Morgunblaðið - 05.09.1999, Blaðsíða 28

MORGUNBLAÐIÐ
g28 B
SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1999
s
I Austurstræti fyrir 60 árum
Páll ísólfsson tónskáld er trúlega einn í hópnum. Hann er í sömu röð og Ólafur Guðmundsson. Fjórði í þeirri röð. Margar sögur væri hægt að segja
um gamansemi Páls. Hann er þarna í næsta nágrenni við einn helsta söngvara sinn, Gísla bókbindara Gúmm. Ásbjörn Jónsson málari, faðir
Lillu-Heggu, gæti verið einn í hópnum. Berhöfðaðir, aftarlega í þyrpingu til hægri.
Við Morgun-
blaðsgluggann
Um þessa helgí eru liðin sextíu ár frá upp-
hafí heimsstyrjaldarinnar síðari. Gömul
ljósmynd verður Pétri Péturssyni tilefni til
að rifja upp þegar múgur og margmenni
safnast saman í Austurstræti og mænir í
átt til Morgunblaðsglugga en þar vænta
menn frétta af upphafí styrjaldar.
AUSTURSTRÆTI hefír löngum
verið Reykvíkingum miðstöð frétta
^ig fróðleiks. Morgunblaðið hefír
' *eikið stórt hlutverk í lífi Reykjavík-
ur allt frá stofnun þess árið 1913 til
dagsins í dag. Vilhjálmur Finsen og
Olafur Björnsson kostuðu kapps um
að koma fréttum af heimsviðburð-
um á framfæri jafnskjótt og eitt-
hvað fréttnæmt gerðist. Valtýr
Stefánsson, Jón Kjartansson og
Ámi Óla tóku við fréttakeflinu í
boðhlaupi kynslóðanna og hertu á
fréttasprettinum. Fóthvatir og
fundvísir starfsmenn þeirra, ívar
Guðmundsson og Þorbjöm Guð-
mundsson komu síðar og lögðu sitt
af mörkum. Starfsmenn fögnuðu
hverri nýjung, sem stóð blaðamönn-
um til boða. Þeir kunnu einnig að
j^velja sér samstarfsmenn. Aðal-
steinn Ottesen, afgreiðslumaður
blaðsins, reis fyrr úr rekkju en aðrir
samtíðarmenn. Hann lét sig aldrei
vanta á vettvang stóratburða.
Þegar heimsstyrjöldin, sem sagn-
fræðingar hafa kosið að nefna
seinni heimsstyrjöldina, braust út í
septemberbyijun árið 1939 hafði
Morgunblaðið viðbúnað og bjóst til
þess að birta vegfarendum fréttir af
atburðum. Ludvig Hjálmtýsson,,
síðar forstjóri Sjálfstæðishússins og
ferðamálastjóri, var ungur og
áhugasamur Reykvíkingur sem lét
^ig aldrei vanta á vettvang stórat-
burða. Hann var staddur í Austur-
stræti og hafði með sér ljósmynda-
vél til þess að festa á filmu það sem
fyrir augu bar á þessum sögufræga
septemberdegi. Ludvig tókst að
ljósmynda fjölda nafnkunnra sam-
tíðarmanna. Sumir þeirra voru
,-JDjóðkunnir vegna forystu í ýmsum
‘^reinum. Allir prentarar og bókaút-
gefendur þekktu Gunnar í ísafold,
sem lét sig ekki muna um að verða
Gunnar í Leiftri, enda vel íþróttum
búinn. Skammt frá honum stendur
Sigurpáll Jónsson, nýútskrifaður
búfræðingur frá Hólum í Hjaltadal,
en albúinn að ráðast til starfa hjá
Isafoldarprentsmiðju. í þessum
hópi má einnig greina Eyjólf Ei-
ríksson prentara. Hann fluttist
vestur um haf og lagði þar stund á
prentverk. Áður en lengra er haldið
í nafngreiningu þykir rétt að segja
frá því að ástæða þess að múgur og
margmenni safnast saman í Austur-
stræti og mænir í átt til Morgun-
blaðsglugga er sú að þar vænta
menn frétta af upphafi styrjaldar.
Morgunblaðið birti forsíðufréttir
mánudaginn 4. september um upp-
haf ófriðarins. Áður höfðu starfs-
menn blaðsins ritað styrjaldarfrétt-
ir og birt í gluggum blaðsins. Sé
þess freistað að nafngreina þá sem
standa í Austurstræti og bíða frétta
má þekkja ýmsa nafnkunna
Reykvíkinga. Bjami Konráðsson
læknir þekkist í hópnum. Hann er
með svarta stúdentshúfu. Stundar
nám læknadeild Háskóla íslands.
Er kvæntur ungri og fagurri konu,
Ragnhildi Metúsalemsdóttur og á
þá unga dóttur, Sigríði. Til hliðar
við Gunnar Einarsson má sjá
Bjarna Pálsson er var fulltrúi fó-
geta, lengi starfsmaður tollstjóra.
Hann er yst til hægri með dökkan
hatt. Framarlega á myndinni má
greina þrekvaxinn mann með ljósa
derhúfu á höfði (sixpensara). Það
mun vera Guðni Sigurbjamason,
málmsteypumaður og harmoniku-
leikari. Guðni var starfsmaður í
Hamri. Rómaður verkmaður í sinni
grein, en einnig kunnur og vinsæll
harmonikuleikari. Stefán Lyngdal í
Rín og Ólafur Hólm Einarsson,
starfsmaður í Gasstöðinni, léku oft
með Guðna á dansleikjum. Var þá
fjör á dansgólfinu. Þeir félagar léku
oft á Selfossi og var jafnan fagnað
þar vel. Guðni lést í desember árið
1970.
Gunnar Ásgeirsson, síðar stór-
kaupmaður, félagi Sveins Bjöms-
sonar, er sölumaður hjá Jóhanni
Ólafssyni & Co. þegar myndin er
tekin. Hann stendur rétt aftan við
Guðna. Gunnar var einn hinna
mörgu bræðra frá Flateyri. Félags-
lyndur, sönghneigður. Kom víða við
sögu í félagsmálum. Atorkumaður,
sístarfandi áhugamaður að hverju
sem hann gekk.
Við hlið hússins númer 5 í Aust-
urstræti er Ólafur Guðmundsson,
sonarsonur Ólafs fríkirkjuprests
og systursonur Sigurðar Grímsson-
ar leikdómara Morgunblaðsins og
ærslafélaga Þórbergs Þórðarsonar.
Með Ólafi er gott að hlæja. Enginn
er honum fremri í þeirri grein. Við
eigum stundum hláturfund í síman-
um. Einkum þegar við minnumst
fornvinar okkar, Thorolfs Smith
fréttamanns. Þá fljúga sögurnar af
uppátækjum „smiðsins" milli sím-
anna og við tökum bakföll í minn-
ingu Thorólfs. Til marks um
námfýsi Thorolfs og næmi nefnir
Ólafur að Bjarni Konráðsson hafi
látið svo ummælt er Thorolf las
með þáverandi eiginkonu sinni er
gekkst undir próf í læknisfræði að
Thorolf hefði hiklaust staðist próf-
ið, svo vel hafði hann numið náms-
efnið, sem hann las af áhuga og
hjálpfýsi. Ólafur nefnir mörg dæmi
um smellin tilsvör Thorolfs í
Menntaskólanum. Einar Magnús-
son yfirkennari, síðar rektor,
kenndi stjörnufræði. Thorolf kom
upp í tíma hjá Einari. Kennarinn
(Einar) teiknaði stjörnur á víð og
dreif um himingeiminn. Síðan dró
hann upp sól mikla. Bað hann
Thorolf að reikna út fjarlægð milli
himintungla þeirra er hann hafði
dregið upp á töflu, sem blasti við
nemendum. Thorolf spurði: Er þér
alvara með þetta, Einar? Sjálfur
var Thorolf skipverji á glæsilegum
norskum farkosti, „Stella Polaris"
og sigldi um heimshöfin. Thorolf
skráði frásagnir af ferðum sínum í
bókinni „Af stað burt í fjarlægð“.
Morgunblaðið kallaði hlutleysið
„dýrmætasta hnossið, sem íslenska
þjóðin hefur eignast" í grein sinni 3.
september 1939.
Thorolf Smith fór til Bretlands í
boði British Council ásamt Ama frá
Múla, Ólafi Friðrikssyni og fleh-i
blaðamönnum. Þeim félögum fylgdi
jafnan flokkur kvikmyndatöku-
manna. Minnisstæð er kvikmynd
sem tekin var af þeim félögum í
fylgd breskra lávarða. Var sýnt er
þeir skoðuðu nýjustu orustuþotur,
könnunarflugvélar og flugvallar-
mannvirki. Það var þá sem Bretar
nefndu Árna frá Múla: „Personality
number one.“ Ólafur Friðriksson
heimtaði hafragraut í morgunverð,
en hótaði hörðu ella. Það losnaði um
Thorolf að lokinni Bretlandsför.
Hann gerðist fullhandgenginn
Bakkusi um skeið. Réðst til starfa á
Reyðarfirði. Þar höfðu Bretar búið
um sig og var unnið af kappi að
smíði herspítala og annarra mann-
virkja. Thorolf réðst sem gervismið:
ur ásamt vösku liði Reykvíkinga. í
flokki starfsmanna voru einnig
heimamenn fjarðanna. Aðalsteinn
(Alli ríki) man vel þessa daga. „Það
var þá sem ég var gerður að yfir-
múrara. Styrmir, sá sem stýra átti
flokknum, hafði öðru að sinna,“ seg-
ir Alli ríki og hlær í símann er ég
inni hann upplýsinga. „Eg man
Thorolf vel,“ segir hann. Svo rifjum
við upp kvöldið þegar kvikmynda-
sýning var haldin í samkomusal
starfsmanna. Thorolf sat þá aftar-
lega í salnum ásamt vinum sínum
Jónasi Bjömssyni (landlæknis) og
fleirum. Hafði „Smiðurinn" látið
skera börðin af Battersbyhatti og
sat með hann á höfði líkt og „fez“. Á
borði var komið fyrir kassa af kar-
demommudropum, sem blandað var
við bjór eða pilsner. Þegar kvik-
myndin frá heimsókn íslensku
blaðamannanna var sýnd risu áhorf-
endur á fætur og beindu sjónum
sínum að hávöxnum manni í hópi
gervismiða. Þóttust þeir sjá þess
merki að svipmót væri með glæsi-
menni er skálmaði í hóp breskra lá-
varða að skoða flugvélar og velli í
breskum herstöðvum. Fór undran-
ar- og aðdáunarkliður um hóp bíó-
gesta. Daginn eftir var Thorolf boð-
aður á fund hershöfðingja. Var
hann settur hæstráðandi í hópi ís-
lenskra starfsmanna. Fenginn jeppi
og bifreiðarstjóri. Hófust nú ferðir í
nágrannakaupstaði. Jónas, félagi
Thorolfs, sonur Guðmundar Bjöms-
sonar landlæknis, heimsótti héraðs-
lækna og praktiserandi á „svæð-
inu“. Jónas kvað föður sinn hafa
minnst þeirra lofsamlega og talið þá
hina mannvænlegustu í hópi lækna-
nema. Var þá greið leið að apóteks-
dyrum að sögn fylgdarmanna.
Thorolf varð starfsmaður flestra
dagblaða sem út komu í Reykjavík.
Utvarpsmaður var hann um langt
skeið. Þar áttum við saman mörg ár
sem samstarfsmenn í Ríkisútvarp-
inu. Eitt sinn vorum við boðnh- til
hádegisverðar hjá læknum sem
störfuðu á hersjúkrahúsi miklu í
Mosfellssveit „Helgafell Camp“.
Thorolf hafði setið að sumbli kvöld-
ið áður og var „timbraður" eins og
sagt var. Áður en kæmi til hádegis-
verðar vorum við leiddh- eftir óra-
löngum göngum, að skoða húsa-
kynni og vistarverur. Dragsúgur
var í göngunum og hitamunur mik-
ill. Hrollkalt í sumum göngum en
eyðimerkurhiti í öðrum. Svitinn
bogaði af Thorolf. Hann dró mig af-
síðis. Hafði í hótunum: „Ef þú skaff-
ar ekki afréttara á stundinni þá
hníg ég í ómegin á næsta gangi, það
er eins gott þú verðir snöggur með
„ambúlansinn" og mjúkhentar
hjúkkur með „Dry Manhattan" eða
sherrýræfil ef ekki á að fara illa.“
Á kynningarfundi sem sænskt
flugfélag efndi til er það hugði á
flugferðir hingað til lands var
Thorolf sendur til viðtals. Fulltrúar
félagsins lögðu áherslu á öryggi.
Sögðu allar ferðir hafa heppnast
vel. Aðeins einu sinni hefði þurft að
nauðlenda. Thorolf spurði: „Segið
mér, kæri kapteinn. Ef maður
skyldi einhvemtíma eiga eftir að
álpast upp í flugvél frá þessu
kompaníi ykkar, er það bara svona
fiftý fíftý sjans að maður sleppi lif-
andi?