Morgunblaðið - 05.11.1999, Page 60

^60 FÖSTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
, Hvernig líta stjórn-
völd á öryrkja?
OPIÐ bréf til ríkis-
stjómar íslands.
Fyrir fimm ámm
hafði hópur stjóm-
málamanna í kosn-
ingabaráttu sinni orð-
in „Fólk í fyrirrúmi"
ávallt á vöram sínum
*w-við flest tækifæri þeg-
ar loforðasöngurinn
stóð sem hæst. Annar
hópur stjómmála-
manna sagði „allt
rúmast innan okkar
flokks“. Öryrkjar er
hópur fólks með
líkamlega og eða and-
lega skerðingu.
Hvað hafa þeir gert
fyrir okkur, sem lofuðu því fyrir
fimm áram og sitja nú á Alþingi og í
ríkisstjóm, þessir sem lofuðu að
hafa fólk í fyrirrúmi, sem margir
trúðu og treystu? Hvað hafa þessir
stjómmálamenn gert fyrir okkur
öryrkjana síðastliðin fimm ár? Ör-
--♦yrkja sem hafa meir en 75% varan-
lega örorku.
Okkur er minnisstætt hve miklar
launahækkanir hafa runnið til
þessa sama fólks á þessum tíma.
Það er alls ekki of launað, fólk sem
leggur nótt við dag í þágu þjóðar-
innar. En það þarf að standa við lof-
orð sín. Ef til vill höfum við öryrkj-
ar misskilið loforðin um „Fólk í
fyrirrúmi" og eram þá ekki fólk, í
skilningi þeirra sem töluðu svo.
Um þessar mundir er það um-
hugsunarefni að aðeins þeir sem
-^rhafa gnótt fjár handa á milli er
sennilega sá hópur sem átt er við
með orðunum „Fólk í fyrirrúmi".
Þeir eru augljóslega „Fólk í fyrir-
rúmi“.
Ef til vill í svo miklu fyrirrúmi að
þeir hafi stjórn á valdhöfunum í
krafti fjármagns og eigna sinna.
Hver veit?
Gjafir til vátryggingarfélaga
Hvað þurfa vátryggingarfélögin
t.d. að greiða fyrir aðgerðir á fólki
Stretchbuxur kr. 2.900
Konubuxur fró kr. 1.690
Dragtir, kjólar,
blússur og pils.
Ódýr náttfatnaður.
Nýbýlavegi 12, sími 5544433
sem tryggt er hjá
þeim og lendir í bif-
reiðarslysi? Mér er
það ljóst, ég lenti í bif-
reiðarslysi sl. ár og
var lagður inn á
sjúkrahús, þar var ég í
tæpan sólarhring og
mætti í fjögur skipti
eftir það í skoðun. Eg
greiddi samkvæmt
reikningum samtals
kr. 2790. Vegna þessa
bifreiðarslyss hef ég
verið í sjúkraþjálfun
af og til allt þetta ár og
borgar Trygginga-
stofnun ríkisins allan
þann kostnað að und-
anskildum fyrstu skiptunum sem
ég greiddi fyrir kr. 6860. Ég kann-
aði hver greiddi það sem upp á
vantaði og fékk þau svör að Trygg-
ingastofnun ríkisins greiddi mis-
muninn. Með þessu fyrirkomulagi
Örorka
Við höfum ekki fundið
fyrir góðæri, segir
Sigurður Magnússon
í opnu bréfi til ríkis-
stjórnarinnar.
er verið að gefa vátryggingarfélög-
um landsins hundruð milljóna
króna. A meðan sýpur lágtekjufólk
dauðann úr skel.
Mannréttindayfirlýsing SÞ
I mannréttindayfirlýsingu Sam-
einuðu þjóðanna stendur m.a.: Allir
menn eiga rétt til, lífs, frelsis og
mannhelgi, er skrifað í 3.gr. mann-
réttindayfirlýsingar Sameinuðu
þjóðanna sem samþykkt var 10.
desember 1948 og íslenska lýðveld-
ið er aðili að. Gildir þessi yfirlýsing
ekki um „íslenska öryrkjann"?
En þrátt fyrir mannréttindayfir-
lýsinguna era mannréttindi brotin,
meðal annars á öryrkjum þessa
lands. Barátta öryrkja fyrir bætt-
um lífskjöram er mannréttindabar-
átta. Barátta fyrir því að geta lifað
við frelsi án hlekkja í viðjum sultar
og óvissu um afkomu næsta dags.
I því góðæri sem ríkisstjórnin,
þingmenn og mest öll þjóðin talar
um og nýtur hafa öryrkjar ekki
fundið fyrir bættum kjöram.
Það tekur því tæpast að minnast
á prósentuhækkun á laun okkar sé
miðað við prósentuhækkanir á laun
hálaunafólks. Það fær tugi þúsunda
á sama tíma og öryrkinn fær nokk-
ur þúsund í hækkun tekjutrygging-
ar sinnar, sem svo er löngu horfin í
aukna dýrtíð, samanber t.d. hækk-
un á húsaleigu.
Hvar er góðærið?
Við höfum ekki fundið fyrir góð-
æri nema síður sé. A meðan allur
tilkostnaður af framfærslu okkar
hverfur í dýrtíð fá heilbrigðir vera-
legar launahækkanir með ýmsum
auka samningum eða verkfalli og í
kröftugustu sóknarlotunum þeirra
segja allir upp á vinnustaðnum.
Þann möguleika höfum við ekki til
kjarabaráttu.
Það er að heyra á þeim sem ráða
að við eigum að vera þakklát fyrir
það sem að okkur er rétt. A undan-
förnum áram hefur orðið mikið
launaskrið vegna mikillar vinnu og
þá um leið eftirspurn eftir vinnu-
afli. Því miður eru flestir öryrkjar
svo mikið fatlaðir að þeir eiga þess
ekki kost að auka tekjur sínar með
vinnu eða á annan hátt. Er því af-
koma þeirra alfarið komin undir
stjórvaldsákvörðun.
Stjórnvaldsaðgerðir
Stjómvaldsaðgerðir era á þann
veg að tilgangslítið er fyrir fólk sem
aðeins hefur örorkulaun að vinna
sér inn nokkra tugi króna sé það
fært um það. Skattheimta er svo
ósanngjörn við þá sem þurfa að lifa
af öryrkjabótum að flestir sjá ekki
neinn tilgang í að afla sér auka-
tekna þótt þeir geti unnið svolítið.
Hafi manneskja verið svo heppin
að lenda ekki í örorku fyrr en á efri
áram og fá þá úr lífeyrissjóði sínum
20-30.000 krónur þarf hún að borga
39% af því í staðgreiðslu. En efna-
maðurinn sem á sína lífeyrispen-
inga á banka borgar aðeins 10%
fjármagnsskatt af sínum lífeyri.
Þar á greinilega við orðatiltækið
,Fólk í fyrirrúmi“.
Hæstvirt ríkisstjórn!
Þú brýtur á okkur öryrkjum
réttindi okkar sem skráð eru í
Mannréttindasáttmála Evrópu,
meginreglum Sameinuðu þjóþanna
um málefni fatlaðra, sem Island
hefur staðfest og Mannréttinda-
sáttmála Evrópu sem hefur laga-
legt gildi á Islandi!
Ég skora á þig, hæstvirta ríkis-
stjórn Islands, að virða skráð
mannréttindi okkar og koma fram
við okkur á þann hátt að við losnum
úr viðjum sultar og óvissu um af-
komu næsta dags.
Höfundur er fv. yfirrafmagnseftir-
litsmaður.
Þegar fjárræð-
issvipting er
eina leiðin
NÝ lögræðislög
tóku gildi 1. janúar
1998 og leystu af
hólmi lög frá 1984.
Vandað var til verks-
ins og þessari löggjöf
fylgdi mikil réttarbót
fyrir lögræðissvipta
einstaklinga auk þess
sem ýmis ákvæði urðu
skýrari. Miðað við
fyrri lög gagnaðist
þessi löggjöf þó tak-
markað þeim sem
höfðu Alzheimers-
sjúkdóma eða aðra
sjúkdóma sem leiða til
heilabilunar.
Fjárræðissvipting:
Lögræði er tvískipt, sjálfræði og
fjárræði. Um sviptingu lögræðis
segir m.a. í 4. grein laganna:
„Svipta má mann lögræði með
úrskurði dómara ef þörf krefur,
sjálfræði einu sér, fjárræði einu
Sjúkdómar
Ég vil hvetja yfírmenn
dómsmála, segir Jón
Snædal, til að breyta
annars ágætum lögræð-
islögum.
sér eða hvoru tveggja:
a. Ef hann er ekki fær um að
ráða persónulegum högum sínum
eða fé vegna andlegs vanþroska,
ellisljóleika eða geðsjúkdóms eða
vegna annars konar alvarlegs
heilsubrests."
Heilabilun sem er nokkuð á veg
komin veldur ástandi sem lýst er í
þessari lagagrein. Maður sem svo
er ástatt um getur ekki gert
fjárskuldbindingar og skilur oft
ekki innihald þeirra. Þegar fjöl-
skylda viðkomandi einstaklings
þarf t.d. að selja fasteign hans, er
eina leiðin því að fara fram á svipt-
ingu fjárræðis. Því háttar oft þann-
ig til að eiginkonan býr í húseign-
inni en eiginmaðurinn er á stofnun
vegna heilabilunar, en húseignin
verður ekki seld nema með undir-
skrift hans.
Þessi gerningur fer einungis
fram með dómi og sætir almennri
meðferð einkamála, þó með frávik-
um (10. gr). Fjölskyldan ræður
lögfræðing sem sækir málið, dóm-
ari skipar verjanda og innan
þriggja sólarhringa frá því málið
var tekið til úrskurðar kveður
dómari upp úrskurð í því. Þessi
úrskurður er birtur í
Lögbirtingarblaðinu
og kemur fram á fleiri
stöðum eftir því sem
tilefni er til, svo sem
með þinglýsingu á
eignum, á viðskipta-
bréf, í firmaskrá (at-
vinnurekandi) og til
stjórnar félags sem
einstaklingurinn á
hlut í.
Ráðsmaður:
Meðal nýmæla lag-
anna er möguleiki á
skipan ráðsmanns
skv. IV. kafla. í 33. gr.
laganna segir: „Fjárráða maður,
sem á óhægt með að sjá um fjár-
mál sín vegna veikinda eða fötlun-
ar, getur óskað eftir því að honum
verði skipaður ráðsmaður, enda
geri hann sér grein fyrir þýðingu
þeirrar ráðstöfunar." Ráðsmaður-
inn verður hins vegar að vekja at-
hygli yfirlögráðanda á breyttu
heilsufari sem leiði til þess að mað-
urinn hafi ekki lengur skilning á
því hvað felist í skipun ráðsmann-
sins (48. grein).
Þetta leiðir síðan til sviptingar
fjárræðis með dómi eins og lýst
hefur verið hér að framan.
í Reykjavík hafa þeir sem hafa
nýtt sér ákvæðið um ráðsmann enn
ekki fyllt tuginn frá setningu lag-
anna.
Úrbætur:
Samkvæmt núgildandi lögum er
aðeins ein leið fær til að komast hjá
fjárræðissviptingu vegna heilabil-
unar og hún er sú að maðurinn gefi
sjálfur fjárhagslegt umboð áður en
heilabilun hans er komin á skrið og
áður en nokkur getur dregið í efa
dómgreind hans. Best er að skil-
yrða slíkt umboð við fasteign eða
aðra fastafjármuni en gefa ekki all-
sherjaramboð, því með nútíma
bankaþjónustu er auðvelt að fá
liðsinni með lausafjármuni.
Ég vil hvetja yfírmenn dóms-
mála til að breyta annars ágætum
lögræðislögum, svo að gildissvið
ráðsmanns verði víkkað svo sem er
í nágrannalöndum okkar. Hann
hafi þá fullt umboð þótt heilsu
skjólstæðings hans hraki svo að
hann geri sér ekki lengur grein
fyrir umboðinu.
Slíkt fyrirkomulag kemur í veg
fyrir erfiða og oft sársaukafulla
göngu fjölskyldna á leið fjárræðis-
sviptingar.
Höfundur eryfirlæknir á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur, Landakoti og fráfar-
andi formaður Oldrunarráðs íslands.
Jón Snædal