Morgunblaðið - 22.12.1999, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Fær í flestan sjó
BÆKUR
Barnabnk
HANDAGUNDAVELOG
EKKERT MINNA!
Eftir Guðrúnu Helgadóttur. Myndir
eftir Freydísi Kristjánsdóttur.
Útgefandi Vaka Helgafell 1999.
Um prentun sá Nörhaven A/S í
Danmörku. Samtals 24 bls.
GÚNDI er bara 10 mánaða snáði og í
óða önn að uppgötva veröldina í
kringum sig. Eins og títt er um smá-
böm rétt áður en næsta
stigi í hreyfiþroska er
náð er oft stutt í óþolin-
mæðina eftir því að ná
lengra. Gúndi getur
ekki beðið eftir því að
láta hendur standa
fram úr ermum, a.m.k.
við að þjónusta sjálfan
sig því fullorðna fólkið
er gjaman alltof upp-
tekið til að sinna honum
eins fljótt og nauðsyn
krefur. Lausnina sér
Gúndi allt í kringum sig
- vélar. Býlið Bali er
einkar tækjavætt jafnt
innan- sem utandyra.
Eldhústækin koma
flestum krökkum kunnuglega fyrir
sjónir. Tæki til búrekstrarins geta
þarfnast frekari skýringa. Höfund-
urinn Guðrún Helgadóttir liggur þar
heldur ekki á liði sínu. „Mykjudreif-
ari og mykjudæla/moka skít og
dreifa, urga og vælayMerkilegt hvað
grasið sprettur betur.“
Gúndi gefst ekki upp fyrr en óskin
um draumavélina HANDAGÚNDA-
VÉL hefur ræst. Hann kann sér ekki
læti. „Ha ha ha, ha nú finnst Gúnda
gaman/Gúndi og vélin gera nú allt
saman./Með hana bundna á bakinu/
hann tafarlaust nær takinu/á takk-
anum að framan.“ Nú er gaman og
loksins hægt að fara að taka til hend-
inni. Eftir að vélin hefur útvegað
Gúnda jafn nauðsynlega hluti og
snuð og hreina bleyju er snáðinn fær
Guðrún Helgadóttir
í flestan sjó. Með hjálp vélarinnar
getur hann náð í eitt og annað merki-
legt og hápunkturinn er vafalaust að
geta klipið kisu að vild. Ekki er hins
vegar allt sem sýnist því þegar
Gúndi þarf á keli að halda eftir mat-
inn kemur í ljós að vélin er ekkert
sérstaklega kelin. Hún kann heldur
ekki að meta þegar Gúndi smellir á
hana blautum kossi og springur í
tætlur. Nú em góð ráð dýr og mikið
verður Gúndi feginn þegar hann hitt-
ir aftur heimilisfólkið á bænum.
Eins og Guðrún hefur margoft
sannað er hún einkar lagin við að
setja sig í spor barna. Gúndi litli er
þar engin undantekning. Lesandinn
á auðvelt með að finna
til með htla snáða og
samgleðjast þegar tak-
markinu virðist vera
náð. Eins eiga full-
orðnir og böm auðvelt
með að skilja vonbrigði
Gúnda með vélina að
lokum. Vélar geta
nefnilega - sem betur
fer - aldrei framkallað
mannlega hlýju. Annar
kostur sögunnar felst í
því eins og áður er get-
ið að þar geta borgar-
böm aflað sér tals-
verðrar þekkingar um
lífið í sveitinni. Ekki
síst ef fullorðnir lesa
bókina með börnunum.
Eins og þeir vita sem lesið hafa að
ráði fyrir böm höfðar bundið mál
sérstaklega vel til barna. Hvernig
lesið er skiptir líka talsverðu máli og
verður undirrituð að viðurkenna að
henni fannst textinn ekkert sérstak-
lega þjáll við fyrsta lestur. Smám
saman rættist úr því með réttum
áherslum. Rímið gengur ágætlega
upp. Þó var skrítið að sjá þessa end-
urtekningu „Ó, þetta er hún/ og upp
stigann fer hún.“ Hvað fráganginn
varðar verður að viðurkennast að
þægilegra hefði verið að hafa blað-
síðutöl.
Myndir Freydísar Kristjánsdótt-
ur em í takt við söguna bjartar og
skemmtilegar.
Anna G. Ólafsdóttir
Vaðbrekku, Jökuldal.
Samkór Norður-Héraðs hefur
verið á tónleikaferð undanfarið
og sungið í Egilsstaðakirkju, á
Eskifirði og Brúarási.
Jólatónlcikar kórsins eru ár-
Helga nótt
legur viðburður og á efnisskránni
nú eru jólalög úr ýmsum áttum.
Morgunblaðið/Sigurður Aðalsteinsson
Á myndinni syngja þær Björk
Sigbjörnsdóttir, Eva Ásgeirsdótt-
ir og Harpa Jónasdóttir þrísöng
með kórnum í laginu Helga nótt.
Sagnfræði hinnar
líðandi stundar
KÁRI í jötunmóð heitir ný bók sem
út kemur fyrir þessi jól eftir
Guðna Th. Jóhannesson sagnfræð-
ing. Þetta er fyrsta bók Guðna en
Guðni nam sagnfræði við
Warwick-háskólann og Háskóla fs-
lands og stundar nú doktorsnám
við Lundúnaháskóla.
Höfundur kýs að flokka verkið
undir blaðamannasagnfræði og
verk sem tekur á málefnum líðandi
stundar. Það má líka flokka það
sem fyrirtækjasögu því það fjallar
um feril og störf Kára Stefánsson-
ar stjórnanda fslenskrar erfða-
greiningar og fyrirtæki hans. Það
flokkast þó ekki undir það sem
hefur verið kallað „biskupasögur
hinar nýju“ þar sem Guðni er ekki
ráðinn til verksins af fslenskri
erfðagreiningu og fylgismönnum
hennar, án þess að verið sé að gera
lítið úr slíkum verkum.
Betri í Bretlandi
BÆKUR
B a r n a b ó k
HARRYPOTTER OG
VISKUSTEINNINN
eftir Joanna Rowling.
Þýðandi: Helga Haraldsdóttir.
Bjartur, 263 bls.
FRÚ Petunia Dursley á systur. Það
finnst henni allt í lagi, meðan enginn
veit af því; systirin er nefnilega ekk-
ert voðalega merkilegur pappír. Frú
Petuniu finnst því bezt að gleyma
henni bara og láta sem hún sé ekki
til. Þegar systirin, Lily Potter, tek-
ur svo upp á því að springa í loft upp
ásamt manni sínum, James, liggur
aumingja frú Petunia aldeilis í því.
Harry Potter, sonur Lilyar og Ja-
mes, lifir þau og er komið fyrir hjá
frú Petuniu og fjölskyldu hennar.
Hún lætur það samt ekki fá meira á
sig en nauðsyn krefur; kemur króg-
anum fyrir í skáp undir stiganum og
reynir að umgangast hann sem
minnst - einsog systur sína forðum.
Harry þessi er efni í fyrirtaks
lúða, bæði á sál og líkama, og ekkert
bendir til annars en hann verði ann-
aðhvort aulalegur lúði eða lúðalegur
auli þegar hann verður stór. En for-
lögin ætla honum annað. Á ellefta
afmælisdegi sínum er honum sagt
að hann sé galdramaður og hann
eigi að byrja í Hogwart-skóla að
nema þau fræði sem hverjum
galdramanni ber að kunna skil á.
í Bretlandi eru komnar út þrjár
bækur um þennan upprennandi
galdramann, auk einnar sem kallast
We Love Harry Potter sem út kom
1. desember síðastliðinn. í þeirri
eru bréf frá börnum sem innihalda
bæði spurningar og ráð til hinna
ýmsu persóna bókanna og á Netinu
eru uppboð á frumútgáfum í bólstr-
uðum kápum með ísaumuðu bóka-
merki - einsog er í sálmabókum.
M.ö.o. á bókaflokkurinn um Harry
Potter gríðarlegum vinsældum að
fagna og aðdáendur sem jaðra við
að vera „cult“-hópur.
Hogwart-skóli er sögusvið fyrstu
bókarinnar um Harry Potter, þó
nokkrum köflum sé eytt í kynningu
á aðstæðum Harrys. Eðlileg náms-
framvinda nemenda í þeim fróma
skóla er sjö ár og svo skemmtilega
vill til að sjö bækur um Harry Pott-
er eru áætlaðar. Sögutími þessarar
fyrstu bókar er fyrsta skólaárið,
sögutími annarrar (The Chamber of
Secrets) er annað skólaárið svo sá
. grunur að þannig verði það flokkinn
á enda er ekkert ýkja langt undan.
Það verður bara að koma í ljós.
Harry Potter og viskusteinninn
hefur hlotið fjölda verðlauna; Nat-
ional Book Award, Smarties-verð-
launin fyrir 9-11 ára og brezku
barnabókaverðlaunin. Bókin er
enda vel skrifuð, spennandi og
skemmtileg þó allra hörðustu fant-
asíulesendunum gæti sárnað með-
ferðin á draugum, galdramönnum
og nornum - búið að sjóða allt niður
í fjölbrautakerfisskóla, það eina sem
vantar er stofnun stéttarfélags.
Verur úr grísku goðafræðinni eru
nokkuð rnikið notaðar þó ekki sé um
beinar vísanir að ræða. í forboðna
skóginum lifa djúpvitrir kentárar og
þríhöfða varðhundurinn, sem ber
það krúttlega nafn Hnoðri, er lík-
lega Kerberos sjálfur, varðhundur í
Hadesarheimi. Á síðu 12 er Dedalus
nefndur sem valdur að stjörnuhröp-
unum kvöldið sem Voldemort, per-
sónugervingur illu aflanna, hverfur.
Frágangur íslenzku útgáfunnar
kallast á við myndir og málverk af
fólki sem sagt er frá í bókinni; það
bregður sér stundum frá, í heim-
sóknir til annars fólks á öðrum
myndum og skilur sinn ramma eftir
auðan. Eins hafa orð sums staðar
„brugðið sér frá“ („Ef pabbi þetta
myndi hann.“ (bls. 213)) eða fengið
„heimsókn“ („Hann horfði skelfingu
lostinn á Quirrell taka fletta af sér.“
(bls. 249)). Á síðu 141 klippa greina-
skil setningu sundur: ,,.á að vita
hvað væri // undir hleranum.“. Slíkt
kallast á fagmáli „dúndrandi klúð-
ur“, ekki villur. Villa eru aftur á
móti það að þýða „.couldn’t learn by
heart out of a book.“ sem ,,.sem ekki
var hægt að læra utanbókar." eins-
og gert er á síðu 125.
Svo er alltaf spurning hve langt
skuli ganga í staðfæringum um-
hverfis og aðstæðna. Hogwart-skóla
svipar anzi mikið til brezkra heima-
vistarskóla, enda er hann það. Því er
ekkert breytt í þýðingunni og er það
vel. Hins vegar eru nöfn sumra
persóna íslenzkuð (d. Spíra prófes-
sor - sem minnir reyndar dálítið á
smjattpattana) en önnur ekki. Það
er ekki eins vel; annaðhvort að fara
alla leið eða ekki að leggja af stað.
Samt er þýðingin nokkuð góð en
varla nógu góð til þýðingarverð-
launa.
Harry Potter og viskusteinninn
er vel skrifuð og skemmtileg bók en
samt mun betri í brezku útgáfunni.
Heimir Viðarsson
Kári í jötunmóð er
ekki persónusaga
lieldur er ferli manns
frá uppvexti í gegn-
um nám og störf lýst
til þess að undir-
byggja aðalatriðið,
sögu umdeildasta fyr-
irbæris á Islandi í
seinni tíð: Islenskrar
erfðagreiningar og
gagnagrunnsins.
Bókin er gagnleg
lesning fyrir alla sem
vilja kynna sér mál-
efnið til hlítar og gef-
ur leikmönnum inn-
sýn í heim
erfðavísinda og ólíkar
hugmyndir manna þar um.
Guðni, þetta er saga manns og
fyrirtækis hans, jafnvel af-
rekasaga eða hetjusaga. Hvað seg-
irðu um það?
„Ég ætlaði mér aldrei að skrifa
hefðbundna ævisögu," segir Guðni,
„enda er Kári enn á besta aldri. Ég
hafði Iíka engan áhuga á að skrifa
einhverja „slúðursögu" um einka-
líf Kára Stefánssonar. Reyndar
var það nú svo að fólk kom til mfn
og sagði eitthvað á þá leið að ég
væri að skrifa um Kára og hefði ég
þá ekki heyrt hina eða þessa
kjaftasöguna. „Nei, en þetta er al-
veg hreint stórmerkilegt,“ sagði
ég: „Má ég ekki hafaþetta eftir
þér?“ Þá kom svarið: „Ha, nei nei,
ég heyrði þetta bara í heita pottin-
um,“ eða eitthvað í þá áttina. Hins
vegar fannst mér sjálfsagt að fjalla
um skólaár Kára og dvölina í
Bandarikjunum, enda hefur hann
látið ýmislegt flakka um það tíma-
bil í viðtölum, líkt Davíð Oddssyni
við Fidel Castro að gamni sínu,
kallað kennara sína „ hálfgerð id-
jót“ og sagt Harvard-háskóla full-
an af fólki sem sé fullt af sjálfu sér.
Og jú, þetta er í raun hetjusaga;
það verður seint frá Kára tekið að
hann vann þrekvirki með því að
koma þessu fyrirtæki á laggirnar.“
Kári Stefánsson tók ekki þátt i
gerð bókarinnar, sat ekki sjálfur
fyrir svörum og meinaði fram-
mámönnum og vfsindamönnum
fyrirtækisins að ræða við Guðna. í
bókinni er því vitnað í orð Kára úr
viðtölum og fréttum úr fjölmiðlum
og af Netinu. Bókin er upphaflega
hugmynd útgefanda sem leituðu til
Guðna. Guðni er spurður fyrir
hvern hann hafi skrifað?
(,Bókin var skrifuð vcgna þess
að stofnun og saga íslenskrar
erfðagreiningar er með merkustu
þáttum í íslcnskri vísinda- og við-
skiptasögu seinni ára, og Kári
Stefánsson á mestan heiður af því.
Þar að auki er löngu tímabært á
íslandi að bækur séu skrifaðar um
menn og málefni án þess að höf-
undur tengist viðfangsefninu
beint. Ýmislegt í sögu
Erfðagreiningarinnar
er þess eðlis að hlut-
lausan mann mun ef-
laust greina á við for-
ráðamenn
fyrirtækisins, og hver
á þá að ráða skrifun-
um? Þeirri spurningu
getur stundum verið
erfitt að svara. Bókin
er skrifuð fyrir venju-
legt fólk sem hefur
áhuga á einu viða-
mestu þjóðfélagsmáli
seinni ára, og ég reyni
Guðni Th. að láta öll sjónarmið
Jóhannesson koma fram. Það getur
auðvitað valdið
gremju hjá „ striðandi fylkingum"
í baráttunni."
Eru ekki kostir við að skrifa um
eitthvað beint úr samtímanum, án
fjarlægðarinnar sem tíminn gefur?
„Jú, því efnið stendur okkur
mjög nærri og þeir, sem geta tjáð
sig um það, eru í fullu fjöri. Ýms-
um ráðamönnum var liklega ekki
fært að tjá sig um Kára og hans
fyrirtæki. En því miður var það nú
líka svo að sumir þorðu einfald-
lega ekki að tjá sig um efnið þegar
þeim skildist að það væri ekki unn-
ið að undirlagi hans.
Atburðir dagsins í dag geta
hæglega orðið verðugt verkefni
fyrir sagnfræðinga á morgun.
Sagnfræðingar eiga að láta til sín
taka í þjóðmálaumræðunni. Gott
dæmi er til dæmis umræðan um
kjarnorkuvopn á íslandi þar sem
íslenskir sagnfræðingar geta gefið
álit sitt í stað þess að láta stjórn-
mála- og fréttamönnum það einum
eftir."
Hvaða skoðanir hafðir þú sjálfur
á fslenskri erfðagreiningu áður en
þú byrjaðir á verkinu og hvaða
skoðanir hefur þú nú?
„Ég hafði hrifist af vinnu fs-
lenskrar erfðagreiningar og er
enn þeirrar skoðunar að rannsókn-
ir fyrirtækisins séu góðra gjalda
verðar. Hins vegar tel ég að stjórn-
völd liafi kannski ekki veitt fyrir-
tækinu nægt aðhald og best hafi
það komið fram við gerð blessaðs
gagnagrunnsins, sem hefur líklega
gert fyrirtækinu meira ógagn en
gagn hingað til, hvað svo sem síðar
verður. Hver veit hvað hefði gerst,
hefði í upphafi verið reynt að fara
leið sátta? Þarna hefðu stjórnvöld
átt að ráða ferðinni frekar en Kári
Stefánsson. Yfirlýsing viðskipta-
ráðherra til Hoffmann-La Roche
um aðgang Islenskrar erfðagrein-
ingar að sjúkraskrám áður en
nokkuð lá fyrir um slíkt orkar líka
tvímælis. Hvort tveggja getur
reyndar verið gott dæmi um kraft-
inn í Kára Stefánssyni, og um hann
er bókin alltaf órækt vitni," segir
Guðni Th. Jóhannesson að lokum.