Morgunblaðið - 22.12.1999, Blaðsíða 67

MORGUNBLAÐIÐ
UM Þessar mundir eru 15 ár liðin
síðan einn svipmesti leikstjóri síð-
ari hluta aldarinnar féll frá. Sam
Peckinpah (1925-’84), var braut-
ryðjandi sem markaði djúp spor í
sögu vestra og átakamynda. Hans
verður minnst fyrir persónulegar,
kraftmiklar og ofbeldisfullar sýnir,
þar sem blóðböð og aftökur eru
sýndar á hægum hraða - nokkuð
sem velflestir átakamyndaleik-
stjórar átu upp eftir honum. Peck-
inpah var alla tíð ofantekinn af
vestramýtunni og ísköldum raun-
veruleika Villta vestursins. Myndir
hans hafa gömul og góð gildi í há-
vegum; vináttu, stolt, sjálfstæði,
hugrekki, karlmcnnsku. Einfar-
arnir jafnan í miklu upáhaldi.
Hann er sá sem í seinni tíð breytti
manna mest íniynd vestursins,
kollvarpaði hetjunni og sakleysinu,
eftir stóð nakinn og harðskeyíttur
sannleikur, túlkaður af hörðustu
nöglum Hollywoodborgar. Uin
1980 var hann nánast í guðatölu.
Um hann lék nýr, hressandi and-
blær sem menn annaðhvort heilluð-
ust af eða hötuðu. Það var enga
málamiðlun að finna. Sjálfsagt hef-
ur hans eigið innræti verið í ætt við
einfarann harðskeytta, allavega
bendir hún til þess, reynslan sem
blaðamaður Playboy hafði af karl-
inum við upphaf áttunda ára-
tugarins, og hann lýsti á undan
ágætu viðtali við leikstjórann.
Þessi viðtöl hafa gjarnan verið aðal
blaðsins og þykir eftirsóknarvert
að verða fyrir valinu. Blaðamaður-
inn hélt til Mexíkó, þar sem stóðu
yfir tökur The Getaway, (72). Hann
tilkynnti komu sína en aldrei ból-
aði á Peckinpah. Svona liðu nokkr-
ir dagar, aldrei mætti leikstjórinn
til fundar. Playboy-maðurinn hefur
ekki kallað allt ömmu sína (sjálf-
sagt þessvegna verið valinn til
verksins), sá að við svo búið var
ekki Iengur unað. Vissi að hjartað
var farið að gefa sig í karlinum,
hann farinn að nota gangráð. Fékk
sendann einn slíkan, stappaði svo-
lítið á honum og sendi Peckinpah
mélið í umslagi. Það hreif.
Þrátt fyrir gott gengi nokkurra
mynda, voru aðsóknartölur aldrei
markmið Peckinpahs, heldur átti
hann í eilífum útistöðum við fram-
leiðendur og kvikmyndaver af
þessum sökum. Mörg verk af hon-
um tekin og klippt og skorin án
hans samþykkis. Ekki dró úr vand-
ræðunuin að maðurinn var ska-
pofsamaður, óbanginn í tali, lifði
hátt og þótti sopinn góður. Afleið-
ingarnar þær að hann leikstýrði
aðeins 14 myndum á 22 árum, og
var boðið að leikstýra aðeins einum
vestra eftir hinn sögufræga The
Wild Bunch, (’69). Er vinsældir
vestrans fóru að dvína sneri leik-
stjórinn sér að skyldum spennu-
myndum, sem margar hverjar nutu
ágætrar aðsóknar út áttunda ára-
tuginn.
Hrifning Peckinpahs af vestra-
foi-minu á sér langa sögu. Hann
ólst upp á búgarði, þriðji ættleggur
landnema sem settist að í Kaliforn-
íu um 1870. Að lokinni herþjónustu
í landgönguliði flotans í síðari
heimsstyrjöld, hóf hann nám við
Kaliforníuháskóla. Kynntist þar
leikhúsi, fyrst sem leikari, síðar
leikstjóri og hóf því næst störf við
sjónvarpsstöð, Fyrsta atvinnu-
tilboðið við alvöru kvikmyndagerð
var sem aðstoðarleikstjóri Dons
Siegel við klassíkina The Invasion
Of the Body Snatchers, (’55). Þá
tóku við handritsgerðir sjónvar-
psþátta á borð við Gunsmoke, og
skapaði síðar The Westerner og
The Rifleman, sem alment eru
taldir tveir af bestu vestraþáttun-
um sem gerður hafa verið.
Fyrsta kvikmynd leikstjórans
var vitaskuld vestri, The Deadly
Comþanion, (’61), með stjörnu The
Westerner, Brian Keith, í aðal-
hlutverki. Myndin fékk rétt þokka-
legar viðtökur. Næsti vestri, Ride
the High Country, (’62), með gömlu
stjörnunum Joel McCrea og Rand-
olph Scott, var mikið betri, hér
sótti leikstjórinn í eigin reynslu og
uppeldi og hlaut myndin einkar lof-
samlega dóma, ekki síst í Evrópu.
Eftir stutt afturhvarf til sjón-
varpsins bauðst Peckinpah að leik-
stýra Charlton Heston í Major
MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1999 67.
FÓLK í FRÉTTUM
persónusköpun plús þrotlaus átök
þar sem barist er til síðasta manns.
Segir frá endalokum roskinna bófa,
útlaga í gamla vestrinu, tíma-
skekkju dagaðri uppi á nýrri öld.
Falla í gildru niðri í Mexíkó, eru
nánast leiddir til slátrunar. Byggð á
sönnum atburðum er gerðust 1913.
Afburða leikhópur roskinna harð-
jaxla (William Holfen, Warren Oat-
es, Robert Ryan, Ernest Borgnine,
Ben Johnson, Bo Hopkins, Strother
Martin), gleymist ekki svo glatt.
Tímamótamynd sem breytti útliti
átakamynda.
THE BALLAD OF CABLE
HOUGE, (’70)
STRAW DOGS (’71)
★ ★★%
í æðum harðjaxlsins Peckinpah rann landnemablóð, blandað að einum
íjórða frumbyggjastofni Apasja. Það reyndist full kraftmikið á köflum.
SAM
PECKINPAH
Ef Peckinpah var ekki önnum
kafinn við að salla niður mannskap-
inn í myndum sínum, gat hann verið
manna (júfastur og rómantískastur.
Það kemur ljóslega fram (þó hefnd-
arþemað blundi undir niðri), í af-
bragðsvestra um gullgrafarann
Cable Houge (Jason Robards), sem
skilinn er eftir úti í auðninni til að
drepast, Finnur þess í stað vatnsból
og auðgast á tá og fingri í lystilegum
félagsskap mellu með gullhjarta
(Stella Stevens). Þau standa sig með
prýði, hlutverk Stellu tvímælalaust
það besta á hennar ferli. Ekki eru
þeir síðri, heiðurskariarnir í auka-
hlutverkunum; David Warner,
Strother Martin og L.Q. Jones;
Mannskapur sem fær hjarta vestra-
unnenda til að slá örlítið! Sérdeilis
hressilegur, ljóðrænn og á allt öðr-
um nótum en aðrir.
Hjónakornin (Dustin Hoffman,
Susan George) í „Straw Dogs“.
Hoffman leikur meðaljón sem
harður er í horn að taka.
Dundee. ('64), fyrsta stórvestran-
um sínum. Meingallað handrit var
erfitt viðureignar. Ileston segir í
minningum sínum, The Actor’s
Life, (E.P. Dutton, (’76), að stjórn-
armenn framleiðandans, Coiumbia
Pictures, hafi verið að því komnir í
marggang að reka leikstjórann,
sem var þeim vægast sagt erfiður.
Þrælastríðsdramað var síðar meir
tekið úr höndum hans, Columbia-
menn stjórnuðu klippingunni og
endanlegu útliti. Þessi fyrsti
árekstur Peckinpahs og Holly-
wood, ól af sér kaflaskipta, bæði
góða og gallaða mynd. MGM rak
hann sem leikstjóra The Cincinnati
Kid, árið 1965, en Ken Hyman, nýr
stjóri hjá Warner, bjargaði honum
uppúr öldudalnum, afraksturinn
hin sígilda The Wild Bunch. Nú
hófst blómaskeiðið. í kjölfarið
fylgdu aðrar, bestu myndir Peckin-
pahs; The Ballad of Cable Houge,
(’69), Straw Dogs, (’70), ródeó-
myndin Junior Bonner, (’71), og
næstsíðasta stórvirkið og stærsta
aðsóknarmynd leikstjórans, The
Getaway, (’72). Hrikaleg mynd, of-
beldisfull og á köflum bráðfyndin,
með Ali McGraw og Steve McQu-
een sem nýnáðaður fangi sem kem-
ur fram hefndum og lukkast ósvífið
rán og flótti til Mcxíkó, allt í sömu
aðgerðinni.
Bring Me the Head Of Alfredo
Garciáa, (’74), varð lokahnykkur-
inn á veigamesta kaflanum á ferli
Peckinpah. Warren Oates, sá
gæðaleikari, sem lést langt fyrir
aldur fram, 54 ára, 1982, fer með
aðalhlutverk vonh'tils píanóleikara
á refilstigum niðri í Mexíkó, í seið-
magnaðri blöndu gamanmála, af-
brota og almenns láglffis. Síðustu
verkin ollu frekar vonbrigðum.
Þau voru vestrinn Pat Garett and
Billy the Kid, (’73), ábúðarmikil en
innihaldsrýr. Stríðsmyndin Cross
Oflron, (’77), er að mínu mati van-
metin. Convoy, kom út á sama ári
og varð síðasta aðsóknarmynd
Peckinpahs (hérlendis gekk hún
lengur en nokkur önnur mynd til
þessa dags, að því ég best veit).
Lokaviðfangsefnið var metsölu-
bókin The Osterman Weekend,
(’83), eftir sex ára bið kom slakasta
Dustin Hoffman, Susan George,
Peter Vaughan, T.P. McKenna, Pet-
er Arne, David Warner. Spennum-
ynd. Bandaríkin. 1971. 113 mín.
Nýgiftur bandariskur stærðfræð-
ingur og rósemdarmaður (Dustin
Hoffman), flytur með eiginkonu
(Susan George), á sveitabæ í hennar
gömlu heimahögum á Bretlándi.
Þau ráða gamla kunningja hennar
til að lagfæra húsið og áður en yfir
lýkur er húsið umsetið drukknum
rustaralýð og hjónin eiga fullt í fangi
með að verjast. Andstæðurnar eru
miklar til að byrja með. Hrekklaus
og dáðlítill menntamaður gagnvart
hópi rusta sem eru hluti fortíðar eig-
inkonunnar. Hann bregst ótrúlega
við nýjum aðstæðum, bak við dulúð-
legt yfirbragðið er mælir sem fyllist
þegar komið er að því að verja heið-
ur smælingja, konunnar, hans sjálfs
og ekki síst hússins. Ofbeldisfullur
og vægðarlaus tryllir, sem byrjar
hægt en tekur á sig æ ógnvænlegri
mynd þar til kemur að hrikalegum
og blóði drifnum lokasprettinum.
Warner er frábær í hlutverki þorps-
fíflsins og George kynþokkinn upp-
málaður í hlutverki skjátu.
Snæbjörn Valdimarsson
Hlý jól •F,ash
Ullarjakkar «. .
og kápur
Margar gerðir
Mjög
Fl
áour 4
Laugavegi 54,
sfmi 552 5201
Mellan með gullhjartað og gull-
grafarinn, Stella Stevens og Ja-
son Robards, Jr., í „The Ballad
Of Cable Houge“.
mynd einstaks og öfiugs leikstjóra.
Ferill Peckinpahs einkenndist af
tvennu; Eilífum árekstrum við
kerfið - sem hann þoldi ekki, frek-
ar en það hann, og nokkrum
ógleymanlegum myndum sem eru
svo sérstakar að þær voru engu lík-
ar sem áður hafði sést á tjaldinu.
Sígild myndbönd
THE WILD BUNCH (’69)
Sígildur vestri, vakti óhemju at-
hygli á sínum tíma sökum gegndar-
lauss blóðbaðs sem gjarnan var sýnt
hægt. Með þessu móti nær leikstjór-
inn til sinnulauss almennings, sem
er sljóraf linnulausu ofbeldi fjölmiðl-
anna. Allt fer saman, góður leikur,
örugg leikstjórn, safaríkt handrit og
Díaffi JÍetjfjauif
œtfum ah facjna
ntfj'u óri meb
cjfœsifecjum
fffafa Áööfcfoerfi
ocj mifiííi
ntjárscjfebiþar
sem fiíjómsueiíin
s-Viíít
feifur fjrir cfansi
fram efiir nótíu.
fffúsfb opnað
eincjöncju ff/trir
maiarcjesíi
ff. 19.
fforcfrtjffur
JCí
ir
rotja.
f
ícjfcesifecjustu
foniafstofu fancfsins
yCtjarsmatsefiff
JCaffi
fReijfjaoifur
ftfumar ocj förpusfef
i fampauíni
Jíjöíseyói
fýÓueffisins
ffstrióuirap
Jireiniijramecfafíur
öratjanna
Hícfam ótaisteria
Jíaffi oy fonfeft
TJerð £r. 4.900
Borðapantanir í síma
562 5530
Við verðum í hátíðarskapi
Pantið borð tímanlega