Morgunblaðið - 24.12.1999, Síða 28

Mikil talgæði - Frí skráning - Lægri rekstrarkostnaður
Bretland....kr. 1 5,47 mínútan *
28 FÖSTUDAGUR 24. DESEMBER1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Crown
lyftarar
stefna
hátt
og eru
liprir [
snúningum
RuXXac
hjólatrilla kemst fyrir
í smæstu bílum
UMBOÐS- OG HEILD VERSL UN
BV
Frábærir
brettatjakkar
SUNDABORG 1 SÍMI: 568 3300
www.straumur.is
Læstir
stálskápar
fyrir fatnað og persónulega muni
Sekkjatrillur
Nýttu plássið betur -
Stálhillur
Okkar
lausnir spara
fé og fyrirhöfn
Þarftu að
skipuleggja
lagerinn?
Hver hlutur
á sinn stað
KIK-STEP
kollar
*Vorð án viðbðtargialds fyrir innaniandssímtal
« anúmerið!
Landsnet
http://www.landsnet.is
Landsnet ehf. Hafnarstræti 15 101 Reykjavík
Sínti 562 5050 Fax 562 5066
Milli bjartsýni
og vonar
eftir Paul
Gillespie
Belfast. Project Syndicate.
í FRAKKLANDI er haft á orði að
bjartsýnismenn séu þeir sem ekki
skilja spuminguna. Það sem gerst
hefur á Norður-írlandi að undan-
fömu er í mótsögn við slíka hæðni.
Ein erfiðustu átök sem veríð hafa í
Evrópu virðast vera að leysast þar
sem lykilatriði í Belfast-sáttmálan-
um sem undirritaður var í apríl
1998 og studdur var í þjóðar-
atkvæðagreiðslu í báðum hlutum
hafa komið til framkvæmda. Mikil-
vægar stjórnarskrárbreytingar
hafa umbreytt samskiptum Breta
og íra sem verið gæti lærdómsríkt
þegar litið er til svipaðra átaka í
Evrópu ogvíðar.
írska Nóbelsskáldið Seamus
Heaney gerir greinarmun á
bjartsýni - óskinni um betri fram-
tíð - og voninni sem byggð er á
skynsamlegri væntingum um að
hún geti í raun orðið að veruleika. I
slíkum tilfellum munu vonin og sag-
an ríma eins og hann orðaði það svo
fagurlega í frægri tilvitnun. I kjölf-
ar þessara sögulegu stunda hangir
Norður-írland nú einhvers staðar á
milli bjartsýni og vonar.
Fimmtudaginn 2. desember var
mynduð í Belfast 10 manna þver-
pólitísk og þversamfélagsleg
heimastjórn sem deilir völdum, hún
tekur að sér hlutverk sem breska
stjórnin í London hefur látið af
höndum. írska stjómin féll frá
kröfunni um yfimáð yfir landshlut-
anum á Norður-írlandi. Samkomu-
lagið um að Norður-írland verði
stjómarskrárlega hluti af Breska
konungsveldinu stendur.nema ef
meirihluti íbúa_ landshlutans kýs
sameiningu við Irland.
Skipaðar hafa verið samstarfs-
nefndir á vegum stjómanna beggja
vegna landamæranna til að annast
stefnumörkun sem skiptirmáli fyr-
ir Norður-írland og Irland. Nýr
bresk-írskur sáttmáli ásamt bresk-
írsku ráði munu skapa umræðu-
vettvang fyrir ríkisstjómina og
heimastjómina írsku. Lýðveldis-
herinn IRA, hinn herskái hluti Sinn
Fein, hefur skipað fulltrúa sem ætl-
að er að starfa með sjálfstæðum
hópi sem á að sjá um afvopnunar-
mál herskárra sveita Norður-ír-
lands.
Síðustu atburðir fylgja í kjölfar
atkvæðagreiðslu sem fram fór inn-
an Sambandsflokks Ulster, helsta
flokks mótmælenda á N-írlandi,
þar sem samþykktar vom tillögur
sem vom niðurstöður endurskoð-
unar á Belfast-samkomulaginu og
vom unnar á tíu vikum í samvinnu
við bandaríska öldungadeildar-
þingmanninn George Mitchell. Til-
lögurnar vom samþykktar með
57% atkvæða gegn 43% aðeins eftir
að David Trimble, leiðtogi flokks-
ins, hafði fengið bætt við ákvæði
um að afvopnun IRA skuli vera haf-
in í febrúar á næsta ári.
Takmarkaður tími til stefnu
í hinum viðkvæmu, táknrænu
þreifingum við friðaramleitanimai’
er þetta nýja ákvæði túlkað af Sinn
Fein sem brot á yfirlýstum vilja
IRA tO afvopnunar, sem flokkurinn

David Trimble, t.h., og Seamus
Mallon eru í forsæti hinnar
nýju heimastjórnar N-Irlands.
álítur nauðsynlegan svo komast
megi hjá hinni sálfræðilegu/póli-
tísku smán sem fylgir þeim sem
telst hafa gefist upp. Reyndar em
friðarumleitanimar byggðar á
pattstöðu á milli IRA og breskra
hersveita sem aftur leiddi til vopna-
hlésins 1994 og samkomulags þess
efnis að leyfa sérsveitum Sinn Fein
og mótmælenda/sambandssinna
þáttöku í viðræðunum.
Skuldbinding IRA um afhend-
ingu vopna í maí árið 2000 er í sam-
ræmi við alhliða ákvæði Belfast-
samkomulagsins, þar sem einnig er
gert ráð fyrir að breski herinn
Almenningsálitið í
báðum hlutum ír-
lands styður sam-
komulagið auk ein-
dregins alþjóðlegs
stuðnings og munu
þessir hópar beita
þrýstingi svo samn-
ingurinn haldi velli.
hætti hemaðarafskiptum; róttæk-
ar umbætur verði gerðar á norður-
írsku lögreglunni („Konunglegu
Ulster-lögreglunni“ eins og form-
legt heiti hennar er); heimastjórn
og virkt samráð yfir landamæri;
lausn fanga; jafnræði og menning-
arlegar umbætur. Það er þvi tak-
markaður tími til stefnu til að sýna
fram á að þetta ferh muni virka.
Fjöldi óánægðra sambandssinna
lítur enn svo á að uppgjöf IRA sé
nauðsynleg, en slíkt skilyrði gæti
stofnað friðarferlinu í hættu. Þeir
era hneykslaðir á því að flokkur
sem hefur vopnaða skæmliðasveit
á bak við sig skuli sitja í heima-
stjóm sem stjómar ráðuneytum
heilbrigðis- og menntamála á Norð-
ur-írlandi. Leiðtogar Sinn Fein era
áhyggjufullir yfir því að krafan um
afvopnun muni leiða til klofnings
innan IRA og að til verði sérsveit
sem hafi það að markmiði að eyði-
leggja samkomulagið.
Næstu mánuðir ráða úrslitum
Næstu mánuðir munu skera úr
um hvort pólitískur vilji er til þess
að komast yfir þessar hindranir.
Almenningsálitið í báðum hlutum
írlands styður samkomulagið auk
eindregins alþjóðlegs stuðnings og
munu þessir hópar beita þrýstingi
svo samningurinn haldi velli. Með
tilkomu hinna nýju stofnana er
möguleiki á að aðstæður skapist til
að friðurinn komist á.
Hlutur Bandaríkjanna hefur ver-
ið ómetanlegur í þessu ferli. Clin-
ton forseti áttaði sig á að hið sér-
stæða samband við Bretland hafði
breyst með endalokum Kalda
stríðsins en það hafði komið í veg
fyrir að ríkisstjórn Bandaríkjanna
blandaði sér af alvöra í málefni
Norður-írlands - þrátt fyrir póli-
tísk áhrif írsk-ættaðra Bandaríkja-
manna. Akvörðun hans um að leyfa
Gerry Adams, leiðtoga Sinn Fein,
að heimsækja Washington ái'ið
1994 var tekin þrátt fyrir eindregna
andstöðu Breta og utanríkisráðun-
eytis Bandaríkjanna. Þetta varð til
þess að gefa honum veigamikið for-
skot í samningunum, sem George
Mitchell hefur með slyngri samn-
ingalipurð fært sér í nyt.
I ræðu sem Peter Brooke, þáver-
andi írlandsmálaráðherra, hélt
hinn 9. nóvember 1990 vora lok
Kalda stríðsins sögð afar mikilvæg
fyrir málefni Norður-írlands en
þar sagði hann: Breska ríkisstjóm-
in hefur hvorki hemaðarlegra né
eiginhagsmuna að gæta á Norður-
Irlandi. Það að Bretar höfðu haft
þessa hagsmuni fram að þeim tíma
var kjarninn í samskiptum ríkjanna
um aldir. Margaret Thatcher hefði
ekki leyft þessa ræðu fyrir 1989 því
kjarnorkukafbátar sigldu mjög ná-
lægt Norður-írlandi á eftirlitsferð-
um sínum um Atlantshaf. Hið nýja
pólitíska landslag gaf norður-írska
þjóðernissinnanum John Hume
tækifæri til að sannfæra Sinn Fein
um að friðsamleg lausn væri mögu-
leg.
Árið 1989 losnuðu mið- og aust-
urevrópsk ríki undan alræðis-
stjómum og það gerði þeim kleift
að umbreyta stjórn- og efnahags-
kerfum sínum. Þá komu einnig í
ljós djúpar sögulegar hliðstæður
milli írskra þjóðernishugmynda og
þeirra sem gusu upp aftur annars
staðar upp úr 1989. Allt vora þetta
afleiðingar af samkomulaginu sem
gert var- eftir fyrri heimsstyrjöld-
ina. Stærð og hlutskipti þjóðernis-
minnihlutahópa á írlandi og í Mið-
og Austur-Evrópu era svipuð og
líkt er ástatt um þá þjóðernisminni-
hlutahópa sem búa ekki í heima-
landi sínu og samninga sem gerðir
era milli landsvæða.
Belfast-sáttmálinn hefði ekki
verið mögulegur án hugmyndar-
innar um almenna evrópska sam-
kennd og stjórnmálalega og réttar-
farslega stjórn. Þetta hefur gefið
írskum þjóðemissinnum, bæði úr
norðri og suðri, sjálfstraust til að
slaka á kröfunni um fullveldi og
samþykkja margþætta sjálfsmynd
og hollustu við ólíka aðila. Það
hjálpaði einnig til að Evrópusam-
raninn hafði breytt samskiptum
íra við Breta bæði í efnahagslegu
og stjómmálalegu tilliti á þann veg
að þau líktust meira venjulegum
samskiptum grannríkja af mismun-
andi stærð, sem era háð hvert öðra.
Höfundurinn er ritstjóri erlendra
frétta við The Irish Times. Hann
varfélagi í Milena Jesenska við
Hugvísindastofnunina í Vínarborg
árið 1998 þarsem hann kannaði
ólíka pólitíska sjálfsmynd á Írlandi
og íMið- og Austur-Evrópu.