Morgunblaðið - 24.12.1999, Síða 44

14 FÖSTUDAGUR 24. DESEMBER 1999 MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Kata Mannabarn á meðal
álfa í hulduheimum
KJARTAN Árnason
sem kunnur er sem
ljdðskáld og sagna-
höfundur, hefur sent
frá sér bók fyrir börn
Kata Mannabarn og
stelpa sem ekki sést.
Kata Mannabarn flyt-
ur úr Kópavoginum
út á land og er heldur
döpur með umskiptin
í fyrstu en þá finnur
hún töfrahring sem
veitir henni aðgang
að hulduhcimi handan
þess heims sem við
þekkjum. Fljótlega
reka ýmis undur á
fjörur hennar og hún kynnist
stelpu sem ekki sést. Álfarnir í
hulduheimunum eru ckki álfar
aftan úr öldum heldur hafa þeir
tekið tæknina í þjónustu sína eins
og mennirnir og þjóta meðal ann-
ars um í járnbrautarlestum:
„Þetta er eins og ég hef nú
stundum sagt, þetta er nútíma-
álfasaga sem gerist á okkar dög-
um en Ijallar þó öðrum þræði um
álfa. Það má segja að á þann hátt
vísi sagan aftur í eldri bókmennt-
ir. Maður hugsar um þjóðsögur og
ýmislegt sem er nátengt okkur og
allir þekkja. Því má segja að ég
vísi í sögunni í fornan menningar-
arf þó það hafí ekki verið mark-
miðið í upphafí. Það kom að mestu
af sjálfum sér. Sagan er þó fyrst
og fremst nútíðarsaga þótt hún
byggi á þjóðsagnarminnum.
Hvað getur þú sagt mér um
Kötu sjálfa. Hvað verður til þess
að hún fer að flakka á milli heima
í sögunni?
Hún eignast hring sem gerir
henni kieift að vera ýmist í huldu-
heimum eða mannheimum. Ég
skrifa Hulduheima og Mannheima
með stórum upphafsstaf eins og
maður skrifar Islend-
ingar með stórum upp-
hafsstaf. Þetta eru
ákveðnir heimar,
ákveðin ríki, Mannriki
og Hulduríki. Á ein-
hveijum stað í sögunni
segir afínn sem er dá-
inn en Kata sér í krafti
hringsins „það er ekki
allt sem sýnist og það
er dálítið gildi í sög-
unni. Ég sé það eftir á
að svo er. Það er held-
ur ekki allt sem sýnist í
kringum okkur. Ég
styrkist stöðugt í þeirri
trú að heimurinn er
ekki bara eins og við sjáum hann.
Það er svo margfalt meira í lífínu
heldur en það sem við sjáum út
um gluggann. Þess vcgna finnst
mér viðeigandi að skrifa svona
sögu fyrir börn vegna þess að
börn hafa skilning á þessum hlut-
um og það miklu meiri skilning en
við sem fullorðin eru. Veröldin er
ekki bara verðbréf og hiutabréf.
En lifum við mannabörn þá mitt
á milli Mann- og Hulduheima?
„I bókinni er það þannig en
kannski ekki i lífínu sjálfu! Mér
finnst jafnvel að barnabækur eigi
að innihalda eitthvað ótrúlegt,
eitthvað sem ef til vill getur ekki
gerst nema í hugarheimum.
Nú ert þú þekktur fyrir Ijóðlist
þína og sagnagerð, m.a. skáldsög-
una Draumur þinn rætist tvisvar.
Breyttir þú eitthvað útafvana
þinum þegar þú skrifaðir þessa
bók eða voru vinnubrögð þín þau
sömu og þú hefur tamið þér þegar
þú skrifar fyrir fullorðna lesend-
ur?
„Ég vinn á einn hátt og þetta er
framhald á því, ég breyti ekkert
um vinnubrögð eða hugsunarhátt
þegar ég skrifa fyrir börn. Maður
felur sig ekki á bak við það sem
maður skrifar, maður skrifar eins
og maður hugsar. Ég skrifaði
þessa bók fyrir krakka, ekki ung-
börn. Okkur vantar hugtakið
Krakkabækur, barnabækur ná
ekki yfir það sem ég er að skrifa
fínnst mér. Ég skrifa fyrir alla af
fullkomnum heiðarleika og set
mig ekki i stellingar, og segi nú er
ég að skrifa fyrir böm. Ég skrifa
eins og ég tala svo ég er ekki að
búa til eitthvað sem ekki er til.
Jafnvel þó ég sé að skrifa um eitt-
hvað sem ekki sést, er þar með
ekki sagt að það sé ekki til.
Við kvöldverðarborðið dró
Kata hringinn úr pússi sínu
og sýndi Sólveigu Lilju og
Andrési Erni.
- Guð hvað þetta er fallegur
hringur, sagði mamma, hvar
fékkstu hann?
- Ég fann hann við stóra steininn
bakvið gróðurhúsin, svaraði Kata.
- Nú? undraðist mamma og rétti
pabba hringinn, það er nú ekki í al-
fararleið, hver gæti hafa týnt hon-
um þar?
- Ég sé ekki betur en að þetta sé
silfurhringur, sagði Andrés Öm og
dró augað í pung, ormur sem bítur
í halann á sér, skreyttur fomu
munstri.
- Eigandinn hefur haft granna
fingur, sagði mamma og mátaði
hringinn, en kom honum ekki nema
upp á litlafingur.
- Það er alls ekki víst að viðkom-
andi sé andaður enn, sagði pabbi.
- Sástu nokkuð fleira þarna,
spurði mamma.
- Nei, svaraði Kata, ég sá bara
hringinn þegar sólin skein á hann
milh stráanna.
Ur Kata Mannabarn og stelpa
sem ekki sést.
Foldarskart
BÆKUR
P r æ ð i r i í
ÍSLENSKUR GRÓÐUR
Eftir Hjálmar R. Bárðarson. Hönn-
un: höfundur. Litgreining og
skeyting: Prentmyndastofan hf.
Prentun og bókband: Oddi hf. Út-
gefandi: Hjálmar R. Bárðarson,
1999.264 bls.
í ÞESSU nýjasta stórvirki sínu
beinir ljósmyndarinn og rithöfund-
urinn Hjálmar R. Bárðarson sjón-
um að gróðrinum á íslandi. Fyrri
bækur hans í þessum sama flokki
hafa meðal annars fjallað um ís-
lenska fugla, Hvítá, Vestfirði og ís-
lenskt grjót. í eftirmála nýju bók-
arinnar kemur fram að fyrir einum
sex árum hugðist Hjálmar gera
eina bók um grjót og gróður, en
þegar hann fór að viða að sér efn-
inu og taka myndir urðu bækurnar
tvær og báðar miklar um sig; ís-
lenskur gróður er 264 síður með
440 litljósmyndum og vönduðum
skýringartextum.
I bókinni skoðar höfundur fyrst
frumstæðasta gróðurinn en beinir
síðan sjónum að margvíslegu gróð-
urlendi landsins; skoðar til dæmis
hraun, heiðalönd, gras- og blóm-
lendi, votlendi og skóglendi. Plönt-
unum raðar hann ekki eftir ættum
heldur eftir því hvar þær er helst
að finna, og sýnir þær í myndum,
stakar eða í samhengi gróðurlífs-
ins.
Ljósmyndimar eru helsti styrk-
ur bókarinnar en þær eru sérlega
vel teknar. Stundum einangrar
Hjálmar stakar plöntur móti ein-
tóna bakgrunni og dregur fram
sérkenni þeirra og fegurð með lát:
lausri en hnitmiðaðri lýsingu. í
öðrum myndum er horft yfir gróð-
urlendi eða bert Iand og sýnt þann-
ig í hvernig umhverfi umræddar
plöntur þrífast. Ekki er annað
hægt en dást að natninni og ná-
kvæmninni sem hefur verið lögð í
það að taka þessar mörghundruð
myndir.
En nákvæmnin í bókargerðinni
birtist ekki bara í myndunum,
heldur er textinn einnig nostur-
samlega unninn; einfaldur, upplýs-
andi og afar læsilegur. í hverjum
kafla er texti sem bregður upp yf-
irlitá yfir gróðurfar við þær að-
stæður sem um er rætt. Síðar eru
ítarlegar skýringar um hverja
plöntu sem sýnd er á mynd, eða við
yfirlitsmyndir sem sýna enn betur
óðurfarsleg sérkenni svæðanna.
þennan hátt auðnast höfundi að
uppfræða leikmenn eins og undir-
ritaðan, sem eru ekki vel að sér í
gróðurfræðinni en njóta athyglis-
verðra ljósmyndanna, og hlýtur
jafnframt að ná til þeirra sem
meiri þekkingu hafa.
Aftast í bókinni eru síðan rita-
skrá yfir bækur og ritgerðir þar
sem nálgast má enn frekari fróð-
leik um efnið, og nákvæm nafna-
skrá þar sem vísað er til kafla og
blaðsíðutals þar sem fjallað er um
viðkomandi plöntu.
Öll vinna við Islenskan gróður er
til sóma. Útlitshönnunin er hin
sama og í fyrri bókum ritraðarinn-
ar og prentun og litgreining mynda
hafa lukkast vel. Með þessari bók
sinni um íslenskan gróður hefur
Hjálmar R. Bárðarson bætt enn
einni rós í hnappagatið, með vand-
aðri bók sem ætti að verða öllum
lesendum til ánægju og fróðleiks.
Einar Falur Ingólfsson
Skrýtnar vísur á
myndarleg’um stalli
BÆKUR
Barnabok
EINA KANN ÉG VÍSU
Guðrún Hannesdóttir valdi og
myndskreytti.
Forlagið, Reykjavík, 1999.
43 bls.
SKRÝTINN kveðskapur frá ýms-
um tímum, er undirtitill bókarinnar
Eina kann ég vísu. Skemmtilegasta
nafn og á það ljómandi vel við. Vís-
urnar eru flestar frá síðustu öld og
eru „skrýtnar" eftir því. En upp-
átæki Guðrúnar Hannesdóttur, að
velja þessar sjaldséðu vísur og
myndskreyta þær svona skemmti-
lega eins og hún gerir, er ekkert
skrýtið heldur.
Bókin er ætluð bömum en eins og
segir á bókarkápu er hún fyrir börn
á öllum aldri. Það kæmi reyndar
ekki á óvart þótt börnin sem best
kynnu að meta hana séu búin að
slíta barnsskónum og það jafnvel
fyrir nokkru. En þá er bókin tilvalin
fyrir ömmur og afa, eða langömmur
og langafa, sem vilja gefa afkom-
endum sínum hlutdeild í veröld lið-
inna daga. Af bók sem þessari sér
maður svo glöggt hvað margt hefur
gerst á öldinni sem senn rennur
skeið sitt á enda og um leið hversu
undurhratt hún hefur liðið.
Ekki hafa öll börn smekk fyrir
ljóð og reyndar er það svo að fyrir
skömmu barst rýni til eyrna sú
spuming hvort börn læsu ljóð og
vísur yfirleitt. Ef svarið er nei, hlýt-
ur að vera kominn tími til fyrir okk-
ur hin sem erum orðin stæiri að
halda þeim að börnum, kenna þeim
að meta þau, leika okkur að því að
ríma með þeim og jafnvel semja eina
og eina vísu. Þá er tilvalið að hafa
við höndina bók þar sem skrýtnar
og skemmtilegar vísur hafa verið
settar á myndarlegan stall eins og í
bókinni Eina kann ég vísu.
María Hrönn Gunnarsdóttir
Veröld stórmerki-
legra viðburða
BÆKUR
Ljóðverk
STJÖRNURí SKÓNUM
eftir Sveinbjöm I. Baldvinsson
Anna V. Gunnarsdóttir mynd-
skreytti. Mál og menning,
Reykjavík, 1999.
LJÓÐVERKIÐ Stjörnur í skónum
er bæði bók og hljómdiskur. Sögum-
ar og Ijóðiri í bókinni eru ýmist lesin
upp eða sungin á diskinum á
áreynslulausan hátt og án þess að
þrengja sér upp á mann. Lesari er
Ragnheiður Steindórsdóttir; röddin
hennar bókstaflega gælir við texta
Sveinbjamar. Flest lögin eru róleg en
það lag sem líkast til er hvað best
þekkt, Lagið um það sem er bannað,
er aftur á móti hressilegt. Diskurinn
er í heild afar notalegur áheymar og
hann verkar róandi.
Bókin lítur út fyrir að vera bók
handa bömum. Hún ijallar um böm
og myndimar eru af bömum. En hún
er ekki síður fyrir fullorðna, eða dáin
böm, eins og komist er að orði í inn-
gangi. Kannski lifnar á ofurlitlu bami
innra með fullorðnum við lesturinn og
kannski leita þá á hugann löngu
gleymdir atburðir úr horfnum heimi
bamæskunnar. I það minnsta rifjað-
ist ýmislegt upp fyrir rýni og það var
ekki laust við að lesturinn yrði trega-
blandinn á köflum rétt eins þegar flett
er í gegnum gamalt myndaalbúm.
Myndirnar í bókinni eru eins og
efnið gefur tilefni til raunsæjar. Þær
túlka, ekki síður en sögumar og Ijóð-
in, horfinn heim og liðna daga. Og það
fer ekki á milli mála af myndinni við
ljóðið Hann var einn heima, að þar fer
einmana lítill drengur og að stráknum
á þríhjólinu (25) finnst gaman að hjóla
í polla.
Heimur bama er veröld stórmerki-
legra viðburða. Bókin og hljómdisk-
urinn Stjömur í skónum minna okkur
á að staldra við og setja okkur inn í
þennan heim á þeirra forsendum.
Blómavasar geti ekki flogið (5) en þeii’
séu brothættir. Það eru börnin líka.
María Hrönn Gunnarsdóttir
Tímarit
• DYNSKÓGAR, rit Vestur-
Skaftfellinga, 7. bindi, er komið út.
Meginefni þess er 11 greinar eftir
kunna fræðimenn og rithöfunda
um merka en lítið þekkta sögu
kristni, klaustra og helstu kenni-
manna og kirkjuhöfðingja, sem
störfuðu í Skaftafellsþingi til forna.
Höfundar greinanna eru Hjalti
Hugason, Gunnar F. Guðmunds-
son, Vilborg Davíðsdóttir, Ásdís
Egilsdóttir, Hermann Pálsson,
Guðrún Ásta Grímsdóttir, Sigurjón
Einarsson, Loftur Guttormsson,
Gunnar Kristjánsson, Sigurjón P.
ísaksson og Þorgeir S. Helgason.
Sögulegar greinar eru jafnframt
gefnar út í sérprenti og nefnist sú
bók Af klaustrum og kennimönn-
um í Skaftafellsþingi.
Ennfremur birtast í heftinu
hefðbundnir annálar Mýrarhrepps
og Skaftárhrepps fyrir árið 1990-
1998.
Útgefandi er Dynskógar - sögu-
félag Vestur-Skaftfellinga. Ritið er
221 bls. Ritið fæst íMáli ogmenn-
ingu og hjá stjórnarmönnum fé-
lagsins, sem eru: Hanna Hjartar-
dóttir, Kirkjubæjarklaustri,
Sigurþór Sigurðsson, Litla-
Hvammi, og Sigurgeir Jónsson,
Reykjavik.
Nýjar bækur
• MARGIR eru vísdóms vegir er
eftir Þ. Ragnar Jónasson, fræði-
mann og fyrrverandi bæjar-
gjaldkera á
Siglufírði. Und-
irtitill bókarinn-
ar er: Skólastarf
á Siglufirði í eitt-
hundrað ár,
1883-1983. Þetta
er fjórða bindið í
bókaflokknum
Úr Siglufjarðar-
byggðum.
Efni bókar-
innar er skipt í
sex hluta og
rúmlega þrjátíu undirkafla. Gerð er
grein fyrir forsögu fræðslumála hér
á landi, aðdraganda og stofnun skóla
á Siglufirði og fræðslu- og skóla-
starfi í byggðarlaginu í eina öld.
Inn í frásögn af skólamálum á
Siglufirði fléttast æviþættir þess
fólks sem mest hefur komið við sögu
fræðslu- og menningarmála á staðn-
um. í bókinni er ennfremur að finna
minningabrot nokkurra nemenda og
kennara skólanna sem um er fjallað
Útgefandi er Grunnskóli Siglu-
fjarðar. Bókin er 208 bls., prentuð í
Odda hf. Kápu hannaði Ragnar
Helgi Ólafsson. Verð: 3.980 kr.

I
1