Morgunblaðið - 13.01.2000, Qupperneq 10

10 FIMMTUDAGUR 13. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Yfírsálfræðingur á geðdeild Landspítalans
Fyrirbyggjandi starf
getur verið árangursríkt
Þunglyndi er sjúkdómur sem fer ekki í
manngreinarálit og leggst á unga sem
aldna. Eiríkur Örn Arnarson, yfírsálfræð-
ingur á geðdeild Landspítalans, segir að
fyrirbyggjandi starf verði ekki ofmetið og
árangur af því meðal ungmenna lofí góðu.
Klúbburinn
Geysir flytur
á Ægisgötu
EIRÍKUR Örn Arnarson, yfir-
sálfræðingur á geðdeild Landspítal-
ans, segir að þunglyndi sé mjög al-
gengur sjúkdómur og til marks um
það sé stundum talað um þunglyndi
sem kvef hinna geð-
rænu kvilla. Punglyndi
þekki allir af eigin raun.
Enginn fari í gegnum
lífið öðru vísi en vera
einhvern tíma dapur og
líða illa og hafa þannig
séð mörg einkenni
þunglyndis, en það sem
skilji á milli þess að
vera þunglyndur ann-
ars vegar og vera miður
sín eða líða einfaldlega
illa hins vegar sé tíma-
lengdin. Sorg sé til
dæmis eðlileg viðbi-ögð
við áfalli. Sem betur fer
linni sorginni oftast, en
ef hún standi lengur en
hálft ár til að mynda sé
eðlilegt að tala um að viðkomandi
þjáist af þunglyndi.
„Einkenni þunglyndis eru mjög
kunn. Ef við erum miður okkar erum
við það kannski í 2-3 daga, en svo
förum við að sjá björtu hliðarnar á
lífinu aftur og Ufið fer að ganga sinn
vanagang. I þunglyndinu ræður hið
dapra geðslag ferðinni og niðurrifs-
hugsanir eru mjög algengar. Fólk
þjáist af hryggð, vonleysi og jafnvel
sektarkennd. Það er áhugalaust um
sjálft sig og aðra, getur þjáðst af
svefntruflunum og þreytu og orku-
leysi. Það á erfitt með að einbeita sér
og grátköst geta verið tíð. Matarlist-
in breytist bæði þannig að fólk getur
þyngst eða grennst og hugsanir um
sjálfsvíg geta gert vart við sig,“ sagði
EiiTkur.
Hann segir að það sé ekki fyrr en á
síðustu tveimur til þremur áratugum
sem athyglin hafi beinst að þung-
lyndi barna og unglinga í kjölfar
breyttra áherslna í kenningum um
þunglyndi. Fyrir þann tíma hefði
verið á litið á þunglyndi í þessum
hópi sem eðlilegt ferli sem þyrfti
engrar sérstakrar meðhöndlunar
við. „Það er Ijóst að börn og ungl-
ingar geta verið þunglynd eins og
fullorðnir og beita má sömu skil-
merkjum við gi-einingu þunglyndis
barna og unglinga eins og við full-
orðna. Þunglyndi barna og unglinga
hamlar ekki aðeins virkni og þroska
heldur hefur áhrif á námsárangur og
þá sem þau hafa samskipti við og
leiðir til vítahrings sem er ekki að-
eins skaðlegur fyrir bamið og
þroska þess heldur ýtir undir þung-
lyndið og viðheldur því,“ sagði Eii-ík-
ur.
Þunglyndi meðal
ungmenna 3-15%
Hann segir að fyrir kynþroskaald-
ur sé talið að algengi þunglyndis sé á
bilinu 0,5% til 2%, en faraldurfræði-
legar rannsóknir bendi til að tíðni
vægra til alvarlegra einkenna þung-
lyndis eftir kynþroskaaldur sé á bil-
inu 3-15%. Þetta hafi komið fram í
rannsóknum sem gerðar hafi verið
hér á landi af honum sjálfum, auk Ja-
kobs Smára, Herdísar Einarsdóttur,
Elínar Jónasdóttur og Hildar Jó-
hannsdóttur og það sama sé upp á
teningnum í erlendum rannsóknum.
Niðurstöður bandarískrar rann-
sóknar beri að sama brunni, en sam-
kvæmt henni greindust um 14% ung-
menna með þunglyndi eða óyndi
(dysthymia) fyrir 15 ára aldur. „Töl-
urnar sýna einnig að einkenni þung-
lyndis stóraukast um 14 ára aldurinn
og stígandi verður í sjúkdómnum
upp frá því. Það er líka þá sem mun-
urinn á kynjunum hvað þetta varðar
byrjar að koma fram,
en þunglyndi er um
helmingi algengara
meðal kvenna en karla.
Ýmislegt bendir til
þess að algengi þung-
lyndis sé að aukast í
vestrænum löndum,"
sagði Eiríkur.
Hann bætti því við
að eftir að þunglyndi
hefði einu sinni hreiðr-
að um sig ykjust lík-
umar á því að það gæti
gert vart við sig síðar á
lífsleiðinni. Þess vegna
skipti máli að bregðast
við einkennunum sem
fyrst. Þunglyndiskast
standi yfirleitt jdir í
marga mánuði, en eðli málsins sam-
kvæmt sé erfitt að tilgreina nákvæm
mörk í þeim efnum. Menn lendi í
geðlægð, sem lýsi ágætlega því sem
um sé að ræða, en meðal einkenna
megi nefna áberandi vonleysi og
svartsýni, að finnast maður lítils-
megnugur og jafnvel lítilsverður.
Þessu fylgi oft framtaksleysi og til-
hneiging til þess að draga sig út úr
mannlegum samskiptum. Þegar
þunglyndið sé komið á alvarlegt stig
hætti menn að hirða um útlit sitt,
fortölur og hvatningar falli í grýtta
jörð, svefntruflanir séu algengar.
Fólk verði mjög viðkvæmt og hafi
ákveðna tilhneigingu til að rifja um
neikvæða atburði í daglegu lífi. Þá
fylgi einnig niðurrifshugsunarháttur
sem geri það að verkum að atburðir
daglegs lífs séu túlkaðir í neikvæðu
ljósi. Þá sé það gjaman þannig að
þeir sem hafi einkenni þunglyndis
sýni gjarnan önnur geðræn einkenni
samhliða. Meðal ungmenna sem séu
þunglyndsé kvíði til dæmis oft fylgi-
fiskur, hegðunarröskun, jafnvel mis-
notkun áfengis og vímuefna eða
röskun á matarvenjum. „Hjá ung-
mennum er sjálfsmynd og hugsunar-
háttur ómótaður og þeir hafa ekki
lífsreynslu til að styðjast við. Það
setur mark sitt á hugsunarmynstur
þeirra ef þau þjást af niðurrifshugs-
unum um sig sjálfa, atburði í daglegu
lífi og era almennt með neikvæða af-
stöðu til framtíðar og fortíðar. Það
aftur elur á þunglyndiseinkennum
og heldur ástandinu við,“ sagði Eir-
íkur.
Hann segir að auk lyfjameðferðar
við þunglyndi séu einnig aðrir með-
ferðarmöguleikar fyrir hendi sem
hafi gefið góða raun. Þar sé hann
fyrst og fremst að tala um svonefnda
hugræna atferiismeðferð (cognitive
behavioral therapy), sem hafi komið
fram fyrir um þrjátíu áram og byggi
í rauninni á þvi að kenna fólki að tak-
ast á við þann niðurrifshugsunarhátt
sem sé einkennandi fyrir þunglyndi.
„Þessi meðferð er kerfisbundin og
byggir á því að líta á tengsl hugsana,
líðanar og hegðunar. í hugrænni at-
ferlismeðferð er sjóninni beint að
viðbrögðum við vandamálum, hvort
sem er ungmenna eða fullorðinna, og
hvernig hægt sé að leysa úr þeim.
Viðbrögðin geta komið fram í hugs:
unum, tilfinningum og hegðun. í
meðferðinni er lögð áhersla á þrjá
aðalþætti, sjálfstjórn, samskipta-
hæfni og hugræna þjálfun og það
hefur einmitt komið fram hjá börn-
um sem era með einkenni þunglynd-
is að þessir þættii- era gjarnan skert-
ir. Breyting á hugsun og hegðun
hefur áhrif á líðan og það eru kennd-
ar leiðir til þess að hafa áhrif á hvort
tveggja. Með sjálfstjórn er lögð
áhersla á að kenna ungmennum og
fullorðnum að veita jákvæðum at-
burðum athygli með því að fylgjast
með því sem þau eru að gera, setja
sér raunhæf markmið, verðlauna sig
oftar en venja er og refsa sér ekki
eins og ákveðin tilhneiging er til í
þunglyndi. Kennsla í samskipta-
hæfni er meðal annars fólgin í því að
læra að hefja samskipti og halda
þeim gangandi og lögð er áhersla á
skilvirka lausn vandamála. í hug-
rænni þjálfun er unnið með niður-
rifshugsanir, sem eru meinlokur og
koma óboðnar. Þær endurspegla
gjarnan lélega sjálfsmynd en ekki
raunveraleikann. Kenndar era leiðir
til þess að meta meinlokur og koma
með aðrar raunhæfar í staðinn.
Óboðnar hugsanir eiga greiða leið að
innstu hugarfylgsnum, staldra stutt
við, en er tekið eins og nýju neti án
gagnrýni. Hugsun lýstur niður í hug
okkar og hún hefur strax mikil áhrif,
þó hún staldri ákaflega stutt við. Við
þurfum að læra að bera kennsl á þær
hugsanir sem brjóta okkur niður til
þess að hindra þær í að hafa neikvæð
áhrif á líðan. Þannig kennum við leið-
ir til að bera kennsl á hugsanir, færa
rök gegn þeim og leggja mat á rétt-
mæti þeirra,“ sagði Eiríkur.
Hann bætir við að stöðugt bærð-
ust með hverjum og einum hugsanir
af ýmsu tagi og miklu skipti að þær
byggðu okkur upp en brytu okkur
ekki niður. Læra þyrfti að takast á
við niðurrifshugsanir þannig að þær
hindruðu ekki daglegar athafnir og
gerðu okkur erfitt fyrir að glíma við
veruleikann. Svo virðist
að eftir fyrsta þunglyndiskast
festist óboðnar niðumfshugsanir í
sessi og auki líkur á þunglyndiskasti
síðar. Það sé heldur ekki hægt að líta
framhjá því að því fyrr sem þung-
lyndiseinkenni komi fram þeim mun
alvarlegra geti þunglyndið orðið síð-
ar meir. Þess vegna séu rannsóknir á
þunglyndi mikilvægar svo hægt sé
að greina það snemma og koma í veg
fyrir það með fyrirbyggjandi ráð-
stöfunum og hugræn atferlismeðferð
sé mjög öflugt vopn í þeim efnum.
Raunhæft að beita
fyrirbyggjandi ráðstöfunum
„Forvöm geðsjúkdóma hefur ekki
verið gefin sami gaumur og forvörn
líkamlegra sjúkdóma. Neikvæður
þankagangur sem er einkennandi í
þunglyndi fer að láta á sér bæra þeg-
ar á unga aldri og er áberandi hjá
ungmennum með mörg einkenni
geðlægðar. Hugræn atferlismeðferð
hefur reynst árangursrík meðferð
við þunglyndi. Því hefur sú hugmynd
vaknað að mögulegt kynni að vera að
stöðva framþróun þunglyndis með
því að grípa tímanlega inn í atburð-
arásina og styðjast við hugmyndir og
kenningar hugrænnar atferlismeð-
ferðar. Svo virðist að rétti tíminn til
þess kunni að vera um 14 ára aldur
þegar algengi þunglyndis eykst og
kynjamunur sem sést hjá fullorðum
fer að verða áberandi. Sú hugmynd
hefur því vaknað að bjóða ungmenn-
um, sem hafa einkenni þunglyndis,
upp á námskeið sem taka á þeim
þáttum sem skipta máli og fylgja
þeim eftir. í hugrænni atferlismeð-
ferð reynum við að hafa áhrif á hugs-
anir og styrkja bjargráð einstakl-
ingsins. Vonir era bundnar við að
með námskeiðum af þessu tagi megi
koma í veg fyrir að þessi ungmenni
verði þunglynd. Að þannig verkefn-
um höfum við staðið og of snemmt er
að fullyrða um árangurinn til lengri
tima en óhætt að segja að fyrstu nið-
urstöður lofi góðu um að fyrirbyggj-
andi starf geti verið mjög árangurs-
ríkt í þessum efnum,“ sagði Eiríkur
Örn að lokum.
KLÚBBURINN Geysir er fluttur
frá Hátúni 10 á Ægisgötu 7 fyrstu
hæð. Opið er frá 9-16 alla virka daga.
Klúbburinn Geysir býður upp á ný
úrræði fyrir fólk sem eiga við eða
hafa átt við geðsjúkdóm að stríða.
Klúbburinn er ekki endurhæfingar-
stofnun, heldur klúbbur sem byggist
á aðferðafræði Fountain House.
Markmið klúbbbsins er að bæta
möguleika félaga til að taka þátt í
samfélaginu eftir geðræna meðferð.
Þetta er gert með félagslegri sam-
vera ogvirku starfi.
Fólk gengur í klúbbinn af fijálsum
vilja og félagsaðild er ekki háð nein-
um tímatakmörkunum. Félagar ráða
hvernig þeii- nýta sér starfsemi
klúbbsins og með hvað starfsfólki
þeir vinna.
Það era engar reglur sem knýja
fram þátttöku félaganna. Allii’ fé-
lagsmenn hafa jafnan aðgang að
klúbbnum án tillits til sjúkdóms-
greiningar eða starfshæfni. Félögum
er frjálst að koma aftur í klúbbinn
RÍKISSAKSÓKNARI hefur gefið
út ákæru á hendur tveimur íslensk-
um mönnum um þrítugt og tveimur
erlendum fatafellum, annarri tví-
tugri og hinni 23 ára fyrir brot á lög-
um um ávana- og fíkniefni.
Málið varðar innílutning á 976 e-
töflum sem bárast til landsins með
pósti hinn 7. júlí sl. Málið verður
jiingfest í Héraðsdómi Reykjavíkur í
dag, fimmtudag, samkvæmt dagskrá
dómsins.
í ákæru segh að annar íslensku
mannanna, hafi átt framkvæðið að
því að flytja fikniefnin hingað til
lands og hafi fengið aðra stúlkuna,
sem er hollensk, til að útvega þau í
heimalandi sínu og láta senda þau til
Islands. Stúlkan sendi 100 þúsund
hollensk gyllini eða sem svarar um
330 þúsund íslenskum krónum til
Hollands til kaupa á fíkniefnunum og
lét senda þau á heimilisfang í
Reykjavík. Stúlkan fór síðan ásamt
hinni stúlkunni, tvítugii eistneskri
stúlku, sem ákærð er í málinu, á
þann stað sem efnin voru send á þar
sem önnur þehra fór inn á heimilið,
sótti pakkann með e-töflunum og af-
henti hann hollensku stúlkunni. Hef-
ur hún verið ákærð fvrir þá hátt-
semi.
Öðram íslendingi er þá gefið að
sök að hafa að beiðni hollensku
stúlkunnar látið henni í té umrætt
heimilisfang í því skyni að þangað
yrði sendur pakki sem hann mátti
efth fjarveru, óháð því hve lengi þeir
hafa verið fjarverandi.
Vinnumiðlun
starfrækt
I klúbbnum er vinnumiðlun þar
sem stai-fsmenn og félagar vinna að
því að ná tengslum við vinnuveitend-
ur. Þegar það tekst er gerður sex
mánaða hálf dags ráðningarsamn-
ingur. Starfsmaður frá klúbbnum fer
og kynnir sér starfið og þjálfar við-
komandi félaga, vinnuveitenda að
kostnaðarlausu. Þegai- þjálfun er
lokið fer félaginn á launaskrá hjá
vinnuveitendanum. Ef félaginn veik-
ist eða getur ekki sinnt starfinu er
klúbburinn ábyrgur og sér til þess að
annar komi í staðinn. Vinnuveitend-
um er þannig tryggð 100% mæting.
Starfsmaður klúbbsins veith bæði
félaganum og vinnuveitandum
stuðning meðan á ráðningu stendur
og fylgist með gangi mála. Félagan-
um er velkomið að sækja klúbbinn á
sama tíma.
vita að innihélt fíkniefni, en skömmu
áðm- hafði hann fengið íbúa á um-
ræddu heimili til að samþykkja að
pakkinn yrði sendur heim til hans og
boðið honum greiðslu fyrh. Ákærði
fór með hollensku stúlkunni að heim-
ilinu í þeim tilgangi að kynna þeim
aðstæður en áður hafði ákærði af-
hent stúlkunni miða með heimilis-
fanginu. Daginn efth að pakkinn
barst heimilismanni hafði hann sam-
band við ákærða sem í beinu fram-
haldi tilkynnti hollensku stúlkunni
að hún gæti sótt pakkann.
---------------
*
Urskurðaður í
áframhaldandi
gæsluvarðhald
NÍTJÁN ára piltur sem setið hefur í
gæsluvarðhaldi ásamt fleirum síðan
skömmu fyrir áramót vegna nýja e-
töflumálsins sem er í rannsókn lög-
reglunnar, var úrskurðaður í áfram-
haldandi gæsluvarðhald til 1. febr-
úar í Héraðsdómi Reykjavíkur í gær.
Alls sitja fimm menn í gæsluvarð-
haldi vegna rannsóknar málsins, þar
af fjórh þeirra til 19. janúar.
Við rannsókn málsins hefur lög-
reglan lagt hald á verulegt magn e-
taflna sem áttu að fara í dreifingu
um nýliðin áramót og m.a. eina
skammbyssu auk skota.
Eiríkur Örn
Arnarson
Fjórir ákærðir
vegna e-töflusmygls