Morgunblaðið - 16.01.2000, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 16. JANIJAR 2000 23
Ég dvaldist hjá honum og konu
hans Guðrúnu Guðmundsdóttur
Finnbogasonar, þegar ég var á Is-
landi og kynntist þar frú Laufeyju,
móður Guðrúnar."
Eins og tíðkaðist á þeim tíma fór
Peter í sveit til að læra íslensku og
kynnast íslenskum háttum. Hann
dvaldi að Hvammi í Dölum hjá séra
Pétri Oddssyni. „Séra Pétur var
skelfilega upptekinn, því hann var
bæði prestur og bóndi og kannski
ekki sérlega góður í hvorugu starf-
inu, en hann var dugnaðarmaður og
söngmaður mikill,“ segir Peter.
„Þau hjónin unnu gríðarlega mikið
og ekki mikill tími aflögu.“
Sjálfur nýtti Peter tímann ekki
aðeins við heyskap, heldur ferðaðist
um landið. „Ég skoðaði sögustaði,"
segir hann á íslensku. Meðal annars
dvaldist hann að tilraunastöðinni að
Reykhólum hjá Sigurði Elíassyni
og danskri konu hans. „Ég rakaði
heyi þar líka, þótt orðstír minn f
þeirri grein væri ekki mikill.“ Ferð-
in endaði á Akureyri, en alls var
hann þrjá mánuði í ferðinni.
Einstök gestrisni
Gestrisni íslendinga á þessum
tíma á hann ekki orð yfir. „Ég
mætti einstakri gestrisni. Ég hafði
engin tök á að greiða fyrir gistingu,
heldur baðst gistingar eins og menn
voru vanir á þeim tíma og var
hvergi neitað. Auk gistingar fékk ég
máltíð á hverjum degi. Og menn
voru hinir þolinmóðustu að reyna að
skilja íslenskuna mina.“
Almennt voru móttökurnar
einkar alþýðlegar, en með undan-
tekningu þó. „A síðari ferð gisti ég
hjá Arnóri Sigurjónssyni höfðingja
í Skagafirði. Hann var lærður mað-
ur, sem skrifað hafði bækur, en það
var eina heimilið, sem mér leið ekki
vel á, því hann var mjög fágaður og
afsakaði við mig íslenska matinn.
Mér fannst ekki notalegt að fá slík-
ar afsakanir bara af því ég var út-
lendingur.“
Maturinn hrelldi Peter ekki á Is-
landsferðunum. „Ég var reyndar
ekki slyngur við að borða svið og
gat alls ekki leikið það eftir Birni
Þorsteinssyni að njóta þess að
borða þorsk- og laxahausa. Hjá
honum lærði ég seinna að borða
hafragraut með slátri í morgunmat
og kaffi með. Það kunni ég að
meta.“ Annars segist Peter ekki
hafa tekið mikið eftir hvað hann
borðaði, en man helst eftir lamba-
kjöti úr fyrstu ferðinni, utan hvað
að presturinn á Prestbakka hafði
veiðiréttindi og þar var borðaður
nýr lax, sem bragðaðist einkar vel.
Aðalferðamátinn var göngur, en
Peter hafði þó tækifæri til að
bregða undir sig hesti á stundum,
þótt hann segist ekki hafa verið
mikill hestamaður. „í fyrsta skiptið,
sem ég spreytti mig við hesta var á
ferð frá Kleifum í Gilsfirði að Prest-
bakka. Bóndinn var að fara þessa
leið ríðandi og bauð mér með. Það
var fundinn handa mér hestur, en
ég dróst fljótlega aftur úr og var
alltaf um 300 fetum á eftir bónda.
Ég tók eftir að hesturinn gaf frá sér
mikil hljóð. Þegar á leiðarenda kom
spurði ég hvaða hljóð þetta væru og
fékk þá að vita að hesturinn væri 23
ára, jafngamall mér.“
Öðrum merkum tiltækjum Is-
lendinga kynntist Peter einnig
fljótt. Eitt sinn fór hann á rjúpna-
veiðar með Birni, Brodda Jóhann-
essyni og fleirum. „Við Björn óðum
snjóinn og sáum ekki eina einustu
rjúpu. Eftir þriggja tíma göngu
settist Björn niður og kom þá auga
á Strandarkirkju. Hann hét þá á
kirkjuna og tuttugu mínútum
seinna lá fyrsta rjúpan. Ég er ekki
mikil skytta, en í lokin hafði Björn
veitt fimm og ég tvær. Björn borg-
aði síðan áheitið.“
Heimspekingurinn Sigurður -
fræðimaðurinn Einar Ólafur
Peter hafði eðlilega mikil kynni
af mönnum eins og Sigurði Nordal,
Einari Ólafi Sveinssyni og Jóni
Helgasyni. Sigurði kynntist hann á
íslandi, en hitti hann annars oftar í
Englandi og heimsótti hann er Sig-
urður var sendiherra í Kaupmanna-
höfn. „Sigurður var heimsborgari,
ákaflega virtur, mjög fágaður mað-
ur, ekki hið minnsta hrokafullur, en
vinsamlegur ungu fólki eins og ég
fékk að reyna. Hann átti til að vera
ögn tortrygginn á fólk, var oft eins
og hann vildi fyrst aðeins sjá hvern-
ig viðkomandi væri. Hann hafði
þann góða vana að leiðrétta útlend-
inga og kunni að meta viskí og te.“
Peter segist ekki viss um að hann
sé mikill mannþekkjari, en þeir Sig-
urður og Einar Ólafur hafi verið
fjarska ólíkir menn. „Einar Ólafur
var allt öðruvísi. A margan hátt var
auðveldara að tala við hann um
tæknileg atriði í bókmenntunum.
Sigurður hafði lesið allt, en var ekki
eins góður í einstökum fræðiatrið-
um. Sigurður var ekki síður áhuga-
samur um þjóðsögur en Einar Ólaf-
ur, en hafði ekki smáatriði þeirra á
takteinunum. Einar Ólafur var afar
lærður og góður textafræðingur, en
Sigurður var fremur heimspeking-
ur.“
f framkomu voru þeir tveir einn-
ig ólíkir. „Ég þekkti Sigurð ekki
öðruvísi en sem fjarska glaðlegan
viðmóts, en hvort það var aðeins
glaðværð á yfirborðinu skal ég ekki
segja til um. Einar Ólafur var ekki
eins gáskafullur. Hann var oft
hugsandi og jafnvel áhyggjufullur
viðmóts. Það var þetta yfirbragð
heimsmannsins yfir Sigurði, með
votti af Einari Ben.“
Peter er ekki í vafa um að fræði-
legur metnaður Sigurðar hafi verið
mikill. „Hann skrifaði aðeins fyrsta
bindið af íslenskri menningu. Hann
lagði sitt af mörkum til að skýra af
hverju og hvernig íslenskar bók-
menntir urðu til, en líklega féllu
hugmyndir hans ekki inn í and-
rúmsloft samtíma hans. Hann skrif-
aði einstaklega fagurt mál.“
Kuldi í Próvíant-garðinum
Jóni Helgasyni prófessor í Kaup-
mannahöfn kynntist Peter einnig
vel og andrúmsloftinu á Árnasafni,
sem þá var til húsa í Próvíant-garð-
inum við Konunglega bókasafnið.
„Ég átti góða vini á íslandi og var
ekki góður í dönsku, svo ég reyndi
að fara til íslands, þegar ég gat, en
það var þægilegra að komast til
Hafnar, en andrúmsloftið á Arna-
safni þar var kuldalegt,“ segir Pet-
er. Þar sátu þeir Jón og Ole Widd-
ing og allir vissu að með þeim voru
engir kærleikar.
„Það komst enginn á safninu hjá
að finna kuldann á milli þeirra,“ seg-
ir Peter. „Starfsmennirnir skiptust í
tvo hópa, en ég spurði aldrei hver
ástæðan fyrir þessu væri, enda kom
mér það ekki við. Ég gætti þess að-
eins að koma eins fram við báða. Það
var fjöldi ungra kvenna í vinnu hjá
Jóni í þá daga. Sjálfur hafði ég verið
í hemum og átti bara bræður, svo ég
var ekki eins vanur slíkum félags-
skap.“
Peter þekkti Jón af afspurn, þeg-
ar hann hitti hann fyrst. „Mér var
kunnugt um hina yfirgripsmiklu
þekkingu hans og miklu hæfileika,
sem ég vissi líka að skilaði sér ekki
alltaf í skrifum hans. Mér líkaði
skopskyn hans, en það átti líka við
um hann að þegar maður stendur
vel til höggs þá heggur hann,“ segir
Peter og kemur með þessa beittu
lýsingu á íslensku. „En Jón gat ver-
ið með afbrigðum þolinmóður og
vingjarnlegur við stúdenta og ráð
hans gerðu vinnu þeirra enn betri.
Hann lagði sig allan fram við að að-
stoða þá sem hann fann að vildu
gera vel.“
Því hefur stundum verið fleygt að
Jón hafi nánast hrætt fólk, en Peter
tekur ekki undir það. „Það er of
mikið sagt, en allir vissu að hann
gat verið hvassyrtur og það hélt
kannski aftur af sumum að segja
það sem þeim bjó í brjósti. En ég
hafði lesið Ritgerðakorn og ræðu-
stúfa og svo ljóðin hans og vissi því
að hann var viðkvæmur maður.“
Reynslan sem ól af sér
fornbókmenntirnar
„Draumur allra, sem fást við ís-
lenskar fornbókmenntir er að ráða
leyndardóminn um af hverju þessar
bókmenntir voru skrifaðar," segir
Peter. „Það eru svo margir fræði-
menn, sem hafa ekki lengur áhuga á
tengslum þjóðfélags og bókmennta,
heldur einhverju öðru. En í þessum
tengslum liggur kjarni hinnar ís-
lensku reynslu, sem náði hámarki á
12., 13. og 14. öld og sem ól af sér
þessar bókmenntir. Sjálfur hef ég
fundið mér saroastað í litlum vanda-
málum í þeirri von að þau geti einn
góðan veðurdag varpað einhverju
ljósi á þessa íslensku reynslu.“
En hver er þá kjarninn í því, sem
Peter kallar hina íslensku reynslu?
„Undirstaðan undir íslenskum lær-
dómi þessa tíma eru- örugglega
menn eins og Isleifur Gissurarson
og Gissur sonur hans. Þeir alast
upp við aðstæður aðalsmanna
heima fyrir og sækja svo lærdóm
sinn til Vestur-Phalen. Þessi þýski
lærdómur rennir stoðum undir
sagnahefð, sem líklega þróaðist um
hríð áður en hún var færð í letur.“
Peter bendir á að þessi þróun sé
ekki einstök meðal landnema, þar
sem þjóðernið verði fljótlega mikil-
vægt. „En þróunin er einstök, því
íbúarnir voru svo fáir. Þeir koma
sér upp lagabálkum og þrátt fyrir
vel skipulagt höfðingjaveldi þróast
lögin. Og þrátt fyrir gott skipulag á
einstökum svæðum þá er komið upp
einum lögum fyrir alla eins og sést í
Rekaþætti, lagabálki frá 12. öld.
Höfðingjar, til dæmis á Austurlandi
lögðu á sig tveggja vikna ferð til og
frá þingi og tveggja vikna dvöl þar,
svo eftir einhverju var að slægjast.“
Að mati Peters hafa lögin verið
vanrækt fræðiefni, en þau eru lyk-
illinn að skilningi á þessum tíma.
„Lögin varpa ljósi á sögu, landa-
fræði og landnýtingu þessa tíma og
svo margt annað.“
Meira fé til Árnastofnunar
gagnast íslenskum forn-
bókmenntum
Það fer oft í taugarnar á íslend-
ingum þegar íslensk fornfræði eru
kennd við „old Norse“ á ensku, í
stað þess að tala um forníslensku.
Peter tekur undir að enska heitið
dragi athyglina frá íslensku og seg-
ist sjálfur helst tala um íslensk efni.
„Það er undarlegt að tala um „Nor-
se“ í ensku, því orðið er hollenskt
tökuorð frá 17. öld. „Old Norse“ er
síðan samheiti fyrir fornsænsku,
-dönsku og -íslensku. En við skul-
um einnig hafa í huga að ekki er far-
ið að tala um íslenska tungu fyrr en
á 16. öld, en ég tek tillit til þessarar
íslensku viðkvæmni og tala um
forníslensku."
Það er oft rætt um hvað íslend-
ingar geti gert til að styðja við
áhuga á íslenskum fornbókmennt-
um úti í heimi. Hér hefur Peter svar
á reiðum höndum. „Það besta sem
íslendingar geta gert er að setja
meira fé í Arnastofnun og gefa
þannig ungu fólki tækifæri til að
skapa sér framtíð í íslenskum fræð-
um. En við skulum heldur ekki
gleyma að miðöldum lauk ekki á Is-
landi fyrr en um 1918. Því miður
hafa síðari aldir verið vanræktar og
það mætti gjarnan bæta við eins og
þremur stöðum á Arnastofnun, sem
tækju til þeirra.“
Peter er ekki á því að Islendingar
eigi að hafa áhyggjur af fræðaiðk-
unum erlendis, heldur veita styi’ki
til erlendra stúdenta og fræði-
manna til að koma til íslands og
læra íslensku. „Ég er ekki að tala
um íslenskunám í tvær vikur, held-
ur til að vera í ár á íslandi til að
læra nútíma íslensku, ekki aðeins
fornmálið.“
Og Peter er ekki frá því að ís-
lendingar sjálfir þyrftu að huga að
eigin málakunnáttu. „Það má vera
að blaðamenn og aðrir íslendingar
skrifi á íslensku, en þeir virðast
hugsa á ensku. Það væri ekki úr
vegi að blaðamenn fengju við og við
að taka sér frí til að læra móðurmál-
ið upp á nýtt. Þegar ég var að læra
íslensku um miðja öldina var hún
full af orðatiltækjum og málshátt-
um. Þetta ríkidæmi málsins er að
hverfa."
Launamldar -
yreldslumidar
í ársbyrjun er rétt að huga tímanlega að ýmsum gögnum
sem skila þarf. Hér má sjá skilafrest ýmissa gagna sem
skila ber á árinu 2000 vegna greiðslna o.fl. á árinu 1999:
Eftirtðldum gögnum parf afl sKiia til shattsijúra
i síflasta lagi 21. janúar
• Launamiðum ásamt almennu launaframtali. Á launamiðum komi meðal annars fram
greiðslur til verktaka fyrir efni og vinnu.
• Hlutafjármiðum ásamt samtalningsblaði.
• Stofnsjóðsmiðum ásamt samtalningsblaði.
• Bifreiðahlunnindamiðum ásamt samtalningsblaði.
• Greiðslumiðum vegna lífeyrisgreiðslna, tryggingabóta o.þ.h.
i síðesta lagi 21. febrúar 2000
• Afurða- og innstæðumiðum ásamt samtalningsblaði.
• Sjávarafurðamiðum ásamt samtalningsblaði.
í síflasta lagi 15. mai 2000
• Gögnum frá lífeyrissjóðum þar sem sundurliðuð er greiðsla iðgjalda sjóðsfélaga.
Til og meö siðasta shiiadegi sKattframtata 2000
• Greiðslumiðum yfir hvers konar greiðslur fyrir leigu eða afnot af lausafé, fasteignum
og fasteignaréttindum, sbr. 1. og 2. tölulið C-liðar 7. gr. laga nr. 75/1981 um tekju-
skatt og eignarskatt.
• Gögnum frá eignarleigufyrirtækjum þar sem fram koma upplýsingar um eignarleigu-
samninga um fólksbifreiðar fyrir færri en 9 manns sem í gildi voru á árinu 1999. M.a.
skulu koma fram nafn leigutaka og kénnitala, skráningarnúmer bifreiðar, leigutímabil
ásamt því verði er eignarleigufyrirtæki greiddi fyrir bifreiðina.
Munið að skila tímanlega
RSK
RÍKISSKATTSTJÓRI