Morgunblaðið - 18.01.2000, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 18. JANÚAR 2000
URVERINU
MORGUNBLAÐIÐ
Er ögurstund byggða á Vestfjörðum að renna upp? var spurt á borgarafundi á ísafirði
Réttur byggðanna
verði viðurkenndur
Er ögurstund byggða á Vestfjörðum að renna upp? var yfirskrift
almenns borgarafundar sem Elding, félag smábátaeigenda á norð
anverðum Vestf]örðum, boðaði til í samvinnu við Landssamband
/ smábátaeigenda og um 250 manns sóttu 1 Stjórnsýsluhúsinu á Isa
firði á sunnudag. Steinþór Guðbjartsson sat þennan þriggja tíma
fund, hlustaði á sex framsöguræður, þar af þrjár hjá þingmönnum
Vestfjarða, og fjörugar umræður í kjölfarið.

t v -7, m JtwfWÉlBrj^jgggm ' . ' '■/ ■: - ’ /■■•■'
Morgunblaðið/HalldórSveinbjömsson
Fullt var út úr dyrum á almennum borgarafundi í Stjómsýsluhúsinu á ísafirði á sunnudag.
Guðmundur Halldórsson í Bolungar-
vík, formaður Eldingar, var fyrsti
ræðumaður. Hann gat þess að í byrj-
un áttunda áratugarins hefði hafist
mikil uppbygging atvinnulífs á Vest-
fjörðum. Einn til þrír togarar hefðu
verið keyptir í hvert byggðarlag, lítil
frystihús hefðu breyst í öflug fisk-
iðjuver og tæknivæðing aukist. Tog-
ararnir ásamt öflugum vertíðarskip-
um hefðu borið mikið hráefni að
landi til vinnslu í fiskvinnslustöðvun-
um og góðæri hefði ríkt á Vestfjörð-
um.
Svo kom kvdtinn
Hann sagði að Vestfirðingar hefðu
einum rómi verið andvígir kvótanum
sem settur hefði verið á 1984. Kvót-
inn hefði minnkað ár frá ári og fleiri
tegundir settar í kvóta en breyting-
arnar á fískveiðilögunum, sem færðu
heimildir af norðursvæði á suður-
svæði, hefðu verið verstar. Eins þeg-
ar grálúðunni hefði verið skipt flatt
og línutvöföldun tekin af auk ann-
arra breytinga. Tekið hefði að fjara
undan fiskvinnslu og útgerð á Vest-
fjörðum, hvert fyrirtækið af öðru
farið á hausinn, atvinnulífið hrunið í
hveiju byggðarlaginu af öðru, skipin
og kvótinn farið og fólkið setið uppi
með verðlausar eignir.
„En hvernig er staðan í dag?“
spurði hann. „Enginn togari á svæð-
inu frá Patreksfirði allt til ísafjarðar.
Þrír vertíðarbátar á öllum Vestfjörð-
um. Núpur á Patreksfirði, María Júl-
ía á Tálknafirði og Guðný í Bolungar-
vík. María Júlía er hálfrar aldar
gamalt skip og Guðný 43 ára. Að
öðru leyti byggist floti Vestfirðinga á
smáum rækju- og snurvoðarbátum
auk þeirra togara sem enn eru á Isa-
firði og í Súðavík. En burðarás at-
vinnulífsins á Vestfjörðum eru trillur
innan við sex tonn. Allt frá Patreks-
firði að ísafirði gamla. Það eru trillu-
karlar sem bjargað hafa byggðinni á
Vestfjörðum með því að kaupa veiði-
heimildir inn á svæðið og skuldsetja
sig og fjölskyldur sínar.“
Guðmundur sagði að hann segði
ekki að ekki væri hægt að stjórna
fiskveiðum með kvótakerfi heldur að
vitlaust væri gefið. Byggðasjónar-
miðin hefðu gleymst en svo væri tal-
að um framlegð í sjávarútvegi.
Tillögur Eldingar
Að svo mæltu las hann upp eftir-
farandi tillögur stjórnar Eldingar
um úrbætur á fiskveiðistjórnunar-
kerfinu:
„1. Aukning á aflaheimildum sem
hugsanlega kemur til framkvæmda
vegna stækkandi þorskstofns, fari til
báta innan við 10 tonn að stærð,
vegna augljósra byggðasjónarmiða.
Þessar veiðiheimildir úthlutist á bát-
ana eftir sömu reglum og aðrar veiði-
heimildir, hjá bátum í dagakerfi
fjölgi dögum í sama hlutfalli og veiði-
heimildir hjá öðrum smábátum.
Þessari aukningu á aflaheimildum
skal landað í fiskvinnslustöð viðkom-
andi svæðisfélags á markaðsverði
með 10% afslætti af því markað-
sverði sem er á viðkomandi svæði.
Þeir sem fá þessar veiðiheimildir
mega hvorki leigja né selja frá sér
aflaheimildir.
2. Við mótmælum harðlega kvóta-
setningu á ýsu, steinbít og ufsa.“
Guðmundur bætti við að Vestfirð-
ingar ættu þriðjung af öllum smá-
bátakvóta landsins og rýmkun í kerf-
inu vægi því þungt í
byggðamálum á Vest-
fjörðum.
Krafíst viður-
kenningar
Arthúr Bogason, formaður Lands-
sambands smábátaeigenda, sagði að
dómur Héraðsdóms Vestfjarða í
Vatneyrarmálinu svonefnda væri
mál málanna og fagnaðarefni að
hann væri á leið til Hæstaréttar.
Hann vitnaði í dóm Hæstaréttar í
svonefndu Valdimarsmáli í desem-
ber 1998 og sagði að 5. grein
fiskveiðistjómunarlaganna stæðist
ekki stjómarskrá. I máli hans kom
fram að stjórnvöld gætu fundið leið
framhjá báðum dómunum ef um-
ræddur dómur yrði staðfestur í
Hæstarétti og keyrt hér áfram
kvótakerfi þvert ofan í staðreyndir
sem við blöstu varðandi byggðaþró-
un og þá megnu óánægju sem kerfið
hefði leitt af sér.
Hann sagði að krafan frá fundin-
um og krafan frá strandveiðibyggð-
um yrði að koma fram. Að réttur
þeirra til að nýta aðliggjandi fiskimið
yrði viðurkenndur í lagasetningu.
„Með því að mölva grundvöllinn und-
an sjálfum byggðunum er verið að
mölva byggðimar sjálfar. Þetta erað
þið að upplifa hér á Vestfjörðum."
Ekki kvóta á aukategundir
Örn Pálsson, framkvæmdastjóri
LS, sagði menn standa á tímamótum
því Héraðsdómur Vestfjarða teldi 7.
grein Fiskveiðistjórnunarlaganna
vera á skjön við stjórnarskrána. Yrði
hann staðfestur í Hæstarétti yrði
það gríðarlegur álitshnekkir fyrir
Alþingi. Stjórnvöld segðu að lög
væru í gildi og eftir þeim yrði að fara.
Enginn kvóti væri á ýsu og steinbít
hjá krókabátum en kæmi kvótasetn-
ing aukategunda til framkvæmda
myndu nýir bátar, sem hafa komið
inn í kerfið með æmum tilkostnaði,
standa frammi fyrir því að draga
saman í línuútgerðinni. „Því verða
allir sem einn að þrýsta með alefli á
þingmenn í því skyni að ákvæði þetta
komi ekki til framkvæmda," sagði
Öm um kvótasetningu aukategunda.
„Kvótasetning aukateg-
unda hjá krókabátum má
ekki undir neinum kring-
umstæðum koma til
framkvæmda. Ég tek svo
stórt upp í mig að takist
ekki að hnekkja því ákvæði mun ög-
urstund byggðar á Vestfjörðum
blasa við.“
Tveir valkostir
Þrír af fimm þingmönnum Vest-
fjarða sóttu fundinn. Einar Kristinn
Guðfinnsson, formaður sjávarút-
vegsnefndar Alþingis, sagði að
byggðavandinn væri mesta þjóðfé-
lagsmein íslendinga. Hins vegar
væri málið miklu flóknara en það að
það leystist með einni ráðstöfun á
einu sviði.
Hann sagði að Vestfirðingar hefðu
þurft að búa við mjög erfiðar aðstæð-
ur, samanber árin 1986 til 1988, þeg-
ar uppsveifla hefði verið í þorskinum
en útflutningsfyrirtækin hefðu verið
rekin með gegndarlausu tapi. Sjáv-
arúvegsfyrirtæki á Vestfjörðum
hefðu því verið illa undir það búin
þegar
kvótaniðurskurður á þorski hefði
hafist. „Ég held að þar liggi öðm
fremur rót þess mikla vanda sem við
höfum verið að glíma við í atvinnulífi
okkar á Vestfjörðum.“
Einar sagði að reynt hefði verið að
bregðast við með ýmsum hætti, með-
al annars með því að skapa nýtt laga-
umhverfi fyrir smábátana í landinu.
Það hefði skilað sér í auknum tekjum
til landsfjórðungsins og skapað ný
sóknarfæri. „Það blasir við að í
þorskaflahámarkinu hefur hlutur
Vestfjarða vaxið um fjórðung, úr
20% í 25% rúm og er sennilega enn
vaxandi." Hins vegar sagði hann
kvótaminnkun á Vestfjörðum
áhyggjuefni enda kæmi hún harka-
lega við Vestfirðinga.
„Ég tel að það sé afar óskynsam-
legt að kvótasetning á ýsu, steinbít
og ufsa gangi fyrir sig á komandi
hausti," sagði Einar. „Ég held að það
sé mjög þýðingarmikið fyrir þennan
útgerðarflokk að okkur takist að
verja áfram það fyrirkomulag sem
hefur verið við lýði á þorskaflahá-
markskerfinu."
Einar sagði að Héraðsdómur
Vestfjarða hefði ekki kollvarpað
kvótakerfinu. Stóra spurningin væri
um jafnræði og á margan hátt væru
settar erfiðari skorður við það að búa
til fiskveiðistjómunarkerfi sem
hjálpaði hinum dreifðu byggðum.
Hann sagði að áfram þyrfti að
stjórna veiðunum og skilgreina
þyrfti veiðirétt, hver hefði réttinn
eða heimildina til að veiða. Um tvo
valkosti væri að ræða. Annars vegar
að bjóða upp heimildirnar, láta út-
gerðirnar, stórar sem smáar, borga
fyrir veiðiréttinn. „Þetta er auðvitað
ekki leið sem gagnast hinum dreifðu
byggðum," sagði hann en benti þess í
stað á annað sjónarmið sem hann
hefði talað fyrir. „Með hvaða hætti
við getum skilgreint veiðiréttinn
þannig að hann komi okkar dreifðu
byggðum sem best að notum.“
Hann sagði mikilvægt að eyða allri
óvissu og að sameiginlegir hagsmun-
ir allra væru að eyða byggðaröskun-
inni. „Ég tel að það sé mjög mikil-
vægt fyrir hagsmuni okkar hér á
Vestfjörðum og fyrir hagsmuni
þeirra sem gera út bæði stór og smá
skip að það sé sköpuð festa í kringum
fiskveiðistjórnunarkerfið þannig að
menn viti nokkurn veginn hvað fram-
undan er.“ Eins væri mikilvægt að
menn áttuðu sig á því að byggða-
vandinn væri af mörgum rótum
mnninn. „Við geram okkur auðvitað
grein fyrir því að grandvöllur allrar
byggðar hér á Vestfjörðum er rétt-
urinn til að sækja sjóinn og geta nýtt
miðin sem hér era út af en um leið
vitum við það að við þurfum að renna
fleiri og styrkari stoðum undir at-
vinnulífið."
Fijálsar veiðar
Guðjón A. Kristjánsson, alþingis-
maður, sagði í upphafi ræðu sinnar
að eitt mál öðram fremur héldi Vest-
fjörðum í byggð og gæti á nýjan leik
mjög eflt byggð og tryggt búsetu um
ókomin ár. „Það er augljós réttur
okkar til fiskveiða á nálægum og
góðum fískimiðum frá Breiðafirði í
suðri til Húnaflóa að norðan sem hef-
ur gert Vestfirði byggilega um aldir.
Fái Vestfirðingar ekki að
sækja sjó og stunda fisk-
veiðar er tilvera þeirra í
raun hranin. Rétturinn
til fiskveiða er sú undir-
staða sem verður að vera
til staðar ef byggð á Vestfjörðum á
að eflast á nýjan leik.“
Með þessari framsetningu sagðist
hann ekki vera að gera lítið úr ann-
arri atvinnustarfemi sem hefði smám
saman farið vaxandi. „Ég fullyrði
hins vegar að önnur atvinnustarf-
semi kemur ekki inn sem burðarás í
atvinnulíf á Vestfjörðum þannig að
byggð eflist á nýjan leik ef fiskurinn í
sjónum verður varanlega seldur frá
okkur.“ Með þetta í huga sagði hann
að breyta yrði stjómkerfi fiskveið-
anna Vestfirðingum í hag. „Við verð-
um að ráðast að því framseljanlega
kvótabraskkerfi sem nú er notað. Við
verðum að koma í veg fyrir að fleiri
fisktegundir verði settar inn í kvóta-
kerfi smábátanna.“ Hann sagði enn-
fremur að skilgreina yrði
strandveiðiflotann upp á nýtt og
miða ekki eingöngu við sex tonna
báta. „Við verðum að veita þeim fisk-
veiðiflota sem við í framtíðinni skil-
greinum sem strandveiðiflota mesta
mögulega frelsi til veiða að því marki
sem fiskistofnarnir þola. Um þannig
markmið ættu allir landsbyggðar-
þingmenn að geta sameinast aðrir en
þeir, ef einhverjir era, sem telja sig
sérstaka gæslumenn hjá sægreifum
stórfyrirtækjanna.“
Guðjón sagðist hafa varað við
íijálsu kvótabraski frá 1990 og síðan
hefðu margir tekið undir sömu við-
horf. I því sambandi vitnaði hann í
skrif Stefáns Ólafssonar prófessors í
nóvember 1998, skýrslu Byggða-
stofnunar um byggðir á íslandi frá
liðnu hausti og kafla um atvinnumál í
ísafjarðarbæ og Hrísey í skýrslu
sem unnin var íyrir Byggðastofnun í
desember sem leið. „Vandamálið er
viðurkennt af flestum öðram en þeim
sem eiga í vændum fjármuni eða
mikinn gróða úr kvótabraskinu. Það
er hins vegar yfirmáta furðulegt að
Byggðastofnun skuli hvað eftir ann-
að lýsa vandanum vegna kvóta-
brasksins á réttan hátt en þegar
kemur að tillögum til lausnar þá skal
viðhalda braskinu og setja á fót sér-
staka sjóði svo kaupa megi kvóta til
baka inn í byggðalögin á okurverði af
sægreifunum.“
Guðjón sagði það styrk að Vest-
fírðingar ættu bæði formann og
varaformann sjávarútvegsnefndar
Alþingis og hann myndi aldrei draga
í efa vilja Vestfjarðaþingmanna til að
vinna að hagsmunum Vestfirðinga.
Til áréttingar vitnaði hann í ræðu
Einars K. Guðfinnssonar í sambandi
við umræðu um byggðamál á Alþingi
17. nóvember 1998 og sagðist styðja
hann í að ráðast í það verk að aflétta
kvótaokinu sem núverandi lög
kvæðu á um. „Það skal jafnframt
vera öllum ljóst að við í Frjálslynda
flokknum munum engum hlífa sem
með fullu viti vinnur áfram að því að
mylja auðlindina undir örfáa sæ-
greifa og gera aðra eigna- og at-
vinnulausa."
Byggðirnar njóti miðanna
Einar Oddur Kristjánsson, alþing-
ismaður, sagði að allar byggðir Is-
lands væru á ögurstund, því nú upp-
lifðu menn meiri röskun byggða en
áður og það væri mikil fórn fyrir þjóð
ef hún gæfist upp við að byggja land-
ið.
Hann tók undir með Arthúri og
sagði að það bæri að efla rétt strand-
byggðanna og koma í veg fyrir að
þær færu í eyði. Hann sagði við-
stadda þingmenn oft hafa verið sam-
mála um það sem gæti orðið til hjálp-
ar í þeim efnum en margs væri að
gæta. „Menn era mjög sammála um
það að við höfum farið illa út úr því
og tapað mjög stöðu okkar miðað við
setningu þessa stjórnkerfis fisk-
veiða, en við þurfum að gæta þess, ef
taka á allt upp, að fara ekki úr ösk-
unni í eldinn.“
Einar Oddur sagði að það væri
margra manna mál að nú væri jafn-
ræðisreglan sú að allra manna væri
sami réttur. Þeir sem byggðu
strandhéraðin hefðu engan rétt um-
fram þá sem búa í Breiðholtinu, en
með því væri verið að fara
úr öskunni í eldinn. „Við
höfum verið að leggja
áherslu á það að strand-
veiðar hlytu að hafa meiri
rétt, ættu að hafa meiri
rétt. Það væri skynsamlegt fyrir
þjóðina að byggja landið og það að
byggja landið væra verðmæti í sjálfu
sér. Það myndi borga sig fyrir alla
Islendinga að þessi réttur væri til
staðar.“
Og Einar Oddur hélt áfram. „Ef
það er rétt að það eina sem þarf að
gera til að breyta þessu svo allir séu
ánægðir og réttlætinu sé fullnægt sé
að hlusta á Morgunblaðið og lesa það
í leiðuram dag eftir dag að það eina
sem þurfi að gera sé að bjóða upp
aflaheimildir. Þá sé réttlætinu full-
nægt, þá séu engin vandamál til stað-
Skilgreina
verður f iotann
upp á nýtt
Uppboð gagn-
ast ekki byggð-
unum