Morgunblaðið - 18.01.2000, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 18. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 18. JANÚAR 2000 39
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LAG LAUN FÆLA
FRÁ FISKVINN SLU
HAGRÆÐING í fiskvinnslu í landi hefur hvorki skil-
að sér í betri afkomu hennar né í launaumslög
fiskvinnslufólks. Ávinningurinn hefur farið í greiðslu
hærra fiskverðs. Af þessum sökum hefur launaþróun í
fiskvinnslu ekki haldið í við almenna launaþróun í land-
inu og fælt fólk frá fiskvinnslustörfum, einkum á lands-
byggðinni.
Þetta kemur fram í úttekt, sem Haraldur L. Haralds-
son hagfræðingur kynnti á kjaramálaráðstefnu fisk-
vinnsludeildar Verkamannasambandsins fyrir helgina.
Úttektin sýnir, að launakostnaður í fiskvinnslu árin
1991-1996 lækkaði um einn milljarð króna, þrátt fyrir
að ársverkum hafi fjölgað um 88. Hins vegar jókst
kostnaður við hráefniskaup um 7,5 milljarða króna á
sama tímabili. Meðallaun í fiskvinnslu voru 97,5% af
meðallaunum í landinu 1990, en höfðu lækkað í 95,6% af
meðallaunum árið 1996. Það sama ár voru meðallaun
sjómanna 193,4%, sem sýnir að þeir hafa notið hækkun-
ar fiskverðs í launum sínum. Mikill munur er því orðinn
á launum þessara hópa í sjávarútvegi, fiskvinnslufólki í
óhag.
Haraldur dregur þá ályktun af úttektinni, að fólk
flytji af landsbyggðinni vegna þess, að hún sé láglauna-
svæði. Hún líði fyrir það, að ávinningur hagræðingar í
fiskvinnslunni hafi allur farið í að greiða hærra fisk-
verð. Haraldur telur, að lág laun skýri, hversu illa
gengur að fá íslendinga til fiskvinnslu í landi fremur en
að þeir vilji ekki vinna við fisk.
Formaður Samtaka fiskvinnslustöðva, Arnar Sigur-
mundsson, tekur undir það sjónarmið, að of stór hluti
hagræðingar í fiskvinnslu hafi farið til greiðslu hærra
fiskverðs. Hann segist hafa skilning á gagnrýni, sem
beinist að þessari þróun, en bendir á, að fiskverð sé
frjálst og samkeppni um hráefnið gífurlega hörð. Arnar
kveðst aftur á móti hafa efasemdir um, að tölur Har-
aldar um þróun ársverka í fiskvinnslu séu réttar. Mikil
hagræðing hafi átt sér stað, sem m.a. hafi leitt til fækk-
unar starfsfólks. Afkastageta hafi aukizt, sem leitt hafi
til hærri bónusgreiðslna.
Ljóst er af úttekt Haraldar L. Haraldssonar, að við
mikinn vanda er að etja í fiskvinnslu í landi vegna þess-
arar þróunar. Fiskvinnslufyrirtækin geta ekki búizt við
að halda starfsfólki sínu nema því aðeins að vera sam-
keppnisfær á vinnumarkaði.
SAMKEPPNII FLUGI
SAMVINNUFERÐIR-Landsýn hafa gert samning við
Atlantaflugfélagið, íslandsflug og nokkur erlend flug-
félög og hyggjast bjóða í sumar 25 þúsund sæti til tíu
borga í Evrópu á verði, sem er frá 7.400 krónum aðra leið-
ina, auk flugvallarskatts. Með þessu vilja SL innleiða sam-
keppni í flugsamgöngur til og frá landinu. Félagið nefnir
þessa nýju stefnu sína „Flugfrelsi“, enda geta menn keypt
farseðil til ákveðinnar boi'gar í Evrópu og komið heim frá
annarri allt eftir vali.
Með þessari nýju samkeppni má í raun segja, að Sam-
vinnuferðir-Landsýn séu að koma upp vísi að áætlunarflugi
til þessara tíu evrópsku borga yfir sumarmánuðina, en
áfangastaðirnir eru Kaupmannahöfn, London, Rimini,
Benidorm, Mallorca, Berlín, Frankfurt, Munchen, Zurich
og Basel. Munu ferðirnar hefjast 22. maí. Skipulag Flug-
frelsis byggist m.a. á því að unnt verður að breyta farmið-
unum, ef viðkomandi farþegi kemst ekki á tilteknum degi,
aðeins þarf að greiða kostnað við breytingu.
Það hlýtur að vera von allra íslendinga að samkeppni
sem þessi ýti undir lægri fargjöld í flugferðum milli Is-
lands og annarra landa. Hingað til hefur verið allt of dýrt
að ferðast milli landa og hafi menn fengið fargjöld á sann-
gjörnu verði hefur það alla jafna verið skilyrt með ein-
hverjum hætti, t.d. að flugið sé að næturlagi, það sé óum-
breytanlegt Q.s.frv.
Flugleiðir hafa undanfarin ár bryddað upp á ýmsum nýj-
ungum í þjónustu við viðskiptavini, svo sem lægri fargjöld-
um sé flogið að næturlagi, og ennfremur hafa verið í gangi
tilboð til svokallaðra netklúbbsfélaga félagsins. Allt hefur
það stuðlað að lægra fargjaldaverði. Aukin samkeppni ann-
ars óskylds aðila hlýtur að vera fagnaðarefni öllum þeim,
sem vilja að samkeppni verði í millilandaflugi. Fákeppni,
sem verið hefur hér í flugmálum, er hvorki holl við-
skiptavinum né þeim sem standa í flugrekstri.
Landsvirkjun heldur fund um arðsemi virkjana
Arðsemin er
lykilatriðið
Markmið Landsvirkjunar í væntanlefflim samningaviðræðum um
sölu á raforku til stóriðju á Austurlandi er ekki að ná viðunandi verði
svo grundvöllur sé fyrir Fljótsdalsvirkjun, heldur einfaldlega hæsta
mögulega verði. Þetta kom m.a. fram á fundi Landsvirkjunar í gær
um arðsemi virkjunarframkvæmda. Björn Ingi Hrafnsson sat fundinn.
Morgunblaðið/Kristinn
Frá fundinum í gær. Friðrik Sophusson, forstjóri Landsvirkjunar, og Jóhann Már Maríusson,
aðstoðarforstjóri, hlýða á umræður.
Talsvert eignatjón í óveðri sem gekk yfir
Austurland um helgina
Morgunblaðið/Sigrún Amgrímsdóttir
Miklar skemmdir urðu á Borgarfirði eystra í óveðrinu um helgina, meðal annars fuku þakplötur
um þorpið og skemmdu bíla og aðrar eignir.
Talin mesta mildi að
enginn skyldi
Það þykir mesta mildi að ekki urðu slys á
fólki þegar mikið hvassviðri gekk yfír Aust-
urland um helgina. Víða urðu skemmdir en
þær urðu mestar á Borgarfírði eystra þegar
óveðrið skall þar á öllum að óvörum.
STEFÁN Pétursson, deildar-
stjóri fjármála- og markaðs-
deildar Landsvirkjunar, lét
þau ummæli falla um hugsan-
legt orkuverð til stóriðju á Austurlandi,
sem frá er greint í kynningu, en hann
var meðal framsögumanna á fundinum í
gær. Auk Stefáns höfðu framsögu á
fundinum þeir Robin Adams, forstjóri
Resource Strategies Inc. í Bandaríkjun-
um, og Sigurgeir Jónsson, forstöðumað-
ur fjárstýringasviðs Kaupþings hf.
Fundarstjóri var Friðrik Sophusson,
forstjóri Landsvirkjunar.
Til fundarins var boðið fulltrúum úr
orkugeiranum hér á landi, fjármálafyr-
irtækjum, menntastofnunum og verk-
fræðistofum. Þá sóttu hann stjómmála-
menn og fulltrúar ýmissa hagsmuna-
samtaka.
Friðrik hóf fundinn og sagði hann til-
raun fyrirtækisms til að opna umræð-
una um fyrirhugaða arðsemi virkjana
en umræða um hana hefði verið sér-
kennileg að undanfömu, að sínu mati.
Sagði Friðrik undarlegt að heyra
vangaveltur um hugsanlega arðsemi
fyrirhugaðrar Fljótsdalsvirkjunar þeg-
ar samningaviðræður við væntanlega
kaupendur raforkunnar væm aðeins á
byijunarstigi. Minnti hann á lög um
Landsvirkjun frá 1983 þar sem í 13. gr.
væri kveðið á um að Landsvirkjun hefði
ekki heimild til orkusölusamninga við
iðjuver valdi þeir hærra raforkuverði til
almenningsrafveitna en ella hefði orðið.
Þjóðhagslegt mikilvægi
stóriðjusamninga
Erindi Stefáns Pétursson fjallaði um
arðsemi stóriðjusamninga og aðferða-
fræði þá og forsendur sem Lands-
virkjun beitir í undirbúningi sínum í við-
ræðum um raforkusölu vegna stóriðju á
Reyðarfírði.
Reifaði hann ástæður þess að virkja
fyrir frekari stóriðju. Hér á landi væm
ónýttar náttúmauðlindir í formi vatns-
falla og jarðvarma, fyrir lægi að al-
mennur raforkumarkaður hér á landi
yxi hægt, um væri að ræða hagnaðarvon
og í fjórða lagi væri slíkt þjóðhagslega
mikilvægt og þar með væri skotið fjöl-
þættari stoðum undir atvinnulífið.
Kom fram að Landsvirkjun telur ljóst
að innlendur raforkumarkaður vaxi of
hægt meðan ekki sé fyrir hendi tenging
á aðra markaði, t.d. gegnum sæstreng,
og því sé mikilvægt að leita eftir samn-
ingum við erlendar stóriðjur sem geti
nýtt raforkuna hér á landi.
Að sögn Stefáns hefur Landsvirkjun
virkjað um 15% af þeirri orku sem virkj-
anleg er hér á landi. Þar af séu um 37%
orkunnar nýtt á almennan markað, 36%
fari til ÍSÁL, eða álversins í Straums-
vík, 13% til verksmiðju Norðuráls á
Gmndartanga og Jámblendiverksmiðj-
an á sama stað nýti nú um 14% orkunn-
ar. Kom fram í máli hans að Lands-
virkjun telji eftirsóknarvert að fjölga
stómm samningsaðilum til að dreifa
áhættunni. Það muni hins vegar einnig
verða til þess að hlutur stóriðju aukist
enn í heildarraforkuframleiðslu hér á
landi.
Hann er nú um 63% og gæti farið upp
í um 75 til 80 af hundraði verði af fram-
kvæmdum við Fljótdalsvirkjun, enda er
bygging hennar að öllu leyti miðuð við
sölu raforku tO stóriðju og hún ekki
blönduð virkjun eins og aðrar hér á
landi.
Stefán minntist á nokkur grandvall-
aratriði sem Landsvirkjun ynni eftir í
þessum efnum. Lögin væm skýr og þau
kvæðu á um að samningar við stóriðju
megi ekki hækka verð til almennings.
Ljóst sé að eigendur fyrirtækisins, þ.e.
íslenska rfldð, Reykjavíkurborg og Ak-
ureyrarbær, vflji hámarka virði eignar-
hluta síns og Landsvirkjun njóti þess að
hún geri samninga á gmndvelli eigin
þekkingar og reynslu og að fenginni
ráðgjöf frá innlendum og erlendum
sérfræðingum.
Enn væra samningaviðræður aðeins
á byrjunarstigi og því ekki raunhæft að
ræða hugsanlegt orkuverð. Ymsir aðilar
hafi eftirlit með því að arðsemi verði ás-
ættanleg og því sé ljóst að málið fái
vandaða umfjöllun áður en lokaákvörð-
un verður tekin. Stjóm Landsvirkjunar
þurfi að samþykkja samningana fyrir
sitt leyti og í henni sitji ekki aðeins full-
trúar ríkisvaldsins heldur einnig sveit-
arfélaga. Þá verði iðnaðarráðherra að
gefa samþykki sitt og að lokum verði
iðnaðamefnd Alþingis kynntir samn-
ingamir. Aukinheldur hafi erlend mats-
fyrirtæki á borð við Standard & Poor’s
og Moodýs eftirlit með lánshæfi
Landsvirkjunar og þau myndu láta
fljótt í sér heyra þætti þeim kröfum um
arðsemi ekki fylgt nægilega vel eftir.
Stefán sagði að algjört lykilatriði
væri í þessu máli að náist ekki samning-
ar um orkuverð, sem uppfylli markmið
um arðsemi, verði ekki af framkvæmd-
um.
Breytingar á rekstrarformi
fyrirsjáanlegar
Aðferðafræðin sem notuð er til að
reikna viðunandi orkuverð til Lands-
virkjunar kom mjög við sögu á fundin-
um í gær. Minna fór fyrir beinni um-
ræðu um hreinar og beinar upphæðir,
enda sagði forstjóri Landsvirkjunar að
fásinna væri að gefa slíkt upp áður en
samningaviðræður hæfust. Slíkt væri
aðeins til þess fallið að skerða samn-
ingsgmndvöll viðræðnanna.
Landsvirkjun hefur í útreikningum
sínum beitt aðferð sem byggist á nú-
virtu sjóðsstreymi, sem á ensku nefnist
discounted cash flow. Sagði Stefán að
markmið með samningunum væri að
markaðsvirði Landsvirkjunar aukist frá
því sem nú er, með þeim fyrirvöram þó
að fyrirtækið sé alls ekki á markaði og
ekki heldur hlutafélag. Hins vegar sé
Ijóst að áætlanir Landsvirkjunar tfl
framtíðar taki mið af fyrirsjáanlegum
breytingum á rekstrarformi fyrirtækis-
ins, hvort sem það verði breytt eignar-
hald eða hlutafélagsform.
FramtíðarQárfestingar
í erindi Stefáns kom fram að núvirð-
isreikningar verða notaðir til þess að
reikna viðunandi orkuverð fyrir
Landsvirkjun, að teknu tilliti tfl stofn-
kostnaðar, rekstrarkostnaðar, orku-
magns, endingartíma virkjunar og
ávöxtunarkröfu. Forsendur séu þær að
orkuafhending byggi á Fljótsdals-
virkjun, tengdum framkvæmdum og
samlegðaráhrifum í raforkukerfinu, en
orkusamningurinn sjálfur muni hljóða
upp á um 1650-1700 gígawattstundir.
Þá sé rekstrarkostnaður vel þekktur,
þ.e. að stöðvastýring, stoðstarfsemi og
yfirstjóm sé nú þegar fyrir hendi en við-
bótarstarfslið þurfi til að sinna viðhaldi í
Fljótdalsvirkjun.
Kaupþing hf. metur kröfu fjárfesta
um arðsemi eigin fjár, en miðað er út frá
vegnu meðaltali vaxta og eiginfjárkröfu,
WACC (Weighted cost of capital), sem
kallað er. Landsvirkjun metur hins veg-
ar sjálf vaxtakjör og hlutfall lánsfjár í
verkefninu.
I lok erindis síns fyrir hönd
Landsvirkjunar benti Stefán á að virði
eigna í lok tuttugu ára samningstíma
skipti miklu máli. Þannig sé ljóst að end-
ing ijárfestinga, þ.e. virkjana, sé hið
minnsta 80-100 ár og því sé ekki hægt
að fallast á að virði eigna minnki um
þriðjung á samningstíma, enda þótt
miðað sé við afskriftir á 60 ára tímabili.
Líkur séu á að við samningslok skili
virkjun jafnmiklum tekjum og áður og
sé að því leyti um margt einstök fjár-
festing. Tók hann dæmi um Búrfells-
virkjun í Þjórsá sem byggð var í tengsl-
um við samninga um álbræðslu
Alusuisse í Straumsvík. Sú virkjun sé
nú að vemlegu leyti afskrifuð í bókhaldi,
en hafi engu að síður líklega aldrei verið
Landsvirkjun verðmætari en einmitt
nú.
Þqú ný álver á ári
Robin Adams, forseti RSI Intema-
tional, sem unnið hefur að ráðgjöf fyrir
Landsvirkjun um árabil, rakti í erindi
sínu ýmsar lykflforsendur þess að selja
raforku tfl stóriðju. Þar kæmi inn þróun
heimsmarkaðsverðs á áli, væntingar um
endingu álvera og vatnsaflsvirkjana og
helstu einkenni nýrra orkusamninga af
þessu tagi á heimsvísu, svo dæmi væm
tekin.
Sagði Adams að gera mætti ráð fyrir
að eftirspum eftir áli á heimsmarkaði
ykist um 3% á ári í náinni framtíð, t.d.
vegna aukinnar nýtingar þess í bíla-
framleiðslu. Miðað við þær forsendur
væri ekki ólíklegt að þijú álver af með-
alstærð risu á ári hveiju í heiminum og
Islendingar gætu gert tilkall til álvers á
fimm til tíu ára fresti miðað við það.
Hins vegar væri engum vafa undirorpið
að raforka fengist á góðu verði víðar en
á íslandi og erlend samkeppnisfyrir-
tæki nytu þess ennfremur að hafa fleiri
egg í körfunni - fleiri kosti. Þannig gætu
þau einn daginn staðið upp frá óhag-
stæðum samningaviðræðum og selt
+
þess í stað raforku gegnum kapal til
annars markaðssvæðis. Hér á landi
væri þessu öðravísi farið; kaupendahóp-
urinn væri ekki fjölmennur og starfsemi
fyrirtækja innan hans alls ekki fjöl-
breytfleg heldur nær einvörðungu mið-
uð við stóriðju af einhverjum toga.
Lagði Adams áherslu á að ísland
skapaði Landsvirlgun ýmsar hömlur
legu sinnar vegna. Hins vegar væri
einnig ljóst að landið hefði marga kosti í
viðskiptalegu tilliti; stjómarfar hér væri
lýðræðislegt og stöðugt, viðskiptaum-
hverfið væri hér fremur alþjóðlegt og
við samninga væri staðið. Ekki gætu
mörg svæði boðið hagstæðara orkuverð,
en þau sem það gætu væm sk. áhættu-
svæði í heiminum. Fjárfestum væri til
dæmis ráðlagt að hafa með sér hlaðna
byssu til margra Afríkuríkja eða lýð-
velda fyrrverandi Sovétríkjanna. Orku-
verð væri þar mjög lágt, en á móti kæmi
afar óstöðugt stjómarfar og beinlínis
hættulegt vinnuumhverfi.
Þjóðum sem framleiða raforku skipti
Adams upp í fimm flokka. í fyrsta flokki
væm lönd sem gætu boðið upp á raf-
orku nánast á undirverði, 10-15 mills,
en þau væra jafnframt sk. áhættusvæði.
í öðram flokki væru lönd sem ekki gætu
selt orkuna óunna á aðra markaði og því
væri verðlagning á bilinu 15-20 mills.
Þessi lönd væra á eftir nýjum álveram
og í þessum hópi væri Island. Þriðji hóp-
urinn innihéldi lönd sem byggju yfir
nægri orku og leituðu eftir stækkun
þeirra álvera sem væra fyrir, verð
þeirra væri á bilinu 20-25 mflls. Flestar
þjóðir mætu orkuna á 30-35 mills, en
þar væra lokanir álvinnslna algengar og
ekki Ukur á enduropnun. Fimmta flokk-
inn fylltu svo dýrastu þjóðimar sem
þyrftu ekki á raforkusölu tfl hrávinnslu
af neinu tagi að halda.
Taldi Adams einsýnt að skynsemi
væri beitt við áætlanagerð Landsvirkj-
unar um þessar mundir og því var hann
bjartsýnn á að samningar næðust.
Byggt væri á aðferðum í nútímavið-
skiptum og farið eftir áliti hæfustu sér-
fræðinga. Áratuga reynsla fyrirtækis-
ins af gerð flókinna milliríkjasamninga
skili sér og menn meti það hversu vel
fyrirtækið hafi haldið á sínum málum og
séu þess vegna tilbúnir að binda samn-
inga til lengri tíma, t.d. tuttugu ára og
eins og líkur séu á að verði í tilfelli Norð-
uráls á Reyðaifirði.
Landsvirkjun nýtur
stærðar sinnar
Kaupþing kemur að arðsemisútreikn-
ingum Landsvirkjunar og Sigurgeir
Jónsson telur að hér sé um krefjandi
verkefni að ræða. Risastórt fyrirtæki á
íslenskan mælikvarða í opinberri eigu
beiti nútímaaðferðum markaðarins tfl
mats á raunveralegri stöðu sinni og ekki
sé örgrannt um að fleiri fyrirtæki í opin-
berri eigu mættu fara að fordæmi þess.
Rakti hann kosti Landsvirkjunar og
galla, væri tekið mið af kröfum markað-
arins og látið sem fyrirtækið væri á
hlutabréfamarkaði og lyti lögmálum
hans.
Kostir Landsvirkjunar era, að hans
mati, hin ráðandi staða hennar í virkjun-
arframkvæmdum hér á landi. Fyrirsjá-
anleg sé áframhaldandi spum eftir raf-
magni og fyrirtækið njóti stærðar
sinnar á innanlandsmarkaði. Virkjana-
og raflínunet þess sé öraggt og nútíma-
legt, það eigi reynt starfsfólk sem búi
yfir þekkingu og hæfni.
Gallamfr séu hins vegar óvissa um
framtíðarskipan raforkumála, tekjur
séu tengdai- hrávöramai-kaði, hópur við-
skiptavina sé fámennur, fyrirtækið sé
þrátt fyrir allt hlutfallslega lítið í alþjóð-
legum samanburði og búi við lágt eigin-
fjárhlutfall og háa vaxtabyrði.
Rakti Sigurgeir ýmiskonar tæknileg-
ar útfærslur á arðsemisreikningum fyr-
fr Landsvirkjun og lagði áherslu á mikil-
vægi þess að þeir aðilar, sem deila um
réttmæti virkjunar, eigi að geta komið
sér saman um aðferðir við útreikning-
ana. Ætlunin nú sé ekki að komast að
niðurstöðu um arðsemina - heldur að-
ferðir til að finna hana út þegar af al-
vöra sé út í samningaviðræður komið.
Umræðan verið á villigötum
Friðrik Sophusson var ánægður með
fundinn að honum loknum, sagði að
mikflvægt hefði verið að fá helstu aðila
málsins saman til að ræða málin á opinn
og yfirvegaðan hátt. Það væri ekkert
launungarmál, að sér þætti sem umræð-
an hefði verið á vflligötum á síðustu vik-
um og mánuðum. Einstakir aðilar hafi
gefið sér ýmiskonar forsendur og farið
síðan á flug með þær og fundið út jafn-
vel tugmifljarðatap Landsvirkjunar af
fyrirhugðum framkvæmdum. „Þetta
nær auðvitað ekki nokkurri átt og því
viljum við kynna þá aðferðafræði sem
við notum til að fá viðunandi arðsemi af
þessari virkjun. Við ræðum ekki for-
sendumar, enda liggja þær ekki fyrir og
geta ekki legið fyrir fyrr en ákveðnir
þættir era í höfn. Um þá er ógjömingur
að spá á þessu stigi málsins; verðið sjálft
er auðvitað samningsatriði og endanleg-
ur kostnaður við fjárfestingar kemur
ekki í ljós fyrr en tilboð þar að lútandi
hafaverið opnuð.“
Markaðsvæðing
í nágrannalöndura
Eins og fram kom í erindi deildar-
stjóra fjármála- og markaðsdeildar
Landsvirkjunar á fundinum í gærmorg-
un er ljóst að áætlanfr Landsvirkjunar
til framtíðar taka mið af fyrirsjáanleg-
um breytingum á rekstrarformi fyrir-
tækisins, hvort sem það verður breytt
eignarhald eða hlutafélagsform.
Friðrik segir að þetta sé rétt, en það
sé ekki hans að ákveða rekstrarfyrir-
komulag fyrirtækisins til framtíðar,
slíkt sé bundið pólitískum ákvörðunum.
„Það sem hins vegar liggur fyrir er að í
nágrannalöndunum hefur ákveðin
markaðsvæðing átt sér stað í orkugeir-
anum og menn hafa efnt til samkeppni í
vissum þáttum raforkustarfseminnar.
Ég tel að það hljóti að koma að því að
samkeppni verði aukin hér á þessu sviði
eins og öðram og til þess að það sé hægt
þarf í raun og vera að gera öll orkufyrir-
tækin að hlutafélögum. Annars verður
samkeppnin ekki eðlileg,11 segir Friðrik.
Hann segir að í því sambandi sé mik-
ilvægt hvernig eigendur fyrfrtækisins -
opinberir aðilar - skflja við það áður en
farið er í opinn rekstur. Til að mynda
skipti eignarhald miklu máli varðandi
svo stórar lántökur, hvort eigendur beri
ábyrgð á núgildandi samningum og lán-
tökum fyrirtækisins eða ekki - hvort
þau njóti í raun ríkisábyrgðar lána eða
ígildis þess.
„Þessi mál era hins vegar ekld bein-
línis á dagskrá núna. Næstu skref lúta
að samningaviðræðum vegna fyrirhug-
aðrai- Fljótsdalsvirkjunar," segir Frið-
rik Sophusson.
MIKIÐ óveður geisaði á
Austurlandi um helgina
og olli víða nokkra tjóni.
Verst var veðrið á Borg-
arffrði eystra og í Neskaupstað og
ollu snarpar vindhviður þar miklum
skemmdum á mannvirkjum og mátti
mildi kalla að ekki urðu meiðsl á
fólki. Skemmdir á raflínu í Hall-
steinsdal milli Reyðarfjarðar og
Skriðdals ollu því ennfremur að raf-
magnslaust var um tíma á nokkram
stöðum á Austurlandi. Veður var
gengið yfir í gærmorgun og vora
menn þá að meta tjón og hreinsa til.
Veðrið var víðast hvar verst
aðfaranótt sunnudags en í Neskaup-
stað varð veðrið þó verst síðdegis á
sunnudag. Fuku þá þakplötur af
húsum Verkmenntaskóla Austur-
lands, fiskvinnsluhúsi Mánans og
skemmu í eigu Sfldarvinnslunnar,
auk þess sem þak á gamla frystihús-
inu skemmdist einnig.
Að sögn Sævars Guðjónssonar,
formanns björgunarsveitarinnar
Gerpis í Neskaupstað, brotnuðu
jafnframt margar rúður í húsum í
bænum og um tíu bílar urðu illa úti í
veðrinu.
Sævar sagði veðrið hafa verið al-
veg bandbrjálað og mestu mildi að
ekki fór verr. Liðsmenn Gerpis vora
að störfum meira og minna frá því
um klukkan hálftvö aðfaranótt
sunnudags og til átta á sunnudags-
kvöld, og lögðu þeir áherslu á að
koma í veg fyrir að fjúkandi þakplöt-
ur og annað lauslegt ylli slysum eða
frekari skaða á eignum.
Hann sagði erfitt að meta heildar-
tjón í bænum af völdum veðursins en
Ijóst að það væri umtalsvert, og hafði
þegar myndast biðröð við húsakynni
tryggingafélagsins á staðnum er
Sævar átti þar leið um í gærmorgun.
Járnplötur rifnuðu af húsþök-
um á Borgarfirði eystra
Hvassviðri var á Borgarfirði
eystra á laugardag og rauk svo upp
um miðnætti. Þök fuku af tveimur
íbúðarhúsum og járnplötur af öðra
þeirra beint á næsta hús, mölvuðu
þar tvo stofuglugga og þeyttust inn í
stofu. Varð íbúunum mjög hverft við,
að sögn Sigrúnar Arngrímsdóttur,
sem þar býr ásamt eiginmanni sín-
um og tveimur börnum.
Húsið stóðst þó veðrið en auk
glugganna sem brotnuðu urðu
skemmdir á þaki þegar plötur og
aðrir hlutar þaks nágrannanna komu
svífandi, nánast í heilu lagi að sögn
sjónarvotta.
Sigrún segir menn ekki muna eftir
öðra eins óveðri frá því í janúar 1982.
Skemmdir urðu þó ekki eins miklar
núna, að hennar sögn, enda virðist
sem veðrið hafi verið staðbundnara í
þetta sinn.
Það hafi verið afar slæmt í norður-
hluta þorpsins, sem nefndur er
Bakki, en íbúar neðar í bænum hafi
vart vitað af því.
Óveður sem þessi era kölluð Dyr-
fjallaveður þar eystra, enda koma
byljirnir ofan úr samnefndum fjöll-
um. Segir Sigrún að gífurlegur há-
vaði hafi fylgt hviðunum er þær
komu niður úr Dyrfjöllum og menn
hafi því getað komið sér í skjól áður
en byljirnir skullu á bænum. Hávað-
inn hafi hins vegar verið talsvert
ógnvekjandi, nánast eins og sprengj-
ur væra að falla af himnum ofan.
Einn af nágrönnum Sigrúnar,
Árni Sveinsson í Sigtúni, sagðist í
samtali við Morgunblaðið allt í einu
hafa horft upp í bláan himininn en
járnplötur rifnuðu úr þaki hússins
hans í einni af verstu hviðunum.
Árni var í gær að gera við
skemmdir á húsi sínu, sem vora um-
talsverðar, og brotnuðu m.a. ellefu
rúður. Hann sagði menn þó ýmsu
vana á Borgarfirði og t.d. hefði
óveðrið árið 1982 verið mun verra.
Sagðist Árni ætla að nota tækifær-
ið núna og skipta um þak á húsinu,
tími væri tilkominn að fara út í þær
framkvæmdir en hann vonaðist til að
þannig mætti tryggja að járnplötur
rifnuðu ekki aftur af þakinu.
Annars staðar á Borgarfirði fór
þakplata í gegnum hlera fyrir glugga
og braut hann, steinsteypt fjárhús
nánast hrundi til gninna og hlaða,
sem notuð hefur verið sem geymslu-
húsnæði, eyðilagðist.
Skemmdir á raflínu
í Hallsteinsdal
Skemmdir urðu á einum af staur-
um raflínu í Hallsteinsdal milli Reyð-
arfjarðar og Skriðdals á laugardag
og ollu því að rafmagnstraflanir urðu
á Reyðarfirði, Eskifirði og Neskaup-
stað. Viðgerð lauk í gærmorgun en
hún hafði ekki hafist fyrr en á sunnu-
dag vegna slæmra skilyrða. Sagði
Sigurður Eymundsson, umdæmis-
stjóri Rafmagnsveitna ríkisins á Eg-
ilsstöðum, að ekki hefði verið talið á
það hættandi að reyna viðgerðir á
laugardag vegna snjóflóðahættu.
Starfsemi í loðnubræðslunum í
Neskaupstað og á Eskifírði lá niðri
um tíma vegna rafmagnsbilananna
en Sigurður sagði hins vegar að ekki
hefði almennt verið um varanlegt
rafmagnsleysi að ræða, tekist hefði
að sjá stöðunum fyrir rafmagni með
því að nota gamla raflínu.
Veður var vont á fleiri stöðum á
Austurlandi en ekki er vitað til að
tjón hafi neins staðar orðið sambæri-
legt og í Neskaupstað og á Borgar-
firði. Að sögn Harðar Þórðarsonar,
veðurfræðings á Veðurstofunni,
mældist vindur í mestu vindhviðun-
um allt að 200 km á klst., m.a. á veð-
urathugunarstöðinni á Möðradal á
Jökulsárheiði.
Jafnheitt var á Dalatanga
og Suður-Spáni
Mjög heitt var í veðri á Austur-
landi meðan á illviðrinu stóð um '
helgina og komst hitinn í rúmar 18
gráður á Dalatanga, að sögn Harðar.
Hörður segir þennan mikla hita
skýrast af þvi að öflug hæð var suður
af landinu og lægðardrag vestan við
land. Þessar aðstæður hefðu valdið
því að hingað barst hlýtt loft langt
sunnan úr höfum. Á Austurlandi
næði þessi hlýi loftmassi niður á yfir-
borðið, sem skýrði háar hitatölur
þar. Nálgaðist hitinn það að verða
met fyrir þennan tíma árs, að sögn
Harðar, auk þess sem leita þurfti allt
til Suður-Spánar eða Miðjarðarhafs-,^
ins til að finna sambærilegar hitatöl-
ur nú í janúar. Hörður segir þessa
miklu hita tengjast óveðrinu á Aust-
urlandi með þeim hætti að við þessi
skilyrði, þegar vestlæg átt væri á
landinu, gæti öflugur skotvindur náð
niður á yfirborð jarðar. Mikill vindur
sem þessi yrði gjarnan á skilum
hlýrra og kaldra loftmassa, eins og ,„
væru nú norður af landinu.