Morgunblaðið - 18.01.2000, Blaðsíða 46

46 ÞRIÐJUDAGUR 18. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
NÝLEGA var lögð
fram skýrsla þriggja
erlendra prófessora í
vatnalíffræði um mat á
áhrifum af starfsemi
Kj'siliðjunnar á lífríki
Mývatns.
í skýrslunni svara
• þeir nokkrum spurn-
ingum sem ríkisstjórn
íslands lagði íyrir þá.
Reynt hefur verið að
gera skýrsluna tor-
tryggilega þar sem
undirritaður átti þátt í
að fengnir voru óháðir
vísindamenn til að fara
yfir fyrirliggjandi
rannsóknir á lífríki
Mývatns.
Þegar ég hóf störf við Kísiliðjuna í
upphafi síðasta árs varð mér fljótt
ljóst að umræður um lífríki Mývatns
og áhrif Kísiliðjunnar þar á voru
sigldar í strand í vísindasamfélaginu.
Þeir vísindamenn sem mest hafa
komið að rannsóknum hafa verið á
móti starfsemi Kísiliðjunnar í ára-
tugi og einsýnt að ekki væri mögu-
legt að efna til málefnalegrar um-
ræðu við þá. Því væri nauðsynlegt að
óháðir aðilar kæmu að málinu.
Ljóst er að skýrsla hinna erlendu
vísindamanna er mjög vel úr garði
gerð. Við lestur skýrslunnar verður
að hafa í huga að hver þeirra um sig
hefur áratuga langa reynslu af rann-
sóknum í vötnum. Það sem fram
kemur í skýrslunni er ekki einungis
byggt á fyrirliggjandi gögnum, held-
'■úr einnig á reynslu þeirra og þekk-
ingu. Það er jafnframt ljóst að þessir
menn hafa allar varúðarreglur í
heiðri, enda ekki þeirra að bera
ábyrgð á að veita Kísiliðjunni nýtt
námaleyfi. Skýrslan er jafnframt af-
ar kurteislega fram sett og ekki ætl-
að að kasta rýrð á störf
íslenskra vísinda-
manna. Þeir taka skýrt
fram að það er ekki í
verkahring þeitra að
leggja mat á umhverf-
ispólitíska þætti, eins
og hvort iðnaðarstar-
fsemi eins og sú sem
Kísiliðjan stundar eigi
að vera við Mývatn.
Mismunandi túlkun
Afar mismunandi
túlkun hefur komið
fram á skýrslunni í
fjölmiðlum að undan-
förnu, svo mismunandi
að margir hafa furðað
sig á hvernig það er hægt. Eg hef
lýst því yfir að skýrslan sé Kísiliðj-
unni afar hagstæð og styðji við
margt það sem haldið hefur verið
fram af forsvarsmönnum fyrirtækis-
ins.
Gísli Már Gíslason, stjórnarform.
Náttúrurannsóknarstöðvarinnar við
Mývatn, og Árni Einarsson starfs-
maður stöðvarinnar hafa haldið fram
öðrum sjónarmiðum. Það er nú svo
að ef vilji er fyrir hendi og hlutir
teknir úr samhengi, er iðulega hægt
að snúa máli sér í hag. Tökum dæmi:
Ámi Einarsson heldur því fram í
blaðagrein að „Norrænu vatnalíf-
fræðingarnir telji það grundvallarat-
riði að ekki eigi að stunda iðnrekstur
sem hefur þetta bein áhrif á um-
hverfið á svo viðkvæmu búsvæði sem
Mývatn er.“ Hér er það rangtúlkað
sem í skýrslunni stendur. Það er um-
hugsunarefni þegar embættismaður
undirstofnunar umhverfisráðuneytis
leyfir sér að túlka skýrsluna á þenn-
an hátt. I þeim kafla skýrslunnar
sem Árni vitnar þarna til em vísinda-
mennimir að ræða almennt um
Mývatn
Pað er grundvallar-
atriði, segir Gunnar
Orn Gunnarsson, að
þeirri kenningu er alfar-
ið hafnað að starfsemi
Kísiliðjunnar eigi eitt-
hvað skylt við þær
sveiflur sem verða í líf-
ríki Mývatns.
vemdarsjónarmið sem alls staðar
em uppi, þ.e. hvort iðnaðarstarfsemi
eigi að vera á stöðum eins og við
Mývatn eða ekki. Þeir taka síðan
skýrt fram að það sé ekki í þeirra
verkahring að taka afstöðu í því máli.
Ákvörðunin hlýtur að verða okkar
íslendinga.
Að undanförnu hefur Gísli Már
Gíslason haldið því fram að „sveiflur
hafa aldrei skipt máli varðandi Kísil-
iðjuna, ekki öðmvísi en þannig að
gera okkur erfiðara fyrir að sjá
hvaða áhrif Kísiliðjan hefur á vatn-
ið“. Mörgum Mývetningum hefur
komið þessi yfirlýsing Gísla Más
veralega á óvart svo ekki sé meira
sagt. Lítum nánar á þessi ummæli.
Ef litið er til baka og velt upp hvað
það er sem veldur mönnum mestum
áhyggjum við Mývatn og veldur jafn-
framt mestri andstöðu við starfsemi
Kísiliðjunnar er það eftirfarandi: Að
silungsveiði bregðist, að fugladauði
verði óvenju mikill, að lítið sé um mý.
Hver man ekki eftir myndum úr
sjónvarpi, eða fréttum í blöðum, þar
sem sýndir era dauðir andarangar,
eða sagt frá dapurri silungsveiði? í
kjölfarið er síðan bent á Kísiliðjuna
sem sökudólg. Er hér um nokkuð
annað að ræða en sveiflur í lífríkinu?
Talsmenn Náttúrurannsóknar-
stöðvarinnar við Mývatn hafa haldið
því fram að sveiflur í lífríkinu hafi að
öllum líkundum aukist frá 1970, eða
skömmu eftir að Kísiliðjan hóf störf.
Sömu menn segja einnig að orsakir
sveiflnanna séu ókunnar en „aðeins
tveir möguleikar hafi verið nefndir í
hópi fræðimanna: Kísilgúrvinnsla á
vatnsbotninum og hugsanleg óþekkt
breyting eða atburðarás í veðurfari."
Það er athygli vert að hvorag þess-
ara kenninga er tekin upp af hinum
erlendu vísindamönnum. Þá er það
ein af megin niðurstöðum í skýrslu
þremenninganna að þeirri kenningu
er alfarið hafnað að starfsemi Kísiliðj
unnar eigi eitthvað skylt við þær
sveiflur sem verða í lífríki Mývatns. I
þessu sambandi er fróðlegt að benda
á að í grein Ama Einarssonar í Mbl.
11. jan. nefnir hann ekki einu orði að
hinir erlendu vísindamenn hafi kom-
ist að þessari niðurstöðu.
Það er nauðsynlegt að fram komi
að fulltrúar Náttúrarannsóknar-
stöðvarinnar við Mývatn áttu fund
með hinum erlendu vísindamönnum.
Því skýtur skökku við að Árni Ein-
arsson tíundi í niðurlagi greinar
sinnar í Mbl. 11. jan. sl. ýmis atriði
sem hann telur að vísindamennirnir
erlendu hafi þurft að fá betri vitn-
eskju um. Árni gat veitt þeim allar
upplýsingar sem hann kærði sig um.
Áhrif námuvinnslunnar
í skýrslunni kemur fram að vissu-
lega hafi námuvinnsla áhrif á lífríki
Mývatns. Engum hefur enda hug-
kvæmst að svo sé ekki og þarf ekki
sérfræðinga til.
Hinir erlendu sérfræðingar leggja
til að einungis vegna varúðarsjónar-
miða verði námuvinnslu hætt í Ytri-
flóa. Þessi tillaga er sjálfsögð enda í
samræmi við hugmyndir forsvars-
manna Kísiliðjunnar. Nú þegar hef-
ur verið dælt af um 40% af flatarmáli
flóans (7% af heildarflatarmáli
vatnsins) og þess vegna eðlilegt
vegna varúðarsjónarmiða að stinga
við fótum.
Vert er í þessu sambandi að benda
á að í skýrslunni kemur ekkert fram
sem bendir til að lífríkið hafi skaðast
af vinnslu kísilgúrs. T.d. er fuglalíf í
miklum blóma alls staðar á Mývatni,
ekki síst á Ytriflóa. Jafnframt kemur
fram að námuvinnslan hafi lengt líf-
tíma Ytriflóa sem vatns. Þess er
skammt að minnast að bátum var
vart fært um Ytriflóa.
Á umliðnum árum hafa nokkur at-
riði verið nefnd um áhrif náma-
vinnslu á lífríki Mývatns.
Þverrandi veiði silungs. Hran flór-
goðastofnsins. Setflutninga milli
Ytri- og Syðriflóa. Hver er staðan í
dag? Hinir erlendu vísindamenn
benda á að veiðigögn bænda er ekki
hægt að nota til að segja til um stærð
og þéttleika fiskistofna í vatninu.
Stofn flórgoða hefur vaxið veralega á
síðustu árum, hefur þrefaldast 1998
miðað við árið 1975 og einkum á Ytri-
flóa. Setflutningar milli flóanna era
engir og námuvinnsla hefur engu
breytt þar um. Rökum gegn starf-
semi Kísiliðjunnar fer stöðugt fækk-
andi.
Nýtt námaleyfi
í frammati á umhverfisáhrifum á
kísilgúrvinnslu úr Mývatni sótti Kís-
iliðjan einkum um aukin námasvæði
á svonefndum svæðum 1 og 2 á norð-
anverðum Bolum í Syðriflóa. Svæðin
taka til um 4% af heildarflatarmáli
Syðriflóa. Þessi svæði eru einmitt
þau sem hinir erlendu vísindamenn
telja óhætt að vera með námuvinnslu
á. Þeir leggja ekki til að svæðin verði
að fullu nýtt enda verður að skoða
þeirra ráðgjöf í því ljósi að ekki sé
verið að taka neina áhættu. Þetta er
einmitt ein af megin niðurstöðum
skýrslunnar. Hinir erlendu vísinda-
menn telja lífríki Mývatns ekki
stefnt í hættu þó kísilgúr verði unn-
inn í Syðriflóa. Vissulega er slík nið-
urstaða ögran fyrir ýmsa sem barist
hafa í áratugi fyrir lokun Kísiliðjunn-
ar. Fyrir okkur hina er niðurstaðan
ögran til að nýta þær auðlindir sem
við eigum samfélaginu til framdrátt-
ar.
Höfundur er framkvæmdastjóri Ki's-
iliðjunnar.
UMRÆÐAN
Enn er hausnum
barið við steininn
Gunnar Örn
Gunnarsson
Prang í áburðarsölu
í MORGUNBLAÐINU þann 7.
janúar sl. ritar Georg Árnason, for-
maður starfsmannafélags Áburðar-
N,verksmiðjunnar hf., grein sem ber
heitið „Kaupfélag Arnesinga og
Áburðarsalan ísafold". í greininni
lýsir höfundur skoðunum sínum á
viðskiptaháttum KA þar sem hann
lýsir þeim almennt séð sem „hrossa-
prangi" með áburð. Jafnframt sé KÁ
og Aburðarsalan ísafold að selja
bændum áburð sem mengi íslenska
framleiðslu. Að auki er greinin
krydduð með hræðsluáróðri um inn-
flutning á erlendum landbúnaðaraf-
urðum og sér þá greinarhöfundur
væntanlega fyrir sér að KA kynni að
nýta eignastöðu sína í Kaupási hf. og
beita sér fyrir innflutningi á erlend-
um landbúnaðarafurðum í umtals-
verðum mæli. Að lokum bregður for-
_snaður starfsmannafélags helsta
samkeppnisaðilans í áburði sér í líki
hins almenna neytanda og kemst að
þeirri ótrúlegu niðurstöðu að verðið
á áburði tii bóndans sé ekki aðalat-
riðið.
Áður en grein þessi hafði komið
Stimpilklukkukerfi
BKERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfisthroun
mér fyrir sjónir, var ég
eins og margir aðrir ís-
lendingar, með það
helst á samviskunni, að
hafa borðað of mikið
um jólin, hreyft mig of
lítið og ekki náð nema
að mjög takmörkuðu
leyti að heimsækja
nánustu skyldmenni.
Eftir lestur þessarar
greinar vora vanga-
veltur mínar um eigin
samvisku, að afloknu
jólahaldi, greinilega
hjóm eitt miðað við það
sem raunveralega átti
að hvíla á samviskunni.
Sem framkvæmda-
stjóri KÁ var ég orðinn hrossa-
prangari, eiturbyrlari, tilbúinn til
þess að beita mér fyrir því að leggja
af landbúnað á íslandi og hafði gert
þá meginskyssu að bjóða lágt verð á
markaði þar sem verðið var ekki að-
alatriðið. Þvílík mistök!
Ég velti því samt sem áður fyrir
mér í nokkurn tíma hvort það tæki
því að vera að svara
svona órökstuddum
dylgjum og ályktunum
greinarhöfundar sem í
einhvern tíma hefði
verið sagt að byggðust
á „hundalógík". En
órökstuddar dylgjur og
hundalógík geta, sé
þeim haldið nægjan-
lega hátt á lofti, eins og
frægt er af helsta áróð-
ursmeistara Þriðja rík-
isins, orðið að fölsku
viðmiði sem öll seinni
umræða byggist á, og
fáir nenna eða kæra sig
um að kanna, ef áróðr-
inum er markvisst
haldið fram, hvort í felst eitthvert
sannleikskorn. Þannig er að mínu
mati umræðan um tilbúinn innflutt-
an áburð að þróast. Notað er það
áróðursbragð að allur innflutningur
sé í eðli sínu slæmur og vara sam-
keppnisaðilans sé varasöm, útsett
eiturefnum sem eiri helst engu lífi,
en í besta falli henti ekki þeim að-
stæðum sem ríkja hér á landi. Haldið
er uppi markvissum áróðri af þess-
um toga, sem eingöngu byggist á
skoðunum þeirra aðila sem hafa
mesta hagsmuni af því að selja
bændum sem mest af sinni eigin
framleiðslu. Dylgjunum og hunda-
lógíkinni er síðan reynt að koma í
trúverðugan búning með því að ár-
óðursmeistaramir velja til liðs við
sig meðreiðarsveina sem tilbúnir era
að taka þátt í sjónarspilinu og baða
sig í ljósi umfjöllunarinnar um hrein-
ar afurðir. Þar virðist hagkvæmt
verð aðfanganna engu skipta og
hvaða möguleika bændur hafa til að
bæta afkomu sína með hagkvæmari
áburðarkaupum.
Frá einum meðreiðarsveininum
Óli Runar
Ástþórsson
Áburður
Dregnar eru ályktanir
út frá röngum for-
sendum, segir Oli
Rúnar Ástþdrsson, og
menn fara að mynda sér
skoðanir þvert á hegðun
efna í náttúrunni.
fengum við ómerkta sendingu nú
skömmu fyrir jól. Fyrir sendingunni
stóð Gunnar nokkur Sæmundsson,
stjórnarmaður í Bændasamtökum
íslands, þar sem hann annars í
ágætum leiðara Bændablaðsins
leiddist út í það óyndisfen að hvetja
bændur til að beina áburðarkaupum
sínum til eins ákveðins aðila. Það
verður að teljast til merkra tíðinda
undir lok tuttugustu aldarinnar að
tilraunir skuli vera gerðar til að nýta
leiðara Bændablaðsins til sam-
keppnishamlandi aðgerða af þessum
toga, sem þegar á heildina er litið
þjóna varla hagsmunum landbúnað-
arins.
I auglýsingum samkeppnisaðila
ísafoldar hefur réttilega verið bent á
hærra kadmíuminnihald ísafoldará-
burðarins. Ástæðan fyrir þessu er
sú, að okkar fósfor kemur frá N-Afr-
íku en fósfor sem notaður er í inn-
lenda framleiðslu kemur frá svæðum
í nágrenni Kólaskaga í Rússlandi.
Innihald kadmíums í ísafoldar-
áburðinum er samt langt innan
þeirra viðmiðunarmarka sem reglu-
gerðir kveða á um hér á landi. Sam-
anburðarrannsóknir á áburðargjöf
sem gerðar vora í Bretlandi á ár-
unum 1968 til 1996 sýndu ekki fram
á uppsöfnun kadmíums í jarðvegi,
miðað við breytilegt gildi kadmíum
yfir tímabilið. Fjölmargar rannsókn-
ir sem unnar hafa verið fyrir banda-
ríska matvæla- og lyfjaeftirlitið sýna
fram á að plöntur taka ekki upp kad-
míum. Þá er talið að dagleg neysla
manna án þess að það valdi skaða sé
60 mg./dag, en viðmiðunarmörk í
innfluttum áburði hér á landi era 50
mg. kadmíum á kg fósfor.
Þrátt fyrir þessar staðreyndir höf-
um við á undanförnum vikum
skyndilega eignast heilan her þung-
málmssérfræðinga, sem mér vitan-
lega hefur í besta falli stúdentspróf í
efnafræði, sem kveður upp um það
að eðli þessara frumefna sé með öðr-
um hætti hér á landi en viðgengst í
öðram löndum. Þetta era merkilegar
niðurstöður og hljóta, ef birtar fást í
viðurkenndum tímaritum, að vekja
athygli í heimi vísindanna.
En það sem er alvarlegast í þessu
máli, er að dregnar era ályktanir út
frá röngum forsendum og menn fara
að mynda sér skoðanir þvert á hegð-
un efna í náttúrunni. Forsendur sem
gefnar era um samspil kadmíums og
hreinleika afurða era beinlínis rang-
ar og hafa verið notaðar af áróðurs-
meisturunum til að reyna að rýra
gildi okkar áburðar. Að frátöldu litlu
ryki í okkar áburði, miklum leysan-
leika, besta dreifieiginleika sem
finnst á markaðnum, er verðið aðal-
atriðið. Miðað við markað sem ár-
lega notar 60 þús. tonn af áburði og
miðað við meðalverð kr. 20.000 pr.
tonn þýðir 10% lækkun á meðalverði
120 m.kr. minni kostnað fyrir land-
búnaðinn á hverju ári. Lækkun
verðs í einum stærsta útgjaldalið
bóndans, hefði ég talið að vera ætti
sérstakt fagnaðarefni fyrir stjórnar-
manninn í Bændasamtökum Islands.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Kaupfélags Árnesinga og
stjómarformaður Aburðnrsölunnar
ísafoldar hf.