Morgunblaðið - 19.01.2000, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 19. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Pils og
peningar
Hilmir Snær Guðnason í hlutverki síra Jóns í Myrkrahöfðingjanum.
Myrkrahöfðinginn í
Panorama á kvikmynda-
hátíðinni í Berlín
KVIKMYNÐIR
Laugarásbíó
PIPARSVEINNINN -
„THEBACHELOR" ★★
Leikstjóri Gary Sinyor. Hand-
ritshöfundur Steve Cohen. Tón-
skáld Joe Murphy. Kvikmyndatök-
ustjóri Simon Archer.
Aðalleikendur Chris O’Donnell, Re-
née Zellweger, Hal Holbrook, Ja-
mes Cromwell, Edward Asner, Pet-
er Ustinov, Brooke Shields. Lengd
101 mín. Bandarísk. New Line,
1999.
SANNLEIKURINN er sá að
myndir á borð við Piparsveininn eru
löngu farnar sömu leið og geirfugl-
inn. Gamaldags, rómantískar gam-
anmyndir um gildi sem snerta okkur
lítið í dag. Klaufaleg bónorð sem
valda sambandsslitum voru örugg-
lega úrvalsmyndefni á þriðja ára-
tugnum þegar Buster Keaton gerði
myndina sem Piparsveinninn er
byggður á. Að auki var Keaton ótví-
ræður snillingur, besti látbragðsleik-
ari sögunnar, að Chaplin (mögulega)
einum undanskildum. Sjálfsagt hef-
ur efnið hentað hæfileikum hans og
tíðarandanum, ástarævintýrið ljúfa
smogið undir skinnið. Kvikmynda-
húsagestir samtímans hafa skráp, og
hann þykkan. Heimurinn hefur elst
um mörghundruð ár á einni öld.
Jimmie (Chris O’Donnell), er ung-
ur maður sem hefur vafið konum um
fingur sér. Hann telur sig loks vera
búinn að finna þá einu sönnu, Önnu
(Renée Zellweger), en orðar bónorð-
ið óheppilega svo allt fer í vaskinn.
Kannski var hann ekki alveg til-
búinn. Jimmie vinnnr hjá afa sínum
(Peter Ustinov) og er einkaerfingi
karlsins. Er hann hrekkur uppaf
kemur í Ijós að Jimmie verður að
gifta sig innan rösklega sólarhrings,
annars fær hann ekki grænan eyri.
Fam að þessu hefur myndin rúllað
andskotalítið áfram, nú tekur bæði
fyrirsjáanleg og álappaleg fram-
vinda við. Jimmie gerir sér ljóst að
lokum að hann elskar Önnu, þá er
hann búinn að biðla til allra gömlu
sjensanna og gott betur. Það sem er
enn betra, Anna, sem búin er að gefa
frat í strákinn, kemst að sömu niður-
stöðu með Jimmie.
Handritshöfundurinn reynir að
velta fyrir sér siðferðilegum spum-
ingum um auðæfi og ást en hefur
ekki erindi sem erfiði. Það sem eftir
stendur er einskonar Grimmsævin-
týri um náunga, bannsettan aula,
sem í rauninni þráh- peninga framar
öllu, ástamálin eru ekki trúverðug.
Að hluta til má rekja það til hins
unga O’Donnells. Hollywood er
nefnilega búin að eignast nýjan Rock
Hudson í þessum fjallmyndarlega og
geðuga strák sem hefur afar takmar-
kaða útgeislun í mótleiknum við
kvenpersónurnar. Hudson karlinn
lúrði á sínum útskýringum fram í
andlátið, O’Donnell viðist hins vegar
dauðyfli að eðlisfari, það verður pín-
legt í námunda við Zellweger, hina
æsilegu og hörkugóðu leikkonu (Jer-
ry Maguire). Mesta furða hvað hún
getur haldið höfði með jafn afleitlega
illa skrifað hlutverk og hún hefur úr
að moða í þessari skaðlausu og vina-
legu tímaskekkju. Gamlir, traustir
skapgerðarleikarar með alvöru af-
rekaskrá, Asner, Cromwell, Hol-
brook og Ustinov, setja svolítinn svip
á gang mála. Ai-tie Lang stendur sig
líka sómasamlega sem Marco, vinur
og vinnufélagi söguhetjunnar. Sá
aukaleikari sem stelur senunni er þó,
af öllum mönnum, Brooke Shields,
leikkona sem hefur ekki getið sér orð
fyrir slík afrek, heldur þveröfugt.
Margt getur skemmtilegt skeð.
Sæbjörn Valdimarsson
KVIKMYNDIN Myrkrahöfðinginn
eftir Hrafn Gunnlaugsson hefur
verið valin til að taka þátt í Pan-
orama-dagskránni á kvikmynda-
hátíðinni í Berlín í febrúar.
Berlínarhátíðin er önnur helsta
kvikmyndahátíð heims og er eft-
irsótt að koma mynd inn í opin-
bera sýningardagskrá hátíðarinn-
ar. Ásamt keppninni er
Panorama veigamesta dagskrá
hátíðarinnar og segir Þorfinnur
Ómarsson framkvæmdastjóri
Kvikmyndasjóðs íslands mikinn
heiður að því að koma mynd þar
að. Þátttaka í Panoraina gefi
mikla möguleika á að ná til er-
lendra fjölmiðla og dreifíngarað-
ila, sem sækja hátiðina frá öllum
heimshornum.
Þetta er í þriðja skipti sem
kvikmynd frá Hrafni Gunnlaugs-
syni er valin í Panorama í Berlín.
Hrafn hlaut athygli fyrir mynd
sína Hrafninn flýgur á sínum
tíma, en sýningarnar þar höfðu,
að sögn Þorfinns, veruleg áhrif á
velgengni myndarinnar og leik-
stjórans á alþjóðavettvangi, og
síðar var kvikmyndin Hin helgu
vé einnig valin þar til þátttöku.
Til viðbótar má geta þess, að
tveir leikarar í kvikmyndinni
Myrkrahöfðingjanum hafa verið
valdir til að taka þátt í Shooting
Stars-leikarakynningunni á Ber-
línarhátíðinni, en þar verða 19
ungir kvikmyndaleikarar kynntir
fjölmiðlum, leikstjórum og um-
boðsmönnum. Hilmir Snær
Guðnason verður fulltrúi Islands
og Alexandra Rappaport, sem
einnig lék í Myrkrahöfðingjanum,
verður fulltrúi Svíþjóðar.
Að sögn Þorfinns vekur Shoot-
ing Stars mikla athygli á Berlín-
arhátiðinni; fjölmiðlar sýna bæði
leikurum og kvikmyndum þeirra.
áhuga. Þetta er í annað skipti
sem íslenskur leikari er valinn til
þátttöku í Shooting Stars, en
Ingvar E. Sigurðsson tók þátt í
þessari kynningu í fyrra.
Nýjar bækur
• LJÓÐABÓKINN „Til vina
minna“ eftir Eyrúnu Ósk Jónsdótt-
ur er önnur bók höfundar. Hún er 18
ára og stundar nám á sálfræðibraut
við Flensborgarskólann í Hafnar-
firði. Árið 1997 gaf hún út sína
fyrstu ljóðabók, bókina Gjöf, ásamt
móður sinni Eygló Jónsdóttur.
Ásamt því að semja Ijóð hefur
Eyrún Ósk einnig skrifað smásögur,
leikþætti og blaðagreinar. Eyrún
Ósk er meðlimur í Soka Gakkai Int-
ernational, sem eru alþjóðleg friðar-
og mannúðarsamtök búddista. Hún
hefur nokkrum sinnum farið utan á
vegum samtakanna og flutt erindi
hér heima um þau málefni sem þar
voru til umræðu. Á sl. Þorláksmessu
flutti Eyrún Ósk ávarp á Ingólf-
storgi fyrir hönd íslenskra friðar-
hreyfinga í árlegri friðargöngu
þeirra.
Útgefandi er Eyrún Ósk Jóns-
dóttir. Kápumynd gerði Sjöfn Jóns-
dóttir og um prentun sá Prentsmið-
jan Asrún.
• HÁSKÓLAÚTGÁFAN hefur gef-
ið út bókina Borg og náttúra eftir
Trausta Valsson.
Reykjavík, íslensk menning og
búseta mótuðust í nánu samspili við
höfuðskepnurnar jörð, vatn, loft og
eld. Fáar nútímaborgir njóta þessa
nána samspils við náttúrana en það
er einmitt þetta atriði sem ljær
Reykjavík hve mest af fegurð sinni
og dýpt, segir í tilkynningu.
Hefðbundin vestræn menning
hefur, andstætt þessu, tilhneigingu
til að Ííta á tvenndarpör, eins og t.d.
borg og náttúru, sem andstæður,
sem ekki séu líklegar til að geta haft
ávinning af því að komið sé á tengsl-
um milli þeirra.
í þessari bók er það útskýrt að
tvenndarpör eins og t.d. borg og
náttúra, hús og garður, era pör sem
geta styrkt hvort annað, á hliðstæð-
an hátt og rautt og grænt í litafræð-
inni. Með því að tefla þeim saman
verður til samverkandi heild sem
getur lyft skipulagi og arkitektúr
borga á hærra stig.
Bókin er í kilju. Verð 1.980 kr. Há-
skólaútgáfan sér um dreifmgu.
Þakkir til þeirra sem
þær eiga skildar
BÆKUR
Greinasafn
SIMONE DE BEAUVOIR.
HEIMSPEKINGUR, RIT-
HOFUNDUR, FEMÍNISTI.
Ritstjórar: Irma Erlingsdóttir og
Sigríður Þorgeirsdóttir.
Rannsóknastofa í kvennafræðum,
Háskólaútgáfan 1999,135. bls.
FIMMTUGSAFMÆLI bókar Si-
mone de Beauvoir Hins kynsins var
víða vel fagnað í fyrra enda um að
ræða eitt af grundvallarritum femín-
ískra fræða og eitt merkasta heim-
spekirit 20. aldarinnar. Rannsóknast-
pfa í kvennafræðum við Háskóla
Islands stóð fyrir málþingi um verk-
ið, höfundinn og önnur skrif hennar
síðastliðið vor og rétt fyrir jólin sendi
Rannsóknastofan frá sér bókina: Si-
mone de Beauvoir. Heimspekingur,
rithöfundur, femínisti. I bókinni er að
finna þau fimm erindi sem flutt voru
á ráðstefnunni og allítarlegan inng-
ang um Beauvoir eftir ritstjórana
Irmu Erlingsdóttur og Sigríði Þor-
geirsdóttur. En það sem einna mest-
um tíðindum sætir er að í bókinni er
einnig frumbirt íslensk þýðing Torfa
H. Tulinius á Inngangi Simone de
Beauvoir að Hinu kyninu. Þessi tutt-
ugu blaðsíðna inngangur höfundar
gefur góða innsýn í hugmyndafræði
verksins og efnistök Beauvoir. Auk
þess er hann afbragðsgott dæmi um
hinn skemmtilega, meinhæðna stíl
sem Beauvoir beitir víða í verkinu.
Þessi inngangur er víða notaður sem
kennsluefni og því frábært að fá hann
í ísjenskri þýðingu.
í inngangi ritstjóranna fjalla þær
Irma og Sigríður um stöðu og mikil-
vægi Hins kynsins í femínískri um-
ræðu frá útgáfuárinu 1949 og til okk-
ar daga. Þá rekja þær ævisögu
Simone de Beauvoir í grófum drátt-
um með áherslu á feril hennar sem
heimspekings, rithöfundar og femín-
ista. Báðar eiga þær síðan greinar í
bókinni og nefnist grein Irmu Erl-
ingsdóttur bókmenntafræðings:
„Hitt kynið í fimmtíu ár. Viðtökur og
viðhorf í Frakklandi“. Enginn er spá-
maður í sínu föðurlandi, segir mál-
tækið og er mjög fróðlegt að lesa um
þá fordóma, kvenfyrirlitningu og
heift sem fram koma í viðtökum
ýmsra mætra manna á verkinu þegar
það kom fyrst út. Einn þeirra sem
varði verkið var Maurice Nadeau,
þekktur gagnrýnandi, og orð hans
lýsa vel tíðarandanum: „Gagnrýn-
endur þola ekki að kona, sem auk
þess er heimspekingur, tali opinskátt
um kynlíf og reynsluheim kvenna"
(bls. 48). Irma greinir vel viðtökumar
og ástæður fordæmingarinnar og
tengir þær við franskt samfélag á
greinargóðan hátt. Hún fjallar ekki
aðeins um viðtökur verksins um
miðja öldina heldur rekur hún um-
ræðuna fram til 1999 og segir frá því
hvemig „Simone de Beauvoir varð
skyndilega eitt helsta viðmiðið í deil-
unum um nýtt framvarp til jafnréttis-
laga í Frakklandi veturinn 1998-99“
(bls.57).
Sigríður Þorgeirsdóttir heimspek-
ingur nefnir grein sína: „Konur og
líkaminn: Frá Beauvoir til Butler“.
Hún veltir fyrir sér hvaða erindi Hitt
kynið eigi við samtíma okkar og skoð-
ar verkið „í ljósi femínískra fræða
samtímans, einkum hins svokallaða
„póstfemínisma““ (bls. 101). Sigríður
tengir hugmyndir Beauvoir við hug-
myndir Judith Butler, sem er ein
þeirra fræðikvenna sem hvað mest
era í umræðunni um póstmódem-
isma og póstfemínisma í dag. Hin
fleyga setning Beauvoir: „Maður
fæðist ekki kona, heldur verður
kona“ er grandvöllur þess sem í dag
er nefnt mótunarhyggja (andstæða
eðlishyggju). Butler gengur í grund-
vallaratriðum út frá mótunarhyggju í
sínum kenningum en hún gengur
skrefinu lengra en Beauvoir og full-
yrðir að líkaminn sé jafnmikill tilbún-
ingur og sjálfsmyndin eða þær kynja-
skilgreiningar sem menning okkar
grundvallast á og streitist við að við-
halda. Samanburðurinn á hugmynd-
um Beauvoir og Butler um líkamann
er fróðlegur og Sigríður sýnir fram á
að meintir fordómar þeirrar fyrr-
nefndu gagnvart kvenlíkamanum (og
meðgöngunni sérstaklega) eiga sér
skýringar í samfélagslegri stöðu
kvenna á ritunartíma verksins.
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir
mannfræðingur skrifar greinina
„Konan með kyndilinn. Áhrif Simone
de Beauvoir á íslenska kvennabar-
áttu“. Eins og titill greinarinnar ber
með sér er það mat Sigríðar Dúnu að
Beauvoir hafi haft áhrif á kvennabar-
áttu á Islandi ekki síður en annars
staðar. Sigríður tengir
hugmyndir Beauvoir
við þætti úr stefnuskrá
mismunandi kvenna-
hreyftnga á Islandi, svo
sem Rauðsokka,
Kvennalistakvenna og
Sjálfstæðra kvenna: „...í
íslenskri kvennabar-
áttu er Simone de
Beauvoir konan með
kyndilinn, konan sem
gaf þeim þremur ólíku
kvennahreyftngum sem
ég hef fjallað hér um
nothæfar hugmyndir til
að endurskapa konur
sem félagslegar persón-
ur í íslensku samfélagi
ogpenningu“ (bls. 79).
í greininni „Úr ástinni í eldinn“
fjallar Dagný Kristjánsdóttir bók-
menntafræðingur um skáldsöguna
Mandarínarnir (1954) og reynir að
sýna fram á að í henni setji Beauvoir
fram kenningar um heimspeki ástar-
innar og alvarlega gagnrýni á kenn-
ingar tilvistarstefnunnar. Dagný seg-
ir þessa skáldsögu vera einá
róttækustu og erfíðustu bók Simone
de Beauvoir og ástæða þess er um-
ræða verksins um kynið og ástina.
Mandarínamir var bókin sem Beau-
voir skrifaði næst á eftir Hinu kyninu
og í því tengir hún saman „teoríuna
og lífið,“ að mati Dagnýjar. Greining
Dagnýjar er athyglisverð og sérstak-
lega samanburður hennar á hug-
myndum Beauvoir og Sartre um ást-
ina.
Samanburður á kenningum Simo-
ne de Beauvoir og Jean-Paul Sartre
er einnig viðfangsefni Vilhjálms
Árnasonar heimspekings í síðustu
grein bókarinnar sem nefnist „Tví-
ræð frelsunarsiðfræði". Vilhjálmur
dregur í stuttri grein skýra mynd af
megininntaki tilvistarstefnunnar og
þeim mismun sem er á kenningum
Sartre annars vegar og Beauvoir hins
vegar. Hann telur að
Sartre hafi vanmetið
þátt aðstæðna í lífi
hvers einstaklings, að-
stæðna sem óhjá-
kvæmilega skerða það
„frelsi sem tilvistar-
stefnan boðar að við
séum öll dæmd til.“
Beauvoir hafi, hins veg-
ar, gert sér glögga
grein fyrir því að að-
stæður, t.d. kvenna og
ýmissa minnihluta-
hópa, skerða frelsi
þeirra og getu til
ábyrgðar til muna. Það
er mat Vilhjálms að
Sartre hafi þegar leið á
höfundarferil hans gert „sér betur
grein fyrir álagi aðstæðnanna í lífi
einstaklinga" (bls. 132), þar hafi hann
vafalaust lært nokkuð af félaga sínum
Simone de Beauvoir. Hann gleymir
þó að þakka henni en þakkar öðram
felaga sínum, Merleau-Ponty fyrir að
hafa kennt sér.
Þótt Simone de Beauvoir fengi
engar þakkir írá Sartre var það von
hennar að hennar yrði minnst sem
fjölhæfs heimspekings og rithöfund-
ar því hún skrifaði fjölda bóka, innan
margra bókmenntagreina. Eftir hana
liggur á þriðja tug bóka: Hún skrifaði
rit á sviði heimspeki og félagsvísinda,
sjálfsævisöguleg rit, sex skáldsögur
og eitt smásagnasafn og ferðabækur.
En þrátt fyrir ótvíræða fjölhæfni
hennar og fjölbreytni sem rithöfund-
ar, er það fyrst og fremst vegna Hins
kynsins sem nafn hennar lifir enn í
dag og mun vafalaust gera um
ókomna tíð. Það er ótvíræður fengur
að greinasafni því sem hér hefur ver-
ið um fjallað, það er skyldulesning
fyrir allar þær konur og alla þá karla
sem láta sig umræðuna um jafnrétti
og samskipti kynjanna nokkra vai-ða.
Soffía Auður Birgisdóttir
Simone de
Beauvoir