Morgunblaðið - 19.01.2000, Blaðsíða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 19. JANÚAR 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
V örn gegn
hneyksli
„Markmiðið með því að setja þessar
reglur var að minnka hættuna á því að
óþrúttnirfjármálamenn gœtu keypt sér
greiða hjá stjórnmálaflokkum og látið
þá hygla sér í valdakerfinu. “
OFT hafa komið upp hér hneyksl-
ismál sem þjóðin og ráðamenn
hennar hafa sýnt lítinn áhuga og
einfaldlega tekist á við með viðeig-
andi hætti - sleppt því. Menn hafa
verið sammála um að málið væri
stormur í tebolla. En stundum
furða ég mig á því hvað áhuginn er
lítill þótt staðreyndir liggi á borð-
inu.
LandbúnaðarráðheiTann okkar,
Guðni Agústsson, var til dæmis
ekki hrifinn af því að þýskir emb-
ættismenn skyldu fara að ræða
meint skattsvik íslenskra hrossa-
útflytjenda þegar hann var þar
gestur á hestamannamóti. Peir
skilja ekki íslenska menningu,
sagði ráðherrann, hann var miður
sín og hneykslaður. Hann hefur
áreiðanlega rétt fyrir sér, eins og
VIDHORF °“sti1egir
demókratar í
ET“
hafa arum
saman komist upp með að þiggja
stórar fúlgur í flokkssjóðinn án
■tji, þess að geta um gefendur. Bók-
haldið yfir greiðslurnar var, ef
þannig má orða það, einfalt. Lista-
menn myndu líka segja að það hafi
einkennst af naumhyggju. En nú
er stund hins hrákalda sannleika
runnin upp.
Hvers vegna hafna menn í
svona kviksyndi og það fyrirvara-
laust? Svörin eru mörg en ein
ástæðan er augljós: Lagasetning.
Þjóðverjar settu á níunda ára-
tugnum lög um að greiðslur í
flokkssjóði skyldu vera háðar
ákveðnum reglum sem eiga að
tryggja að almenningur geti vitað
hverjir séu helstu bakhjarlar
stjórnmálaflokka. Greiði einhver
meira en 20 þúsund mörk, um 800
þúsund krónur, í sjóðinn verður
flokkurinn að skýra frá nafni um-
rædds gefanda.
Markmiðið með því að setja
þessar reglur var að minnka hætt-
una á því að óprúttnir fjármála-
menn gætu keypt sér greiða hjá
stjómmálaflokkum og látið þá
hygla sér í valdakerfinu. Þjóðverj-
ar eru ekki einir um að setja slík
lög; Bandaríkjamenn hafa þegar
gert það, Bretar og fleiri á leiðinni.
En er sennilegt að þetta verði
gert hér, að flokkamir verði
dregnir út úr skotum sínum, skip-
að að greina frá því hverjir hafi
verið stærstu gefendurnir? Fyiir
skömmu minntist Davíð Oddsson
forsætisráðherra á mál Helmuts
Kohls, fyrrverandi kanslara, í
sjónvarpsþætti. „Þetta væri svona
eins og það vantaði í skýrslur Al-
þýðuflokksins tuttugu þúsund
krónur," sagði forsætisráðherra
og sagði málið ekki merkilegt.
Það er alveg rétt hjá honum að
fjárhæðin sem slík er ekki há mið-
að við önnur fjármálahneyksli hjá
stórþjóðum.Kohl hefur viðurkennt
að hafa tekið við alls um 75 mil-
ljónum króna fyrir hönd flokksins
á síðustu valda’árum sínum.
Enginn hefur í alvöm gefið í
skyn að hann hafi verið að nota
peningana í eigin þágu en athygl-
isvert var að sjá að kanslarinn
lagði áherslu á að vísa á bug slík-
um ásökunum með miklum þunga.
Hvers vegna að vera að mótmæla
með offorsi ásökunum sem ekki
komu fram? Til að reyna að öðlast
i' samúð þeirra fjölmörgu Þjóðverja
sem hefðu talið óverjandi að bera
slíkar ásakanir á borð. En málið
snerist um flokkinn, ekki kanslar-
ann sjálfan.
Það sem verið er að gagnrýna
er að flokkarnir, tækin í stjórn-
málabaráttunni, skuli ekki gefa
okkur kost á því að fylgjast betur
með því sem gerist í innra lífi
þeirra. Og alveg ástæðulaust að
láta sem verið sé að tortryggja að
óþörfu íslenska stjómmálamenn
þótt bent sé á að hægt sé að mis-
nota líka leyndina hérlendis.
Við vitum of lítið um fjármögn-
un flokkanna og þess vegna er of
auðvelt fyrir hvem sem er að full-
yrða að hún sé ekki við hæfi.
Ef íslensk erfðagreining gefur
út yfirlýsingu um að fyrirtækið
hafi stutt nokkra flokka fyrir síð-
ustu kosningar er ekkert óeðlilegt
við að kjósendur spyrji hvers
vegna ekki sé heppilegra að slíkar
greiðslur séu upplýstar jafnóðum.
Þá geta kjósendur sjálfir metið
hvort þeim finnist þeir sjá merki
um að umrætt fyrirtæki séu að
hafa áhrif á stefnu flokkanna. Slíkt
mat verður auðvitað ekki fræði-
lega skothelt heldur alltaf litað af
fyrirframhugmyndum þess sem
metur en það hlýtur að vera betra
að hann sé að minnsta kosti með
staðreyndir á hreinu.
Fjármálamaður er sagður
greiða stórfé í sjóði Reykjavíkur-
listans og borgarstjóri sakaður um
að leyna því. En málið hefði ekki
verið neitt „mál“ ef fjárstreymið
hefði verið öllum ljóst sem vildu fá
upplýsingar um það.
Flokksmenn Alþýðubandalag-
sins fá að vita að bókhald flokksins
sé nú öllum opið en ekki hefur tek-
ist almennilega að greiða úr flækj-
unum í bókhaldi flokksins fyrr á
árum. Ætli slík vandamál væru
ekki minni og viðráðanlegri ef töl-
urnar hefðu alltaf legið fyrir?
Og þá eru það gagnrökin.
Bandaríkjamenn hafa um árabil
notast við lagasetningu sem á að
tryggja að einstök fyrirtæki eða
auðmenn geti ekki haft óeðlileg
áhrif á bak við tjöldin. Ef þeir vilja
nota peningana sína til að öðlast
völd gera þeir það fyrir allra aug-
um, kaupa auglýsingar og fleira
sem við á að éta í kosningabaráttu.
En samt er farið á bak við lögin,
þau teygð og toguð á allavegu.
Þetta er allt háiTétt en ná-
kvæmlega sams konar rök má
færa gegn öllu sem erfitt er að
setja skilvirk lög um vegna þess að
menn reyna stöðugt að finna á
þeim smugur. Skattareglur eru
nærtækt dæmi.
Eitt helsta einkennið á stjórn-
málaflokkum á Vesturlöndum
núna er einmitt að þeim gengur
illa að halda trausti almennings.
Er þá besta lausnin að gera lítið úr
því þegar fjármálahneyksli er-
lendis varpa rýrð á alhi flokka og
ýta óbeint undir þá landlægu
hugsun hér og annars staðar að
stjórnmálamenn séu allir spilltir
en láti bara sjaldan grípa sig í ból-
inu? Skynsamlegar og sanngjarn-
ar reglur um fjórmál íslensku
flokkanna, sem nú þegar njóta
fjárstuðnings í sambandi við þing-
störf og útgáfumál, eru áreiðan-
lega léttvæg fórn á altari for-
sjárhyggjunnar ef menn vilja
fyrirbyggja enn meiri tortryggni
meðal almennings.
Um einkaleyfi
á sviði líftækni
ÞAD mátti lesa und-
arleg tilskrif Ólafs
Hannibalssonar stjórn-
armanns í Mannvemd,
í Mbl. hinn 11. janúar
síðastliðinn þar sem
flutt var útlegging Ól-
afs af boðskap Julians
nokkurs Borgers. Inn-
tak greinarinnar var að
einkaleyfi ógni vísind-
um, seinki lækningu
sjúkdóma og að „einka-
leyfa-lögfræðingar“
hafi náð „kverkataki...á
erfðafræðirannsókn-
um“ í þeim tilgangi að
koma í veg fyrir eðli-
legar framfarir í
læknavísindum. Er því haldið fram
að framangreindir lögfræðingar
stuðli að því að hugmyndir séu
„bældar“ og þróun hindruð, allt í því
skyni að nýta einkaleyfi til „fjárkúg-
unar á samfélaginu, einkum sjúkl-
ingum og heilbrigðiskerfi" eins og
fullyrt er.
Greinin ku byggjast á óbirtri
könnun sem gerð mun hafa verið af
„vísindamönnum í Kalifomíu og
Pennsilvaniu" en ekki er haft fyrir
því að tilgreina hverjir hafa fram-
kvæmt könnunina og í hvaða til-
gangi._ Þó óbirt sé er könnunin að
mati Ólafs og Borges „gleggsti vitn-
isburður" um það sem þeir kalla
„genaæðið". Ljóst er af lestri grein-
arinnar að hvorki Ólafur né Borger
þessi hafa vald eða áhuga á því að
fjalla um bandarískan einkaleyfarétt
svo vel sé eða þýðingu einkaleyfa
fyrir framþróun í læknavísindum.
Rétt er því að upplýsa um nokkur
grundvallaratriði er snerta banda-
rískan einkaleyfarétt og samspil
hans við líftækni- og lækningaiðnað
svo menn geti dregið eigin ályktanir
af gagnsemi einkaleyfa fyiir Banda;
ríkjamenn og jarðarbúa almennt. I
stjórnarskrá Bandaríkjanna er kveð-
ið á um heimild til
löggjafans til að stuðla
að framgangi vísinda
og lista með því að veita
frumkvöðlum einkarétt
í tiltekinn tíma á ráð-
stöfun þess sem skapað
er. Að baki þessu
ákvæði býr það sjónar-
mið að hvetja skuli ein-
staklinga til þess að
stuðla að framþróun í
vísindum og listum
enda muni samfélagið
allt njóta góðs af þegar
til lengri tíma er litið.
Með veitingu einka-
réttar til fjárhagslegr-
ar hagnýtingar er
sköpuð hvatning til fólks um að
skapa eitthvað hagnýtt sem geti í
senn veitt því fjárhagslegan ávinning
og komið öðrum til góða. Við út-
færslu þessarar meginreglu í löggjöf
þarf að hyggja að tveimur gi-undvall-
arþáttum, í fyrsta lagi einkaréttar-
tímanum og í öðru lagi þörf almenn-
ings fyrir frjálsan aðgang að
uppgötvunum. í Bandaifkjunum
eins og í öðrum aðildarlöndum að
samningnum um Alheimsviðskipta-
stofnunina, WTO, er viðunandi gild-
istími einkaleyfis talinn tuttugu ár.
Gegn veitingu einkaleyfis gerir
löggjafinn kröfu til að einkaleyfishaf-
inn upplýsi um allt sem uppfinningu
varðar. Þannig verður uppfinningin
til frjálsrar notkunar að einkaleyfis-
tímanum liðnum. í einleyfaverndinni
felst einkaréttur til þeirrar hagnýt-
ingar sem krafa um einkaleyfi felur í
sér. Er öðrum óheimilt að nýta upp-
finningu ef hún fellur innan útgefins
einkaleyfis jafnvel þó að engin tengsl
séu á milli uppgötvana.
Til þess að fá einkaleyfavernd í
Bandaríkjunum þarf uppfinning að
uppfylla ákveðin skilyrði. Hún þarf
að vera hagnýt, frumleg, ný og má
ekki vera augljós kunnáttumönnum í
Einkaleyfi
Fullyrðingar um að
einkaleyfi ógni vísindum
og seinki lækningu sjúk-
dóma, segir Hrdbjartur
Jónatansson, eru öfug-
mæli sem bera vitni um
þekkingarskort.
viðkomandi grein. Þá verður upp-
finningin að öðru leyti að vera hæf til
verndar en einkaleyfavemd fæst
ekki fyrir náttúrulögmál eða það sem
finnst í lífríkinu, hvort heldur er um
dýr, plöntur eða menn að ræða. Það
er hins vegar meginregla að allt sem
maðurinn hefur búið til getur verið
hæft til einkaleyfaverndar. í grein
Ólafs er vikið að „ákvörðun" Hæsta-
réttar Bandai'íkjanna frá 1980 og
fullyrt að hún hafi opnað „leiðir til að
fá einkaleyfi á ákveðnum lífverum
sem er að finna úti í náttúrunni". Hér
ranglega vísað til mikilvægustu
dómsúrlausnar Hæstaréttar Banda-
ríkjanna á sviði einkaleyfaverndar
hin síðari ár, Diamond v. Chakrabar-
ty. I því máli reyndi á hvort tilteknar
bakteríur (e. micro-organism) sem
ekki fínnast í náttúrunni en búnar
voru til af vísindamönnum, í þeim til-
gangi að brjóta niður hráolíu og
minnka þannig mengunarhættu af
olíuslysum, teldust vera hæfar til
einkaleyfaverndar. Ymsir mæth'
menn, þ.m-f. Nóbelsverðlaunahafar,
voru fengnir til þess að lýsa yfir
skoðunum sínum um að mannkyninu
myndi stafa stór hætta af ef uppfinn-
ing Chakrabartys fengi einkaleyfa-
vernd. Erfðafræðirannsóknir voru
sagðar fara út í öfgar og leiða af sér
mengun og sjúkdóma, skemma
Hróbjartur
Jónatansson
Lóðaúthlutun
í Reykjavík
MEISTARAFÉ-
LAG húsasmiða í
Reykjavík, sem er
hagsmunafélag verk-
taka í almennri
mannvirkjagerð þar
sem fagkunnáttu er
krafist af viðkomandi
stjórnvöldum hefur
verulegar áhyggjur af
þeirri þróun sem nú á
sér stað varðandi út-
hlutun lóða í Reykja-
vík. í þeirri umræðu
sem átt hefur sér stað
um málefni bygging-
áriðnaðarins að und-
anförnu, meðal annars
um verðlag og hækk-
anir á húsnæði hafa margir þeir að-
ilar sem um þessi mál hafa fjallað
ekki nema að óverulegu leyti gert
að umtalsefni þær ákvarðanir borg-
aryfirvalda, sem vissulega hafa
mikil áhrif á verðlag fasteigna.
Sú mikla þensla sem verið hefur í
þjóðfélaginu og mikil eftirspurn
eftir húsnæði hefur áhrif til hækk-
unar. Hinu má ekki gleyma að ný
aðferðarfræði við úthlutun lóða hjá
Reykjavíkurborg, þar sem fyrst er
ákveðið lágmarksverð á bygginga-
rétti og í framhaldi útboð þ.e. kaup
á byggingarétti, hefur haft í för
með sér verulega hækkun bygging-
arlóða eins og nú er reyndar komið
í ljós.
Nýlegt útboð á byggingarétti 1.
útboðsáfanga í Grafarholti, sýnir
verulega hækkun á lóðaverði. I
stað gatnagerðar-
gjalda verður nú að
gera kauptilboð í
byggingarétt allra
lóða í Grafarholti
nema nokkrar einbýl-
ishúsalóðir sem seldar
eru á föstu verði. Sam-
kvæmt almennri
gjaldskrá gatnagerð-
argjalda hefði þessi
úthlutun gert 178
milljónir króna en
byggingaréttur þess-
ara lóða seldist fyrir
tæplega 430 milljónir
króna. Ennfremur er
ljóst að bygginga-
kostnaður lækkar ekki
þegar skilyrt er hver hanna skuli
hús á nokkrum lóðum í hverfinu og
borgaryfirvöld ákveða verðlag-
ningu á hönnun sem er langt um-
fram það sem greitt er í dag á al-
mennum markaði.
Embættismenn borgarinnar sem
kynntu málið á fundi með fulltrúum
Meistarafélags húsasmiða, Sam-
tökum iðnaðarins og Samiðnar full-
yrtu að með þessu útboðsfyrir-
komulagi fengjust nær eingöngu
alvöruverktakar. Niðurstaðan sýn-
ir hið gagnstæða því flestir af
reyndustu byggingaverktökum í
borginni með mörg hundruð manns
í vinnu fengu ekki úthlutun. Hvers
vegna ekki, jú, aðallega vegna þess
að þeir hafa ekki áhuga á því að
spenna lóðaverð í Reykjavík upp úr
öllu valdi sem leiðir til stórhækkun-
Baldur Þór
Baldvinsson
ar á íbúðaverði, ekki bara á Grafar-
holti heldur einnig á hinum al-
menna íbúðamarkaði í Reykjavík
og nágrenni.
Byggingameistarar eru auðvitað
fylgjandi frjálsræði á bygginga-
markaðnum en til að það virki i
reynd verður að vera eðlilegt fram-
boð af byggingarlóðum en ekki
lóðaskortur eins og blasir við í dag.
Borgarstjóri hefur lýst því yfir að
fara skuli sér hægt í útvíkkun
borgarinnar. Fyrir ungt fólk sem
Lóðaúthlutun
Borgarstjóri hefur lýst
því yfír að fara skuli sér
hægt í útvíkkun borgar-
innar, segir Baldur Þór
Baldvinsson. Slík yfir-
lýsing verður ekki skilin
á annan veg en að ungt
fólk leiti annað en til
Reykjavíkur um lóðaút-
hlutun.
er í þeim hugleiðingum að byggja
sér húsnæði í Reykjavík verður slík
yfirlýsing ekki skiíin á annan veg
en skilaboð til þess að leita fyrir
sér með lóð annars staðar en í
Reykjavík. Kjörnum borgarfulltrú-
um ber skylda til þess að sjá
traustum byggingaraðilum fyi'ir
lóðum svo nýta megi alla þá
reynslu, þekkingu, tæki og mann-
skap sem þeir hafa yfir að ráða.
Höfundur er formaður
Meistarafélags húsasmiða.