Morgunblaðið - 12.02.2000, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Líffæraígræðslur
Sagt frá mjög óvenjulegri
lifrarígræðslu
Lyf
Sagt frá Aspirin og
verkun þess
Sálfræði
Sálin og mannslíkaminn
mynda eina heild
II
Lifrarígræðsla
án blöðgjafar
Lífshætta þó talin tvöföld sé blóð ekki haft til reiðu
Reuters
Líffæraígræðslur gerast sífellt algengari enda hafa miklar framfarir átt sér stað á þessu
sviði læknisfræðinnar á síðustu árum.
The Daily Telegraph.
VOTTÚR Jehóva, sem neitaði að þiggja
blóð, gekkst fyrir skömmu undir lifrar-
ígræðslu án blóðgjafar og telja sumir lækn-
ar ástæðu til að vona að mikill fjöldi fólks
geti notið góðs af aðferðinni sem beitt var
við aðgerðina.
Lifrarþeginn, Ewan Opperman, er 19 ára
Suður-Afríkumaður, en aðgerðin fór fram á
St. James sjúkrahúsinu í Leeds í Bretlandi,
eftir að læknar í Höfðaborg höfðu neitað að
framkvæma svipaða aðgerð. ígræðslan fór
fram án þess að blóð væri til reiðu. Mánuði
seinna var Opperman ferðafær og hélt
heimleiðis. Segja foreldrar hans að hann
hafi nú náð fyrra líkamsfjöri og þess sjáist
engin merki að hann hafi gengist undir svo
viðamikla aðgerð.
Hann hafnaði blóðgjöf á trúarlegum for-
sendum, en sumir skurðlæknar telja að
skuðaðgerðir án blóðgjafar eigi eftir að hafa
mikla þýðingu fyrir sjúklinga almennt. Þær
kunni að vera hættuminni, ódýrari og svo
kunni jafnvel að fara að engin þörf verði
fyrir blóðgjafir. Um fimm af hundraði
skurðaðgerða eru framkvæmdar án þess að
sjúklingi sé gefið blóð, en sjaldgæft er að
ekkert blóð sé til reiðu á skurðstofunni þeg-
ar þörf verður á.
Aukin hætta
Skurðlæknar nota nú „nýjasta tækjabún-
að“ og komast með því í mörgum tilfellum
hjá því að skera sundur æðar, og ef þeir
skera á þær geta þeir bundið fyrir þær það
fljótt að blóðtap er með minnsta móti. Hægt
er að hreinsa blóð sem fer til spillis og gefa
sjúklingnum það aftur.
Læknirinn sem framkvæmdi aðgerðina,
Stephen Pollard, viðurkenndi að hættan á
að Opperman lifði ekki af aðgerðina hefði
tvöfaldast við að að hafa ekkert blóð til
reiðu á meðan aðgerðin stóð yfir. Líkurnar á
að lifa af lifrarígræðslu eru um 94%, en
áhætta Oppermanns var talin um 12%. Poll-
ard sagði að sjúklingar sem vildu síður að
þeim væri gefið blóð, en myndu ekki hafna
því ef í nauðirnar ræki, væru ekki í aukinni
hættu.
Minni hætta á sýkingu
Kostirnir við að þiggja ekki blóð, sem aðr-
ir hafa gefið, eru meðal annars minni hætta
á rangri blóðflokkagjöf og minni hætta á
sýkingu á borð við lifrarbólgu eða ofnæmis-
viðbrögðum. Þá er aðgerð án blóðgjafar
ódýrari, þar sem hver lítri blóðs kostar um
200 evrur (rúmar 14.000 kr.) og yfirleitt þarf
tvo og hálfan til þrjá lítra.
Opperman kvaðst aldrei hafa efast um að
hafna blóðgjöf. „Ég var alveg viss um að
einhver gæti framkvæmt aðgerðina án blóð-
gjafar.“ Hann kveðst hafa verið fullkomlega
óhræddur þegar að aðgerðinni kom. „Ég
vissi að þeir gætu gert þetta án nútíma-
tækni.“
Við upphaf aðgerðarinnar var saltlausn
bætt í blóð Oppenmans svo að missti hann
blóð myndi hann tapa hlufallslega færri
blóðkornum. Undir lok aðgerðarinnar, sem
tók um fjórar og hálfa klukkustund, var
honum gefið lyf til þess að hreinsa út auka-
vökvann.
Pollard sagði að aðgerðin væri mikilvæg
vegna þess að sjúklingurinn hefði átt kosta
völ. „Við töldum að vildi Ewan taka áhætt-
una þá væri valið hans. Þetta er ekki trúar-
legt atriði. Ef einhver, sem ekki væri vottur
Jehóva, kæmi til mín og vildi að ég gerði á
honum aðgerð án blóðgjafar þá myndi ég
virða það.“
Vottar Jehóva hafna blóðgjöf á þeim for-
sendum að í Biblíunni segi að maður skuli
„neita sér um blóð“. Aftur á móti þiggja þeir
vefja- og líffæraígræðslu.
Getur sálræn líðan valdið
líkamlegum sjúkdómum?
GYLFIÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spuming: Getur sálræn líðan eða
geðsjúkdómur haft áhrif á líkam-
legt ástand eða jafnvel valdið
líkamlegum sjúkdómum?
Svar: Líkami og sál eru hvor sín
hliðin á sama fyrirbærinu, mann-
eskjunni. Maðurinn er ein heild og
einstakir þættir starfsemi hans
verða ekki aðskildir nema að glata
heildarmyndinni. Þannig hefur
líkaminn áhrif á sálarlífið; líkamleg
veikindi eða vanlíðan valda oft and-
legri vanlíðan. Á sama hátt getur
andlegt ástand okkar haft áhrif á
líkamann, komið fram í líkamleg-
um einkennum eða jafnvel valdið
alvarlegum sjúkdómum. Flestir
þekkja það að „fá í magann“, ef við
erum kvíðin eða hrædd. Við and-
legt álag spennumst við upp,
hjartsláttur verður örari og öndun
hraðari, blóðþrýstingur hækkar.
Snögg áföll eins og stórslys eða
skyndilegur ástvinamissir getur
valdið því sem nefnt er áfallarösk-
un og kemur m.a. fram í líkamleg-
um einkennum. í rannsókn sem
gerð var á íbúum Flateyrar og
Súðavíkur eftir snjóflóðin miklu
árið 1995 kom í ljós að 64% Flat-
eyringa þjáðust af líkamsspennu
3-4 mánuðum eftir slysið þar, og
44% Súðvíkinga voru enn haldnir
þessum einkennum 12-14 mánuð-
um eftir Súðavíkurflóðið. Þá voru
61% Flateyringa og 39% Súðvík-
inga með svefntruflanir, sem
tengja má spennunni og
áfallastreitunni almennt. Eins og
sjá má geta þessi einkenni varað
um lengri tíma og líklegt er að hjá
einhveijum hluta hópsins verði
þessi streitueinkenni viðvarandi í
áraraðir. Þá er hætta á að líkamleg
sjúkdómseinkenni sigli í kjölfarið.
En það þurfa ekki að koma til
stóráföll til þess að fólk fái viðvar-
andi streitueinkenni. Hversdags-
legt álag og gremjuefni geta
stundum leitt til engu minni streitu
en meiri háttar áföll. Rannsókn,
sem gerð var á íbúum í nágrenni
alþjóðlegs flugvallar með mikla
flugumferð, sýndi t.d. hærri tíðni á
háþrýstingi, hjartasjúkdómum og
sjálfsvígum en á sambærilegum
stöðum án flugumferðar.
Fólk er einnig mismunandi út-
sett fyrir streitu eftir skapferli.
Fólki hefur verið skipt í tvo megin-
flokka hvað þetta snertir. Annars
vegar er fólk með lífsmáta sem ein-
kennist af óþolinmæði, hraða,
kappsemi og metnaði. Það virðist
stöðugt vera uppspennt og undir
tímapressu. Þetta hefur verið
nefnt A-persónuleiki. Hins vegar
er B-fólk, sem er rólegra og lifir
ekki eins hratt. Rannsóknir hafa
sýnt að A-fólk er í mun meiri
hættu að fá hjartasjúkdóma en B-
fólk og að viðbragðamynstur þess
stuðlar meira að þjartasjúkdómum
en lífeðlisfræðilegir áhættuþættir.
Gerð var athugun á 3.000 körlum á
aldrinum 39-59 ára sem allir voru
með heilbrigt hjarta. Eftir 8 ár var
þessi hópur athugaður á ný og kom
þá í Ijós að tiðni kransæðasjúk-
dóma var tvisvar sinnum meiri hjá
A-mönnum í þessum hópi en B-
mönnum.
Eins og fram hefur komið er við-
varandi streita áhættuþáttur fyrir
þjartasjúkdóma. En hún getur
einnig haft áhrif á aðra líkamlega
sjúkdóma. Vísindamenn hafa fund-
ið að streita veldur ýmsum efna-
breytingum í líkamanum, sem get-
ur haft mikil áhrif á heilsu manna.
Þannig hefur streita niðurbrjót-
andi áhrif á ónæmiskerfið og t.d.
framleiðsla á frumum sem veija
líkamann gegn krabbameini skerð-
ist við langvarandi streitu. Annars
eru þekktustu afleiðingar streitu á
líkamann vöðvaspenna, sem getur
komið fram sem höfuðverkur eða
vöðvabólgur, en einnig eru maga-
bólgur og magasár algeng afleið-
ing af streitu. Líkamleg áhrif
streitunnar eru gagnverkandi,
þannig að líkamlegu einkennin
geta valdið aukinni vanlíðan og
spennu, þannig að um vítahring
verður að ræða.
Hér hefur einkum verið bent á
hvemig líkamleg spenna og lang-
varandi streita getur haft áhrif á
líkamann. I Bandaríkjunum er
streita talin ein algangasta orsök
þess að fólk leitar til heimilislækna
og áætlað er að um 2/3 hlutar
þeirra sem þangað leita hafiein-
kenni sem tengjast streitu. Önnur
geðræn einkenni og sjúkdómar
geta þó einnig haft sín áhrif. Þung-
lyndi og mikill kvíði dregur úr lífs-
þrótti, og ýmsir aðrir geðsjúkdóm-
ar hafa sína líkamlegu fylgifiska
þótt ekki verði nánar fjallað um
það hér.
• Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
sálfræðinginn um það sem þeim liggur á
hjarta. Tekið er móti spumingum á virk-
um dögum milli klukkan 10 og 17 (síma
569110 og bréfum eða sfmbréfum mcrkt:
Vikulok, Fax: 5691222.
V