Morgunblaðið - 12.02.2000, Qupperneq 42

42 LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakurhf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
/
Könnun Rauða kross Islands á höfflim þeirra sem mii
V ítahringnr fátækt-
ar o g einsemdar
BAKSLAG A
NORÐURÍRLANDI
EINUNGIS níu vikum eftir að heimastjórn Norður-ír-
lands tók formlega til starfa í fyrsta skipti frá árinu
1974 hefur breska ríkisstjórnin ákveðið að víkja henni tíma-
bundið frá og stjórna Norður-írlandi með beinum hætti frá
London á nýjan leik. Það voru mikilvæg tímamót er heima-
stjórnin tók við völdum í Belfast og kostaði langar og
strangar samningaviðræður. Þrátt fyrir að íbúar jafnt Norð-
ur-írlands sem Irlands hefðu samþykkt nýtt stjórnskipulag
í þjóðaratkvæðagreiðslu vorið 1998 var það ekki fyrr en í lok
síðasta árs sem loks tókst að setja niður deilur milli sam-
bandssinna og lýðveldissinna og skipa heimastjórnina.
David Trimble, leiðtogi Sambandsflokks Ulster, lagði í
raun pólitískan feril sinn að veði, er hann féllst á að setjast í
stjórn með fulltrúum Sinn Fein, án þess að afvopnun Irska
lýðveldishersins væri hafin. Hann gaf að lokum eftir en hét
því að segja af sér ef í ljós kæmi að IRA hefði engin skref
tekið.
Eftir að skýrsla kanadíska hershöfðingjans de Chastelain
um afvopnun IRA sýndi fram á að engin slík skref höfðu ver-
ið tekin var ljóst að grípa varð til róttækra aðgerða. Til að
koma í veg fyrir afsögn Trimbles og brotthvarf UUP,
stærsta flokks sambandssinna, úr heimastjórninni, gaf
breska stjórnin IRA vikufrest til að hefja afvopnun. Sá
frestur rann út í gær og virðist, þrátt fyrir
stöðugar samningaviðræður og tilraunir Sinn Fein til að
miðla málum á síðustu stundu, sem Peter Mandelson, ráð-
herra Norður-írlandsmála í bresku stjórninni, hafi ekki tal-
ið sig eiga annarra kosta völ.
Þetta er ekki í fyrsta skipti sem alvarlegt bakslag kemur í
friðarumleitanir á Norður-írlandi. Einhvern veginn hefur
þó ávallt tekist að skera á hnútinn og halda áfram á réttri
braut. Vonandi verður sú raunin einnig í þetta skipti. Það er
hins vegar erfitt að sjá hvernig það á að geta gerst án þess
að IRA byrji að láta vopn sín af hendi. Það er greinilegt að
þeir, sem helst hafa verið í eldlínunni, eru orðnir þreyttir og
mæddir. Bandaríski öldungadeildarþingmaðurinn George
Mitchell hyggst ekki hafa frekari afskipti af deilunni og
Gerry Adams, leiðtogi Sinn Fein, gaf í vikunni í skyn, að
hann kynni að draga sig í hlé. Eftir því sem lengri tími líður
dregur úr líkunum á farsælli lausn.
VÍSITALA OG NEYZLU-
VERÐSGRUNNUR
VÍSITALA neyzluverðs lækkaði um 0,3% nú í febrúar og er
það í fyrsta sinn í heilt ár, að vísitalan lækkar að sögn
Þórðar Friðjónssonar, forstjóra Þjóðhagsstofnunar. Þessi
lækkun eru góð tíðindi, þótt rekja megi lækkunina að nokkru til
útsölutímans. Lækkunin nú hefur vafalaust jákvæð áhrif á fjár-
málamarkaðinn, því bankar og verðbréfafyrirtæki spáðu hækk-
un vísitölunnar í febrúar, nema FBA, sem spáði lítilsháttar
lækkun (0,15%). Á móti kemur, að kjarasamningarnir framund-
an valda mikilli óvissu um þróunina.
Vísitala neyzluverðs undanfarna þrjá mánuði hefur hækkað
um 0,8%, sem svarar til 3,4% verðbólgu á ári. Þjóðhagsspá gerir
ráð fyrir, að vísitala í ár verði 3,5%—4% og 4-5% á milli ára. For-
stjóri Þjóðhagsstofnunar telur ekki ástæðu til að endurmeta
verðbólguspána, þótt verðhjöðnun hafí orðið í febrúar. Árin
1999 og 1998 lækkaði vísitalan bæði árin um 0,2% í þeim mán-
uði, sem er nokkru minni lækkun en í ár. Þórður Friðjónsson
bendir á, að verðbólgan hér á landi er mun meiri en í helztu við-
skiptalöndum okkar og segir Þórður, að við eigum ekki að sætta
okkur við slíka verðbólgu. Hún megi ekki vera meiri en 3%.
Þessi ábending er eðlileg, því fátt kemur heimilunum og at-
vinnurekstrinum jafnilla og verðbólga. Af því hafa Islendingar
bitra reynslu og óðaverðbólga fyrri ára er flestum enn í fersku
minni.
Verðbólgutölur á íslandi og nágrannalöndunum eru ekki
fyllilega sambærilegar, því neyzluverðsgrunnurinn er ekki sá
sami. Á það hefur t.d. verið bent, að í ýmsum löndum er fast-
eignaverð á markaði ekki reiknað inn í vísitöluna eins og hér er
gert. Spyrja má, hvort það sé eðlilegt, að hækkun fasteigna-
verðs í Reykjavík spenni upp neyzluverðsvísitölu, sem gildir um
land allt, þar sem fasteignir eru víða verðlitlar og illseljanlegar,
og notuð er við verðtryggingu og grunnur til skattheimtu. Hag-
stofan vinnur nú að gerð nýs neyzluverðsgrunns. Full ástæða er
til þess að nota tækifærið og samræma í leiðinni íslenzku vísitöl-
una neyzluverðsvísitölum þeim nágrannalöndum, sem við ber-
um okkur saman við í verðbólguþróun.
Bilið milli ríkra og fátækra hér á landi er
mun sýnilegra nú en það var fyrir sex árum.
Þetta er meðal þess sem lesa má út úr nýrri
könnun Rauða kross íslands á högum þeirra
sem minnst mega sín í íslensku samfélagi.
Björn Ingi Hrafnsson segir frá helstu
niðurstöðum hennar.
Morgunblaðið/Golli
Sigrún Árnadóttir, framkvæmdastjóri RKÍ, og Þórir Guðmundsson, upp-
lýsingafulltrúi RKI, kynna niðurstöður könnunarinnar í gær.
RAUÐI kross íslands bauð tál
blaðamannafundar í gær
þar sem könnunin var kynnt
og helstu niðurstöður henn-
ar raktar. Þórir Guðmundsson, upplýs-
ingafulltrúi RKÍ, lagði þar áherslu á að
könnunin hefði ekki verið gerð til þess
að fá ítarlegar tölfræðiupplýsingar,
heldur til að greina þá hópa hér á landi
sem búi við þrengstan kost og séu fél-
agslega einangraðir.
Sigrún Ámadóttir, framkvæmda-
stjóri RKÍ, segir könnunina sýna að í
miðju góðærinu sé að finna vítahring
fátæktar og einsemdar sem verði að
bregðast við. Ákveðnir hópar bótaþega
og láglaunafólks búi við svo þröngan
kost að hægt sé að tala um fátækt. RKÍ
hefur áður staðið fyrir könnun sem
þessari. Sú fyrri var gerð árið 1994 og
voru sömu spumingamar notaðar nú
og þremur bætt við. Rætt var við 71
sérfræðing á sviði félagsmála um allt
land auk 1500 manna, sem valdir voru
með slembiúrtaki úr þjóðskrá. Viðtöl
vora tekin við sérfræðingana í könnun-
inni, en í símakönnuninni vora notaðir
hefðbundnir spumingalistar.
í könnuninni er bent á að samfélagið
hér á landi sé neyslusamfélag. Því sé
erfiðara að vera á jaðri þess en í ýms-
um öðram samfélagsgerðum. Hér
vinni fólk mikið og vegna þess verði
munurinn á slíku fólki annars vegar og
þeim sem ekki geti unnið mikið eða
jafnvel ekkert hins vegar sífellt meiri.
Þeir sem minnst mega sín hér á landi
era lágtekjufólk og styrkþegar, geð-
fatlaðir, einstæðingar og ákveðinn hóp-
ur bama og unglinga. í fyrstnefnda
hópnum eru nokkrir hópar sem almenn
samstaða var um að hefðu setið eftir í
góðærinu og ættu því erfiðast fjárhags-
lega og í flestum tilvikum einnig félags-
lega. Félagslegir erfiðleikar era oft
fylgifiskar bágrar efnahagsstöðu og
þótt flokkamir innan þessa hóps séu ól-
íkir eiga þeir þó það sameiginlegt að
kjör þeirra era að mestu leyti ákveðin
af hinu opinbera.
Öryrkjar voru tæplega átta þúsund
hér á landi árið 1998. Stór hluti, eða ríf-
lega 40%, höfðu óskerta tekjutrygg-
ingu og bjuggu því við mjög kröpp kjör.
í könnuninni varð mönnum tíðrætt um
skerðingu tekjuti’yggingarinnar við
það að öryrkjar reyni að bjarga sér og
•almennt talið að slíkt drepi niður
sjálfsbjargarviðleitni hjá þessum hópi.
Var nefnt að minnka mætti eða afnema
slíka skerðingu. Það eitt og sér myndi
þó ekki leysa allan vandann, því stór
hluti öryrkja gæti alls ekki unnið og
þyrfti því bætur sem dygðu fyrir fram-
færslu.
Viðmælendur vora sammála um að
úrbóta væri þörf í atvinnumálum ör-
yrkja, hvort sem vemduðum vinnu-
stöðum yrði fjölgað eða samningar
gerðir við einstök fyrirtæki um að ráða
öryrkja í vinnu. Kom fram að vinnu-
markaðurinn sé orðinn miklu harðari
en áður hafi þekkst og arðsemiskröfur
svo miklar að ekki virðist hægt að ráða
fólk í vinnu nema það geti skilað fullu
vinnuframlagi.
Stéttaskipting meðal aldraðra
Annar hópur sem oft var nefndur í
könnuninni vora ellilífeyrisþegar sem
hafa lítinn eða engan lífeyri
og engar eignir. Almennt
hafa flestir í hópi aldraðra
viðunandi kjör, en þó sé
ljóst að lítill en mjög merkj-
anlegur hópur hafi mjög
bág kjör, eða um 4% ellilífeyrisþega.
Innan þessa hóps séu á annað þúsund
lífeyrisþegar og þeir verði alvarlega að
velta fyrir sér fjármálunum svo lífeyr-
inn dugi fyrir lífsnauðsynjum frá degi
til dags. Stéttaskipting meðal aidraðra
sé nokkur og svo virðist sem umtals-
verður munur sé innan hóps eldri borg-
ara hvað efnalega afkomu snertir,
einkum milli þeirra eldri og hinna
yngri í þessum hópi. í elsta hópnum
eiga langflestir eigið húsnæði, en það
mun færri hlutfallslega meðal þeirra
yngri.
í könnuninni kom skýrt fram að
ungar, ómenntaðar einstæðar mæður
standa höllum fæti hér á landi. 31%
þeirra era taldar vera undir fátæktar-
mörkum. Fjárhagsstaða fólks í lág-
launastörfum sé almennt slæm, hvað
þá þegar fyrirvinnan er ein og kven-
kyns og geti lítið bætt við sig auka-
vinnu vegna barna. Atvinnuleysi er
nokkuð algengt innan þessa hóps og
konurnar lenda oft í félagslegum og
efnahagslegum vítahring. I félagslegu
tilliti geti því orðið til lífsmunstur sem
erfitt geti reynst að ijúfa. Hvað efna-
haginn áhrærir sé ljóst að vítahringur-
inn standi ekki hvað síst af því að laun
kvenna í þessum hóp geti verið svo lág
að sú mótsögn geti komið upp að fram-
færsla þeirra lækki til muna séu þær í
starfi í stað þess að vera á atvinnuleys-
isbótum, einkum þar sem kostnaður
við barnagæslu sé oft stór hluti út-
gjalda. Menntunarleysi hamli því að
þessar konur fái betur launuð störf, en
menntun kosti fé og skapi þörf fyrir
barnagæslu.
í niðurstöðum könnunarinnar er vís-
að til þess að á íslandi sé mun algeng-
ara en í nágrannalöndunum að konur
eignist börn mjög ungar. Á íslandi sé
tvisvar til þrisvar sinnum algengara að
ungar stúlkur eignist böm en annars
staðar á Norðurlöndunum. Áleitin
spuming sé hvort ekki sé nauðsynlegt
að auka fræðslu fyrir ungar stúlkur um
getnaðarvarnir.
Verri staða á landsbyggðinni
Barnafjölskyldur í láglaunastörfum
vora nefndar af stóram hópi sérfræð-
inga, einkum þó af þeim sem starfa á
landsbyggðinni. Þar kemur
í Ijós að fólk í láglaunastörf-
um á höfuðborgarsvæðinu
hefur fleiri tækifæri til að
drýgja tekjurnar með yfir-
vinnu eða aukavinnu á
kvöldin og um helgar. Mun minni tæki-
færi séu til þess á landsbyggðinni, þar
telji fólk sig oft heppið að hafa vinnu.
Erfitt getur reynst fyrir barnmarg-
ar fjölskyldur að kosta börn í nám,
einkum þó framhaldsnám. Var nokkr-
um sinnum nefnt í könnuninni að þar
sem tvö börn á framhaldsskólaaldri
væra á efnaminni heimilum, þyrfti oft
annað að víkja en hitt fengi að ganga
menntaveginn.
Láglaunaðir og atvinnulausir frá-
skildir feður vora einnig nefndir til sög-
unnar ásamt fólki á atvinnuleysisskrá á
suðvesturhorni landsins. Við skilnað
missa karlmenn stundum allt. Móður-
inni er falin umsjá bamanna og því oft
talið eðlilegt að hún búi áfram í hús-
næði fjölskyldunnar, hafi bílinn o.s.frv.
Karlmaðurinn flytji á hinn bóginn oft í
verra húsnæði, jafnvel herbergiskytra.
Tekjulágir eigi oft í erfiðleikum með
meðlagið, safni því skuldum og svo
komi að nánast ómögulegt sé fyrir þá
að greiða þær niður. Talið er Ijóst að
eitthvað þurfi að gera fyrir þennan
hóp, svo þessir feður verði ekki annars
flokks og missi tengslin við böm sín.
Hvað atvinnulausa varðar er því haldið
fram í umfjöllun um niðurstöður könn-
unarinriar að atvinnulaust fólk á höfuð-
borgarsvæðinu eigi sér varla tilvera-
rétt, eins og sakir standi nú. Þegar
atvinnuleysið var mikið hafi verið hægt
að fela sig í fjöldanum, en nú sé staðan
önnur. Sumir í þessum hópi hafi kulnað
á einhvem máta fyrir utan vinnumark-
aðinn og treysti sér ekki út á hann aft-
ur. Einnig sé þekkt að atvinnurekend-
ur hiki við að ráða þá sem lengi hafi
verið utan vinnumarkaðarins.
Fordómar í
garð geðfatlaðra
Sá hópur, ásamt öryrlgum, sem
langverst er talinn hafa það félagslega
era geðfatlaðir. Geðfatlaðir brenna oft
allar brýr að bald sér, eigi oft fáa að og
glími við mikla fordóma. í könnuninni
kom fram að svo virðist sem margir
telji stöðu karla í þessum hópi verri en
kvenna; konur haldi betri tengslum við
fjölskyldur sínar, séu enda oft mæður
og nái að halda tengslum við bömin sín.
Annar hópur sem stendur illa og tal-
inn er fara stækkandi eru -----------
einstæðingar. Ein ástæða Skólabí
þess er nefnd sú að hraðinn (j| a5 ,
í samfélaginu sé mikill, allir jöf nu
séu að flýta sér og gefi sér
lítinn tíma til að staldra við.
Einstæðingar séu dreifður hópur, en af
hringingum í Vinalínuna að dæma virð-
ist karlar vera oftar einmana en konur.
Einnig virðast böm og unglingar oft
einmana, enda vinni foreldrarnir mikið
og börnin era fyrir vikið tímunum sam-
an ein heima.
Minna umburðarlyndi
í niðurstöðum könnunar Rauða
krossins kemur fram að almennt sé tal-
ið að staða bama sem búa við erfiðar
félagslegar aðstæður hér á landi hafi
versnað á síðustu árum. Kröfur þjóð-
Minni yfir-
vinna á lands-
byggðinni