Morgunblaðið - 20.02.2000, Síða 34

34 SUNNUDAGUR 20. FEBRÚAR 2000
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
ÞEIR ÞURFA AÐ
SJÁ SAMHENGIÐ
VIÐ íslendingar
verjum minna fé til
menntamála en gert
er annars staðar á
Norðurlöndum. Við
- verjum um 5% af
þjóðarframleiðslunni
til þessa málaflokks, á
meðan frændur okkar
verja 7-8% af þjóðar-
framleiðslu sinni f
þessu skyni (tölurnar
eru frá 1996). Við
þyrftum sem sagt að
leggja út 2-3% af
þjóðarframleiðslunni,
eða 12-18 milljarða
króna, til viðbótar til
menntamála á hverju
ári til að standa jafnfætis Dönum,
Finnum, Norðmönnum og Svíum á
þessum vettvangi. Við erum í sex-
tugasta sæti listans yfir lönd
heimsins, þegar þeim er raðað eft-
ir útgjöldum almannavaldsins til
menntamála, en hinar Norður-
landaþjóðirnar eru í áttunda til
fímmtánda sæti.
Lág laun kennara hér heima og
stundum lítil menntun, einkum úti
Aðsendar greinar á Netinu
vg> mbl.is
\LL.TAf= eiTThl\TAO TJYTT
Gleraugnasalan,
Laugavegi 65.
á landsbyggðinni, eru
angi á þessum meiði.
Hvort tveggja varpar
ljósi á lélegan náms-
árangur í grunnskól-
um. Meðaleinkunn í
samræmdum prófum
Reykjavík og ná-
grenni árin 1993-1998
var 5,3 - og undir 5
alls staðar annars
staðar á landinu (frá
4,8 á Austurlandi nið-
ur í 4,2 á Vestfjörð-
um). Sem sagt: fall-
einkunn.
Þorvaldur Hvers vegna er ég
Gylfason enn að gera veður út
af þessu hér í Morg-
unblaðinu - og ekki til dæmis í
Heimili og skóli? Vegna þess, að
menntun er aflvaki og undirstaða
framsóknar í efnahags- og menn-
ingarmálum. Það er að vísu ekki
hlaupið að því að meta menntun til
fjár. Þess vegna þarf að styðjast
við óbeina mælikvarða eins og til
að mynda útgjöld ríkis og byggða
til menntunarmála. Reynslan sýn-
ir, að slíkar vísbendingar, þar á
meðal til dæmis tölur um lengd
skólagöngu, haldast í hendur við
hagvöxt um heiminn. Meiri og
betri menntun örvar hagvöxtinn.
Vanræksla í menntamálum hlýtur
því að bitna á hagvexti og þá um
leið á lífskjörum almennings til
langs tíma litið.
Reynslan utan úr heimi sýnir, að
laun standa jafnan í beinu sam-
bandi við menntun. Ungu fólki hér
heima hættir til að sjást yfir þetta
samband eða vantreysta því. Hér
heima eru því miður engar hald-
bærar tölur til um samhengi
VasHhugi
A L H L I E> A
VIÐSKIPTAHUGBÚNAÐUR
Ó Fjárhagsbókhald
( 5 Sölukerfi
Q Viðskiptamanna
kerfi
Birgðakerfi
Tilboðskerfi
Verkefna- og
parrtanakerfi
launakerfi
Tollakerfi
Vaskhugiehf. Síðumúla 15-Sími 568-2680
Vanræksla í mennta-
málum hlýtur að bitna
á hagvexti, segir Þor-
valdur Gylfason, og
þá um leið á lífskjörum
almennings til langs
tíma litið.
menntunar og launa. Ef frá er tal-
ið óeðlilegt ástand í sjávarútvegi,
sem kann að skekkja myndina
nokkuð með því að freista ungs
fólks til að hætta í skóla og fara
heldur að sækja sjó eða vinna við
fisk, af því að sjór og fiskur virð-
ast borga betur í bráð, þá virðist
hitt þó næsta víst, að menntun
borgar sig yfirleitt á Islandi ekki
síður en í öðrum löndum, þegar til
lengdar lætur.
Hvers vegna verjum við Islend-
ingar minna fé en frændur okkar
til menntamála? Vegna þess, að
peningar eru ekki til, segja stjórn-
arvöldin. En það svar er ekki rétt.
Það eru að minnsta kosti til nægir
peningar til þess, að einn maður
raki saman röskum þrem milljörð-
um króna á því fyrst og fremst að
selja sameign þjóðarinnar, án þess
að stjórnvöldin, sem afhentu hon-
um sameignina, depli auga. Og
þetta er ekki einsdæmi. Vextirnir
af þessum þrem milljörðum myndu
duga til að reka Menntaskólann á
Akureyri og Menntaskólann á Eg-
ilsstöðum um eilífan aldur að óbr-
eyttum rekstri skólanna og óskert-
um höfuðstóli. Þetta samhengi
þurfa menn að sjá og skilja.
Ein helztu rökin fyrir veiðigjaldi
Yfir 1.500 notendur
B
KERFISÞROUN HF.
Fákafeni 11 * Sími 568 8055
http://www.kerfisthroun.is/
eru einmitt þau, að fiskurinn á ís-
landsmiðum er sameign þjóðarinn-
ar samkvæmt lögum. Stjórnvöld
hafa gefið þessum manni bróður-
partinn af þessum þrem milljörð-
um með því að úthluta fyrirtæki
hans fiskveiðikvóta, sem þau hefðu
að réttu lagi átt að selja fyrirtæk-
inu, til dæmis á uppboði. Hefði það
verið gert væri til nóg fé til að efla
menntun þjóðarinnar og búa hana
betur undir síharðnandi sam-
keppni erlendis frá á flestum svið-
um. Menntamálin halda áfram að
sitja á hakanum hér heima, ekki
vegna fjárskorts, heldur vegna
hins, að þau eru aftarlega í for-
gangsröð stjórnmálamannanna.
Það er kjarni málsins.
Hvers vegna hafa menntamálin
hafnað svo aftarlega í forgangsröð
íslenzkra stjórnmálamanna? Getur
það verið vegna þess, að fólkið í
landinu hefur engan áhuga á að
bæta menntun barna sinna? Það
virðist mér ekki líklegt. Ég á þó
ekkert gott svar við spurningunni.
Ég tek hins vegar eftir því, að
margir erlendir stjórnmálamenn,
þar á meðal Clinton Bandaríkja-
forseti og Blair forsætisráðherra
Breta, hafa aflað sér vinsælda og
virðingar meðal þjóða sinna, ekki
sízt með því að leggja þunga
áherzlu á menntamál í málflutningi
sínum og stjórnarstefnu.
Nú er að vísu hægt að hugsa sér
nýja sókn í menntamálum án auk-
inna útgjalda af hálfu almanna-
valdsins. Þetta gæti til að mynda
gerzt þannig, að menn kæmu sér
saman um að einkavæða skólakerf-
ið í auknum mæli. Skólar stæðu þá
straum af meiri og betri kennslu
með skólagjöldum og styrkjum.
Veiðigjaldinu væri þá skilað beint
til fólksins með lækkun skatta, og
fólkið myndi væntanlega sjá sér
hag í því að verja einhverjum
hluta fundins fjár til að kaupa
betri menntun handa sjálfu sér og
bömum sínum til að búa í haginn
fyrir framtíðina. En það bólar
samt hvergi á fyrirætlunum eða
umræðum um aukið svigrúm til
einkarekstrar í skólakerfinu, jafn-
vel þótt almannavaldinu hafi verið
svo mislagðar hendur í mennta-
málum sem raun ber vitni. Á með-
an svo er hljóta framfarir í
menntamálum að þurfa að eiga sér
stað innan ramma núverandi
skólakerfis, þar sem ríki og sveit-
arfélög eiga og reka flesta skóla.
Þess vegna verður ekki hjá því
komizt enn um sinn að fjármagna
nauðsynlegar umbætur í mennta-
málum af almannafé.
Þeir, sem standa enn í vegi fyrir
því, að útvegsmenn greiði fyrir
réttinn til þess að veiða fisk, sem
er sameign þjóðarinnar, svo að
fjármál ríkis og byggða eru í járn-
um, jafnvel í góðæri, bera því
þunga ábyrgð á vanrækslu
menntamálanna.
Og heilbrigðismálanna. Heil-
brigðiskerfið er stöðugt í fjár-
þröng. Þráfelldur niðurskurður
heilbrigðisþjónustu hefur bitnað á
mörgum einstaklingum og fjöl-
skyldum. Sjúklingar þurfa að bíða
eftir þjónustu, sem þeir þyrftu að
fá strax, en fá ekki vegna fjár-
skorts; fólk er sent heim af sjúkra-
húsum, þótt það þyrfti að fá að
vera þar lengur; heilum sjúkra-
deildum er lokað af fjárhagsástæð-
um og þannig áfram. Á sama tíma
er einkafyrirtæki að mala gull úr
upplýsingum, sem hefur verið
safnað í heilbrigðiskerfinu á kostn-
að skattgreiðenda. Þetta samhengi
er stjórnvöldum ljóst, og því er
lagt gjald, að visu smávægilegt, á
íslenska erfðagreiningu fyrir
einkaréttinn til að reka gagna-
grunninn í 12 ár. Það er réttnefnt
auðlindagjald. Reynslan á eftir að
leiða í ljós, hvort gjaldið er í eðli-
legu samræmi við verðmæti þeirr-
ar sameignar, sem verið er að
fénýta.
Þessa sjónarmiðs hefur alls ekki
verið gætt í sjávarútveginum. Út-
vegsmenn og erindrekar þeirra í
stjórnmálaflokkunum hafa ekki
mátt heyra það nefnt, að útgerðin
greiði fyrir veiðiréttinn. Þeir virð-
ast ekki sjá samhengið á milli við-
stöðulauss almannafjárausturs í
gegnum gjafakvótakerfið og við-
varandi fjárskorts í menntamálum
og heilbrigðismálum. Þeir virðast
þar að auki ónæmir fyrir ranglæti
kvótakerfisins í núverandi mynd,
þótt miklum hluta þjóðarinnar of-
bjóði. Þeir eru í þokkabót haldnir
ranghugmyndum um yfirburði nú-
verandi kvótakerfis umfram aðrar
leiðir að settu marki, þótt rækileg
rök hafi árum saman verið færð að
því, að veiðigjaldsleiðin, til dæmis í
gegnum almennt uppboð aflaheim-
ilda, sé bæði hagkvæmari og rétt-
látari en núverandi skipan. Það er
engu líkara en þeir hafi aldrei velt
því fyrir sér, hvers vegna allar
helztu alþjóðastofnanir, sem fjalla
um íslenzk efnahagsmál úr hæfi-
legri fjarlægð - OECD, Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn og Alþjóðavið-
skiptastofnunin - hafa hvað eftir
annað mælt með veiðigjaldi við ís-
lenzk stjórnvöld.
Úr því að réttlátt og skynsa-
mlegt frumvarp um stjórn fisk-
veiða hefur ekki enn séð dagsins
ljós á alþingi höfum við í Áhuga-
hópi um auðlindir í almannaþágu
lagt fram frumvarp til laga, sem er
ætlað að eyða ranglætinu í núver-
andi kvótakerfi og fullnægja með
því móti jafnræðisákvæðum
stjórnarskrárinnar og tryggja um
leið ýtrustu hagkvæmni af sjónar-
hóli þjóðarbúsins í heild. Frum-
varpið gerir ráð fyrir veiðigjaldi á
þann veg, að kvótinn sé boðinn
upp til sölu í áföngum, en það er
að öðru leyti sniðið eftir núgild-
andi lögum.
Frumvarpið er fullbúið til sam-
þykktar í þinginu (sjá www.kvot-
inn.is). Lögin geta tekið gildi strax
í haust. Allt, sem þarf, er að
vakna, vilja og skilja.
Góðir alþingismenn: gerið svo
vel!
Höfundur er prófessorí
hagfræði við Háskóla íslands.
Sjálfboðið.
J starf
Ef þú ert 25 ára eða eldri, hefur 10-12 klst aflögu á
mánuði og vilt láta gott af þér leiða þá vantar okkur
sjálfboðaliða til að svara i síma Vinalínunnar.
Vinalínan er símaþjónusta fyrir 18 ára og eldri.
Einnig getum við bætt við sjálfboðaliðum tit
að aðstoða ungt fólk sem leitar til Rauðakross-
hússins. En það er neyðarathvarf og trúnaðar-
símaþjónusta fyrir börn og unglinga.
Sjálfboðaliðum er boðið upp á námskeið
í simaviðtalstækni, handteiðslu i starfi
og ýmsa aðra fræðslu.
Kynningarfundur verður haldinn í Sjálfboða-
miðstöð að Hverfisgötu 105 Reykjavík,
mánudaginn 21. febrúar kl. 20.00.
Nónari upplýsingar í Sjótfboðamiðstöð, sími 551 8800
Rauði kross íslands
www.redcross.is