Morgunblaðið - 06.04.2000, Page 50

50 FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 2000
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Einhleypir
karlmenn í
hættu?
Gengi hins einhleypa karlmanns hefur
hins vegar snarlœkkað á vinnumark-
aðnum oghann mun þurfa að hafa sig
allan við í næsta atvinnuviðtali ætli
hann að skáka óléttu konunni við hlið-
ina á honum.
NÝJAR reglur um
foreldra- og fæð-
ingarorlof, sem
tryggja eiga jafnan
rétt karla og
kvenna á næstu tveimur árum
eiga eftir að valda miklum usla á
vinnumarkaði, sérstaklega hvað
varðar ráðningar. Nú er ljóst að
kona í bameign er ekki lengur
hæpnasti kosturinn þegar ráða á
nýjan starfskraft, heldur hinn ein-
hleypi karlmaður.
Samkvæmt lagafrumvarpi þvi,
sem þrír ráðherrar kynntu í fyrra-
dag, verður
VIÐHORF
Eftir Karl
Blöndal
fæðingarorlof
níu mánuðir.
Hvort foreldri
mun eiga sjálf-
stæðan rétt til allt að þriggja mán-
aða orlofs og þijá mánuði til við-
bótar sameiginlega á 80% kaupi
frá og með 1. janúar árið 2003, en
lögin koma til framkvæmda um
áramótin. Skipta má sameiginlegu
mánuðunum að vild milli foreldra,
en þriggja mánaða leyfi hvors um
sig má ekki framselja. Þessi regla
þýðir að annað hvort verður við-
komandi foreldri að taka mánuð-
ina þijá eða fyrirgera rétti sínum
og taka ekkert frí.
Vinnuveitendur hafa hingað til
margir hverjir verið ákaflega hik-
andi þegar ungar konur leita til
þeirra um vinnu. Það fyrsta, sem
þeir hugsa með sér, er að nú líði
ekki á löngu þar tilkonan leggst í
bameignir. Hún muni sjást í
mesta lagi þijá mánuði á ári í um
áratug og á meðan verður
vinnuveitandinn að ráða enda-
lausa staðgengla, sem jafnvel búa
einnig á fæðingardeildinni. Þannig
fer tíminn að mestu í að setja
hveija konuna á fætur annarri inn
í sömu handtökin og fyrirtækið
rambar á barmi gjaldþrots þar
sem framleiðnin er í lágmarki.
Vinnuveitandinn hefur hingað til
getað vegið upp á móti þessu með
því að leita uppi einhleypa, hressa
og Mska karlmenn, sem þurfa
ekki að sólunda tíma sínum í fjöl-
skyldulíf. Þessa mynd þarf að end-
urskoða. Nú skyndilega blasir það
við að hver karlmaður á rétt á
minnst þriggja mánaða fríi á bam
og í raun era engin takmörk fyrir
því hversu mörg böm karlmaður
getur eignast. Þau geta verið
mörg á ári og komið jafnt og þétt
allt þar til viðkomandi starfsmað-
ur fer á eftirlaun.
Tökum Hlaupmund Kjartans-
son, 22 ára gamlan viðskiptafræð-
ing, sem dæmi. Hann hefiir í
nokkra mánuði unnið hjá hnatt-
væddu fyrirtæki, sem rekið er af
ungum og efnilegum fram-
kvæmdamönnum.
„Hvað er títt, Hlaupmundur,"
segir Stjómmundur Olafsson for-
stjóri, sem er 24 ára gamall og hef-
ur 46 milljónir króna í kaup á ári.
„Ekkert sérstakt," segir Hlaup-
mundur og bætir við: „Nema Auð-
humla, sem ég hitti á bamum um
daginn, er orðin ólétt og á von á
sér í nóvember.“
„En þú átt nú þegar von á
tveimur bömum með tveimur öðr-
um konum,“ segir forstjórinn og
er nú farinn að sjá eftir að hafa
ekki ráðið jafnöldra Hlaupmun-
dar, sem kom í viðtal tii hans er
hún var komin þrjá mánuði á leið
og hefði án efa verið tilbúinn að
ráða sig upp á lægri býti en þær 28
milljónir, sem Hlaupmundur er
með í kaup: „Þetta þýðir níu mán-
aða óslitið fæðingarorlof."
Hlaupmundur þarf ekki að láta
staðar numið við svo búið því að
hann getur tekið fæðingarorlof
sitt á 18 mánaða tímabili frá því að
bam fæðist. Þetta auðveldar hon-
um mjög dreifingu Msins þannig
að enginn erfingjanna verði út-
undan komi fæðingarnar of þétt.
Vinnuveitandinn þarf hins vegar
ekki að óttast að fá leið á félags-
skap Hlaupmundar.
Framvarpið kallar ekki aðeins á
breytingu í atvinnulífinu, heldur
má einnig búast við að hugtakið ei-
lífðarstúdent fái nýja vídd. Sam-
kvæmt hugmyndum ríkisstjórnar-
innar er ráð fyrir því gert að há-
skólastúdentar fái tæpar 75 þús-
und krónur á mánuði. Þetta er
vitaskuld sýnu minna en Hlaup-
mundur sér fram á, en ágæt hýra
fyrir að vera stúdent án náms-
framvindu.
Ekki kemur fram í framvarpinu
hvort feðumir muni hafa viðvera-
skyldu gagnvart baminu (reyndar
er varla minnst á börn í þeim
plöggum, sem til þessa hafa komið
fram um málið, enda era þau al-
gert aukaatriði í valdabaráttu
karla og kvenna). Ekki er heldur
minnst á eftirlit með viðvera.
Hvort þetta framvarp mun
hleypa auknum krafti í barneignir
er ekki ljóst þegar þetta er skrif-
að, en búast má við að enn munum
við fjarlægjast kvartmilljón íbúa
og kannski ná að reka af okkur
stimpilin að vera ekki fjölmennari
en meðalhverfi í evrópskri stór-
borg. Það vekur hins vegar sér-
staka athygli að framvarpið gerir
ráð fyrir að lögin eiga að taka gildi
eftir nokkum veginn nákvæmlega
níu mánuði frá því þau era kynnt.
Það mun vera meðal meðgöngu-
timi spendýrs af tegundinni homo
sapiens og er nú að sjá hvort þessi
lög munu hafa meiri áhrif á atlot
og getnaðartíðni, en ártalið 2000.
Víst er hins vegar að hin nýju
lög verða mikil gullnáma fyrir hina
ústjómarsömu, sem ugglaust era
þegar sestir niður að skipuleggja
reglulegar bameignir, ekki síst í
ljósi þess að kveðið er á um að
fæðingarorlofið mun reiknast til
starfstíma við mat á starfstengd-
um réttindum á borð við orlofs-
töku, lengingu oriofs (þannig að
hægt sé að vera í venjulegu orlofi
þegar maður er ekki í fæðingar-
orlofi), starfsaldurshækkanir,
veikindarétt, uppsagnarfrest og
rétt til atvinnuleysisbóta. Gengi
hins einhleypa karlmanns hefur
hins vegar snarlækkað á vinnu-
markaðnum og hann mun þurfa að
hafa sig allan við í næsta atvinnu-
viðtali ætli hann að skáka óléttu
konunni við hliðina á honum. Og
finnst kannski sumum kominn
tími til.
K. HAUKUR
PJETURSSON
+ K. Haukur Pjet-
ursson fæddist í
Reykjavík 15. marz
1917. Hann lézt á
Droplaugarstöðum
26. marz siðastliðinn.
Foreldrar hans voru
hjónin Steinunn
Bjartmarsdóttir,
kennari, f. 10. októ-
ber 1883 í Böðvars-
hólum, Þverár-
hreppi, Vestur-
Húnavatnssýslu, d.
22. maí 1972, og Pjet-
ur Leifsson, ljós-
myndari, f. 6. apríl
1886 í Stykkishólmi, d. 17. desem-
ber 1961. Systkini Hauks eru
Ragnheiður, kennari, f. 13. ágúst
1912, d. 28. júlí 1997, og Óm
Bjartmarz, prófessor, f. 23. des-
ember 1927.
Hinn 2. október 1943 kvæntist
Haukur eftirlifandi eiginkonu
sinni, Jytte Lis 0strup, kennara, f.
14. maí 1917 í Kaupmannahöfn.
Foreldrar hennar voru Marta
Marie 0strup, f. 19. september
1885, d. í júlí 1965, og L. C. 0st-
rup, skylmingameistari, f. 6. júní
1882, d. 1. maí 1940. Börn Jytte og
Hauks eru 1) Björg, hjúkrunar-
fræðingur, f. 2. júní 1949, maki
Rúnar Sigfússon, verkfræðingur.
Böm þeirra em Einar Þorbjörn,
Marta Margrét og Sigrún Birna.
2) Inga Lís, f. 23. september 1952,
maki Jón Egill Egilsson, sendi-
herra. Böm þeirra em Egill
Haukur, Björn Eggert, Ingibjörg
Edda og Arnór Konráð. 3) Björn
ÓIi, verkfræðingur, f. 11. maí
1961, maki Kristjana Barðadóttir,
Heimsstyrjöldin síðari markaði
skil í tækniþróun okkar Islendinga.
Gróin menningartengsl við megin-
land Evrópu rofnuðu um skeið og ný
sambönd við meginland Ameríku
þurftu tíma til að þróast. Islenskir
námsmenn á meginlandi Evrópu
komust ekld heim að námi loknu fyrr
en óMðnum linnti.
Þá var orðinn sár skortur hér á
lærðum tæknimönum, en mikil verk-
efni framundan. Og tækni hafði
fleygt fram á ýmsum sviðum, sem
okkur lá á að ná tökum á.
Meðal þeirra, sem snera heim að
styrjaldarlokum eftir námsdvöl er-
lendis, vora tveir menn, Zóphónías
Pálsson og Kr. Haukur Pjetursson.
Þeir era nefndir hér í sömu andrá,
því að þeir áttu svipaðan feril og báð-
ir urðu hér brautryðjendur í nýrri
tækni á sviði landmælinga. Nú er
annar þeirra látinn, Haukur Pjeturs-
son, 83 ára gamall.
Haukur útskrifaðist stúdent úr
stærðfræðideild Menntaskólans í
Reykjavík árið 1936. Það gerðu
reyndar fáir þá. Hann sigldi til Dan-
merkur og innritaðist í Landbúnað-
arháskólann í Kaupmannahöfn til
þess að læra landmælingafræði. Þar
var kennt með öðram áherslum en í
Tækniháskólanum í Kaupmanna-
höfn. Nemendum í byggingarverk-
fræði var einkum kennd mælinga-
fræði, sem tengdist mannvirkjagerð
á takmörkuðu svæði. í Landbúnaðar-
háskólanum var á hinn bóginn lögð
meiri áhersla á mælingar á stærri
landsvæðum vegna landnotkunar og
landamerkja, sem er mikið mál í þétt-
býlum akuryrkjulöndum, svo sem er
í Danmörku og var í Egyptalandi
hinu foma. Þeir Zóphónías og Hauk-
ur vora hinir fyrstu, sem ég veit um,
er fluttu sérþekkingu á því sviði hing-
að. Við það bættist svo kunnátta í því
að gera kort eftir ljósmyndum tekn-
um úr lofti, en sú aðferð hafði þróast í
Evrópu og Ameríku á styrjaldarár-
unum.
Eftir að Haukur lauk háskólanámi
í Kaupmannahöfn 1941, starfaði hann
í tvö ár hjá einu kunnasta mælinga-
fyrirtæki í Danmörku, O. Budtz, en
síðan í þrjú ár hjá landmælinga-
stofnun danska ríkisins, Geodætisk
Institut. Þá flutti hann heim til Is-
lands ásamt konu sinni Jytte Lis
0strup, íþróttakennara.
Árið 1947 réðst Haukur Pjeturs-
kennari. Bam þeirra
er Gunnhildur Gyða.
Fóstursonur Björns
Óla og sonur Krist-
jönu er Stefán Barði.
Haukur lauk stúd-
entsprófi frá MR
1936, prófi í land-
mælingaverkfræði
frá Den kgl. veterin-
ær og landbohaj-
skole í Kaupmanna-
höfn 1941. Haukur
starfaði sem verk-
fræðingur við mæl-
ingastofnun O.
Budtz f Kaupmanna-
höfn 1941-43; Geodætisk Institut í
Kaupmannahöfn 1943 -46. Hann
var deildarverkfræðingur hjá
bæjarverkfræðingi í Reykjavík
1947-54 og 1956-61 við mælinga-
og kortagerðardeild. Hann var
einn af stofnendum TBO árið
1952, rak sjálfstæða verkfræði-
stofu í Reykjavík frá 1954, stofn-
aði ásamt öðrum verkfræðistof-
una Forverk hf. 1956 með
sérhæfingu í myndmælingum og
kortagerð. Hann stofnaði ásamt
öðrum Bikarbox hf. 1960.
Haukur var prófdómari við
verkfræðideild HÍ 1951-60, í
stjórn VFÍ 1960-62 og Félags ís-
lenzkra bifreiðaeigenda 1960-70
og 1971-73; heiðursfélagi 1978.
Einnig var hann í stjórn Hag-
tryggingar um árabil, formaður
FRV 1969-71 og var veitt gull-
merki VFÍ1985.
títför Hauks fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
son sem deildarverkfræðingur til
bæjarverkfræðingsins í Reykjavík
og varð yfirmaður nýstofnaðrar mæl-
ingadeildar. Hann starfaði þar til
1954 og síðan á ný 1956-61. Árið 1956
stofnaði hann með öðram sjálfstæða
verkfræðistofu, Forverk hf., sem enn
er starfrækt, en nú síðustu árin sem
hluti af verkfræðistofunni Línuhönn-
unhf.
Kynni okkar Hauks Pjeturssonar
hófúst árið 1947, þegar hann kom til
starfa hjá bæjarverkfræðingnum í
Reykjavík. Égvar þá staðgöngumað-
ur bæjarverkfræðingsins og sá um
framkvæmdir borgarinnar í gatna-
og holræsagerð ásamt umferðarmál-
um. Þá vora erfiðir tímar í sögu
Reykjavíkur.
A styrjaldaráranum hafði íbúum
fjölgað mikið, en íbúðarhúsnæði ekki
aukist að sama skapi. Fjöldi fólks bjó
í bröggum. Ástand gatna var bágbor-
ið, m.a. vegna hitaveituframkvæmda,
sem stöðvast höfðu er styrjöldin
hófst.
Þegar styrjöldinni lauk, var sem
stífla brysti. Nú átti í skyndingu að
vinna allt upp, sem frestast hafði,
koma upp nýjum bæjarhverfum og
skipuleggja önnur. Og áður en varði
var umferðin orðin að vandamáli. Þá
var engin Miklabraut eða Sæbraut.
Og þá vora heldur engar vinnuvélar,
nema á Keflavíkurflugvelli.
Haukur Pjetursson kom sem kall-
aður með þekkingu sína og útsjónar-
semi í hóp okkar, verkfræðinga
Reykjavíkurborgar. Því að nú reyndi
á, að tafir yrðu sem minnstar við und-
irbúning framkvæmda, svo sem mæl-
inga og skipulagningar.
Ég minnist þess, er hann fékk
dönsk yfirvöld til þess að lána okkur
flugvél með áhöfn. Svo stóð á, að
Danir hófu að myndmæla Grænland
að styrjöldinni lokinni. Til þess var
notaður „Catalina“-flugbátur, sem
gat lent á grænlensku fjörðunum.
Hann millilenti hér í ferðum sínum
milli Danmerkur og Grænlands.
Haukur vingaðist við hina dönsku
starfsbræður og fékk þá til þess að
ljósmynda Reykjavík úr lofti með
hinum sérhæfða búnaði í flugvélinni.
Ég man enn eftir hinu sérstæða flugi,
sem ég tók þátt í, er flogið var mörg-
um sinnum yfir borgarlandið, alltaf í
sömu átt, og að við þurftum að fara
upp að Akranesi i hvert sinn til þess
að snúa við og koma til baka í réttri
stefnu. Góðar Ijósmyndir af borgar-
landinu vora árangur þessa. Þær
veittu ágæta yfirsýn og vora lengi
síðan til mikillar hagræðingar í
stjórnun borgarinnar.
En fyrir vinnu að skipulagi duga
ekki ljósmyndir af landi einar saman,
heldur þarf landakort með nákvæm-
um mælikvarða. Um þessar mundir
var komin á markað erlendis meiri
háttar teiknivél til þess að gera kort
eftir loftmyndum, svonefndur „auto-
graf‘. Yfirvöld vora treg til að fjár-
festa í slíkri vél. Fór svo að „For-
verk“, fyrirtækið sem Haukur hafði
stofnað, keypti autograf og því tókst
að safna að sér nægum verkefnum.
Þetta reyndist hið mesta framfara-
spor, ekki hvað síst vegna þess, að
ljósmyndun kom nú að veralegu leyti
í stað mikillar útivinnu við landmæl-
ingai', sem er sérlega örðugt starf á
Islandi vegna rysjóttar veðráttu.
Mátti þá segja, að land okkar væri
orðið hátækniland á sviði landmæl-
inga.
Haukur Pjetursson var áhugamað-
ur um umferðarmál og sótti alþjóð-
legar ráðstefnur um þau efni, svo og
um fræðigrein sína. Hann var langa
hríð stjómarmaður í Félagi íslenskra
bifreiðaeigenda og heiðursfélagi
þess.
Hann sat í stjóm Verkfræðingafé-
lags íslands 1960-62 og var sæmdur
gullmerki þess 1985. Hann var og
formaður Félags ráðgjafaverkfræð-
inga 1969-71.
Ég kveð Hauk Pjetursson með
virðingu og þökk í huga fyrir sam-
starf og vináttu í áratugi. Ég og kona
mín vottum fjölskyldu hans einlæga
samúð við fráfall hans.
Einar B. Pálsson.
Ég kynntist vini mínum og starfs-
bróður, Hauki Péturssyni, fyrst í
Kaupmannahöfn, þar sem við stund-
uðum báðir nám við sama skóla. Því
námi lauk hann með mestu prýði árið
1941, en þá vora samgöngur tepptar
við Island vegna styijaldarinnar.
Réð hann sig þá í vinnu hjá hinu virta
landmælingafyrirtæki O. Budtz í
Kaupmannahöfn, og síðar réðst hann
til Geodætisk Institut, sem þá stóð í
mjög umfangsmiklum landmæling-
um í Danmörku, bæði nýrri þríhym-
ingamælingu af öllu landinu og sömu-
leiðis af nákvæmnishallamælingum
er teygðu sig um allt landið. Þegar
stríðinu lauk tók hann síðan þátt í
landmælingaleiðangri til Grænlands
á vegum Geodætisk Institut. Eftir
þessa löngu útivist kom hann heim
1947 og réðst þá sem forstöðumaður
fyrir mælinga- og kortagerðardeild
Reykjavíkur. Óhætt er að segja að
þar biðu hans ærin viðfangsefni. M.a.
vegna styrjaldarinnar höfðu mæling-
ar og kortagerð orðið nokkuð útund-
an hjá Reykjavík á þessum áram.
Enda þótt mikið hefði verið byggt
var ekkert aðalskipulag enn til af
Reykjavík. Skipulag það, sem skipu-
lagsnefnd hafði gert á sínum tíma af
byggðinni innan Hringbrautar, hafði
ekki enn hlotið samþykki bæjar-
stjómar. Þau bæjarhverfi sem
byggðust utan Hringbrautar, vora
byggð samkvæmt mismunandi deili-
skipulagstillögum, sem vora sam-
þykktar smátt og smátt. Kort þau
sem þessar deiliskipulagstillögur og
aðrar verkiegar áætlanir, s.s. vegir
og skólpveitur byggðust á, vora bæði
sundurleit og ósamstæð, en aðalgalli
þeirra var að þau vora ekki byggð á
fullnægjandi traustum grunni. Auk
þess vora mörg kortanna úrelt orðin.
Haukur hófst fljótt handa við að færa
kortin „á joúr“ og notaði til þess m.a.
myndir sem teknar höfðu verið úr
lofti. Auk þess lét hann gera
heildarmósaikkort af Reykjavík eftir
loftmyndum, það fyrsta sinnar teg-
undar hér á landi. Var það kort einn
eftirtektarverðasti gripurinn á sk.
Reykjavíkursýningu. Þá lét hann
gera veralegt átak í hallamælingu
bæjarlandsins og setja upp þétt net
hæðarbolta. Gaf síðan út ritling, til
afnota fyrir verkfræðinga, um hæð-
armerki í Reykjavík, ásamt korti og
punktlýsingu. Hauki varð fljótt ljóst,
að til þess að koma kortamálum
Reykjavíkur í viðunandi horf, þurfti
fyrst og fremst að gera þríhyminga-
net af bæjarlandinu. f samráði við
undirritaðan, sem þá starfaði við
mælingadeild Skipulags ríkisins, var