Morgunblaðið - 13.04.2000, Page 47

46 FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
+
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf„ Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MATVÖRUVERÐ
OG SAMKEPPNI
INNFLUTNINGSHINDRANIR og fákeppni á innan-
landsmarkaði eru meginskýringin á háu verði á matvöru
að mati Guðmundar Olafssonar hagfræðings, sem fjallaði um
þetta málefni í fyrirlestri sem hann flutti á málþingi fyrir
helgina um manneldi á nýrri öld. Rannsóknir á verðmyndun
sýna og, að hollustuvörur eins og kjöt, fískur, grænmeti og
mjólk hafa hækkað mikið síðastliðin tuttugu ár, en þær vör-
ur, sem hafa lækkað mest í verði, eru unnar vörur eins og
hveiti, sykur og sælgæti, sem eru taldar til óhollrar neyzlu.
„Þetta er tvöfalt kjaftshögg fyrir íslenzka hollustu,“ er sú
einkunn, sem hagfræðingurinn gefur þessari þróun með til-
liti til manneldissjónarmiða.
Vitnað var til tveggja rannsókna á matvöruverði og sýna
þær, að allar matvörur framleiddar innanlands, og ekki eru í
samkeppni við innflutning, hækka, en þær vörur, sem keppa
við innflutning, hækka ekki eða lækka. Einna merkilegasta
niðurstaðan að mati hagfræðingsins er verðþróun erlendrar
vöru, en þar kom í ljós, að þegar þær eru óháðar innlendri
samkeppni lækkuðu þær um 30% á skömmum tíma. Þetta á
t.d. við um hveiti, sykur og tannkrem, þveröfugt við það, sem
fullyrt var við afnám verðlagseftirlits. Þegar frjáls sam-
keppni fór á fulla ferð á neytendamarkaði eftir afnám verð-
lagseftirlits tók innflutningsverðið að lækka. Telur Guð-
mundur þetta sýna, að íslenzk verzlun standi sig í því að
lækka vöruverð hafi hún til þess tækifæri. Aftur á móti þýði
þetta einnig, að þegar um einangraðan markað innanlands
sé að ræða séu of fáir í vinnslunni og þeir bindist samtökum
um að halda verðinu uppi.
Nýleg könnun á grænmetismarkaði hér á landi sýni og, að
grænmeti hafí hækkað mikið umfram allar aðrar neyzluvör-
ur, þrátt fyrir líklega framleiðniaukningu og tækninýjungar.
Innflutt grænmeti hafi hækkað meira en sem nemur vísitölu
á Rotterdam-markaði. Ástæður þessa eru raktar til skorts á
samkeppni á heildsölustigi, en þar ríkir sterk verðstýring og
fákeppni að mati hagfræðingsins.
Þessar niðurstöður sýna það og sanna enn einu sinni, að
samkeppni á neytendamarkaði, og í verzlun og þjónustu al-
mennt, er bezta tryggingin fyrir hagstæðu og eðlilegu verði.
Einokun og fákeppni leiðir hins vegar til óeðlilegrar verð-
myndunar og neytendur eiga engra kosta völ. Það sama gild-
ir um opinberar ráðstafanir sem skekkja samkeppni á mark-
aði með hvers kyns hindrunum á innflutningi, annaðhvort
með banni og höftum eða beitingu tolla og innflutningsgjalda
til að ná fram pólitískum markmiðum um vernd innlendrar
framleiðslu. Það á ekki sízt við um búvörur nú til dags. Sér-
staklega geta slíkar stjórnvaldsaðgerðir haft slæmar afleið-
ingar á heilsufar almennings, þegar beitt er hátollum á holl-
ustuvörur eins og grænmeti. Þar er beinlínis gengið þvert
gegn opinberri manneldisstefnu stjórnvalda.
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT
N ORÐURL ANDS
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT Norðurlands hefur unnið sér
ákveðinn sess í tónlistarlífi landsins. Hljómsveitin lauk
sjöunda starfsári sínu með glæsilegum tónleikum síðastliðinn
sunnudag undir stjóm Guðmundar Öla Gunnarssonar, sem hef-
ur verið aðalstjómandi hennar fi"á upphafi. Þar var meðal annars
fluttur hinn magnaði píanókonsert Brahms nr. 2. Um flutninginn
sagði gagnrýnandi Morgunblaðsins: „Það verður þó að segjast
að hljóðfæraleikarar skiluðu hlutverki sínu með glæsibrag og
bættu víða upp fæð hljóðfæraleikara, jafnvel fannst mér á stund-
um í Brahms, að hljómsveitin léld betur en hún ætti að geta.“
Enginn vafí leikur á því að hljómsveitin hefur verið gríðarleg
lyftistöng fyrir menningarlíf á Norðurlandi. Ef til vill má segja
að hún sé þar í sama hlutverki nú og Sinfóníuhljómsveit Islands
var á suðvesturhominu á fyrstu árum sínum.
I febrúar síðastliðnum undirrituðu stjómendur hljómsveitar-
innar og Akureyrarbær samning um verulega aukningu fram-
laga til hennar á næstu þremur árum. Mun sá samningur gera
hljómsveitinni kleift að fjölga hljóðfæraleikumm og auka starf-
semina.
I þessum samningi endurspeglast mikilvægi hljómsveitarinn-
ar fyrir norðlenskt menningarlíf enda má fullyrða að blómleg
menningarstarfsemi sé ein af meginforsendunum fyrir eflingu
byggða landsins. Starfsemi hljómsveitar á borð við Sinfón-
íuhljómsveit Norðurlands hefur aðdráttarafl fyrir gott fagfólk
sem styrkir innviði tiltekins samfélags, svo sem tónlistar-
menntun. Að auld eru staðir þar sem tækifæri gefast til marg-
víslegrar menningameyslu eftirsóknarverðir til búsetu.
SKRIFLAUST ÁR
VIL ÉG ALDREILIFA
J.K. Rowling er með þekktustu rithöfundum
heims nú um stundir. Bækur hennar um
galdrastrákinn Harry Potter hafa verið þýdd-
ar á 35 tungur og selzt í um 30 milljónum
eintaka. Og pantanir á fjórðu bókinni, sem
senn kemur út, streyma inn. J.K. Rowling er
lítið fyrir fjölmiðla og fár, sem frægðinni fylg-
ir og stelur tíma hennar frá skrifum. A dög-
unum kom hún fram á blaðamannafundi í
London, sem Freysteinn Jóhannsson sótti og
tíundar hér sumt af því sem þar kom fram.
J.K. Rowling
Sumarbarn frá ’65
J.K. Rowling virkar allt að því
feimin, þegar hún gengur
upp á sviðið og virðist fara
hjá sér þegar umboðsmaður
hennar, Chris Little, kynnir hana og
tíundar vinsældir verka hennar.
Samt hváir hún nú, eins og hún sé
hissa, þegar hann talar um feimni
hennar. Enda bráir af henni, þegar
hún svarar spurningum blaðamanna
og þegar hún er komin á skrið,
kynnir hún mjög ákveðna konu, sem
tekur starf sitt alvarlega, en getur
erfiðislaust slegið á létta strengi.
En hún leyfir engar spurningar um
sín einkamál.
Hvað um áhrif frægðarinnar?
Hún hefur breytt lífi mínu heilmik-
ið, segir J.K. Rowling, sérstaklega
síðasta árið. Fram að því lifði ég
mínu lífi í friði. Svo fór áhuginn vax-
andi og þar með ásóknin í tíma
minn. Eg veit að þetta eru óhjá-
kvæmilegir fylgifiskar frægðarinn-
ar. En vinsældir Harry Potter komu
mér gjörsamlega í opna skjöldu og
ég er eiginlega í stöðugu losti út af
þeim.
Má vera að eftir tíu ár eigi ég eft-
ir að ganga fram af fólki með sög-
um, sem byrja svona: Þú ættir bara
að vita, hvað gerðist! En meðan ég
er í eldlínunni, þá slær atburðarásin
mig alveg út af laginu.
Frægðinni fylgja peningar. Það
hlýtur að vera þægileg tilfinning að
hala inn milljónir punda? Er það
svo, spyr hún kaldhæðin. Ja, það má
eiginlega segja, að þú prentir pen-
inga, segir blaðamaður. Er það það
sem ég geri? spyr J.K. Rowling og
er snögg upp á lagið. Svo linast and-
litið. Ef ég hefði ætlað mér að
prenta peninga, þá hefði ég aldrei
farið að skrifa barnabók. Hann -
hún hnykkir höfðinu í átt að um-
boðsmanninum, sagði nú, að ég yrði
aldrei auðug af þessum skrifum. Nú
er blaðamönnum skemmt en um-
boðsmanni ekki.
Og væri ég að hugsa um peninga,
heldur Rowling áfram, þá myndi ég
nú skipuleggja Harry Potter-bóka-
flokk upp á 24 bækur. En það ætla
ég ekki að gera. Ég held mig við
mínar sjö bækur. Ég ætla ekki að
halda áfram að skrifa um Harry
Potter, þegar ég er búin með þá
sögu, sem ég lagði upp með.
Fjölmiðlar hafa tíundað tekjur
J.K. Rowling á liðnu ári sem 40
milljónir punda og gera því skóna,
að með nýrri bók og kvikmynd verði
þær helmingi meiri á þessu ári. En
J.K. Rowling lætur sér fátt um
þetta fé finnast. Þeir bæta nú núll-
unum við eftir þörfum, segir hún
spozk.
En segir ekki máltækið; ég hef
verið auralaus og ég hef verið ríkur
og það síðarnefnda er betra! Þegar
ég var í Bandaríkjunum, kallaði til
mín kona yfir allan krakkaskarann:
Það gleður mig svo, að þú ert millj-
ónamæringur. Ég hló bara, en það
var eins og allir í kring um mig yrðu
hálfmóðgaðir. Þið vitið hvernig það
er. Svona nokkuð segir maður ekki
við fólk. En mér fannst þetta bara
fyndið.
Svo bætir hún við í alvarlegri tón.
Allir heimsins peningar geta ekki
keypt mér þann tíma, sem ég þarf.
Ég er einstæð móðir og ég á enn
eftir að sjá að peningar geti klónað
mig þannig að ein ég sinni dóttur-
inni og önnur bókunum. Hjá mér er
dóttir mín efst á blaði, númer tvö er
að skrifa Harry Potter, eins og ég
ætla mér, og restin er svo það sem
ég kemst yfir, þegar ég er búin með
númer eitt og tvö.
Yndislegt að koma
einhverjum á lestrarbragðið
Hvað er með þennan strák, hann
Harry Potter, að hann skuli vera
jafnvígur á ólík þjóðfélög og ólíka
menningarheima? Ég man þegar ég
fór í mína fyrstu upplestrarferð til
útlanda, það var til Bandaríkjanna,
segir J.K. Rowling. Mér var ekki
rótt. Ég hafði lesið upp fyrir brezk
börn, en ég var hreint ekki viss um,
hvort þeim bandarísku myndi finn-
ast gaman líka. Svo sá ég, að banda-
rísku krakkarnir hlógu á sömu stöð-
um og þeir brezku. Og það sama hef
ég upplifað í Þýzkalandi. Ég hallast
því að því, að börn séu hvert öðru
lík, þótt þau séu af ólíku bergi brot-
in.
En Harry hrífur ekki bara börn-
in, heldur fullorðna líka. Þegar
brezku Whitbread-bókmenntaverð-
launin voru veitt fyrr á árinu, kom
fram í umræðum, að fullorðnir
kunna ekki síður að kætast yfir
Harry Potter en börnin. Og margir
tóku hann fram yfir allt annað á
bókamarkaðnum. En blaðamaður
frá Argentínu heldur, að það eigi
bara við um þá, sem tala ensku; í
Argentínu og á Spáni höfði Harry
Potter hreint ekki til fullorðinna. í
Þýzkalandi kunna fullorðnir líka að
meta Harry, segir Rowling. Þar var
fullorðna fólkið óhrætt við að biðja
mig um árita bækurnar til sín.
Ánnars skrifa ég Harry Potter
fyrir sjálfa mig og velti ég því aldrei
fyrir mér, hvort einhver börn hafi
gaman af. Húmorinn í bókunum er
minn húmor, ekki það sem ég held
að börnum finnist fyndið. Kannski
fullorðnum líki bækurnar þess
vegna.
Sagt er, að bækurnar um Harry
Potter laði til sín nýja lesendur á
öllum aldri, en þó einkum stráka,
sem ekki eru mikið fyrir bókina. Ef
þetta er rétt, segir Rowling, þá er
ég er hvað stoltust yfir því. Til mín
hafa komið mömmur og sagt mér að
Harry Potter sé fyrsta bókin, sem
sonur þeirra las fyrir sjálfan sig.
Það er yndislegt að koma einhverj-
um á lestrarbragðið. En eins og allt
annað með viðtökurnar á bókunum
mínum, þá er þetta hlutur, sem ég
hugsaði ekkert út í áður.
Blaðamaður bendir á, að bækurn-
JOANNE Kathleen Rowling er sum-
arbarn frá 1965. Hún dlst upp í
Chepstow, Gwent, hjá foreldrum
sem voru miklir Iestrarhestar og
fyiltu heimilið af bdkum. Hún hefur
verið sískrifandi frá barnsaldri og dl
alltaf með sér þann draum að verða
rithöfundur. Sex ára gömul skrifaði
hún sína fyrstu sögu; söguna um
kanínuna. Á skdlaárum í Chepstow
Ias hún m.a. Jane Austen, Ian Flem-
ing og Roddy Doyle, sem hún segir
enn sinn uppáhaldsrithöfund. Hún
lauk prdfi í frönsku og klassískum
fræðum frá Exeterháskdla og dvaldi
þá m.a. eitt ár í París. Að námi
loknu lá leiðin til London til starfa
hjá Amnesty Internatioal. Einn gdð-
an veðurdag birtist Harry Potter
henni ljdslifandi fyrir hugskotssjdn-
um á langdreginni lestarferð milli
Manchester og London. Hún hraðaði
sér heim og festi fyrstu hugmynd-
irnar niður á blað og næstu fimm
árin varði hún hádeginu til skrifta
inni á kaffihúsum og krám. Kaffihús
eru ennþá hennar uppáhaldstaðir að
skrifa á. Hún lagði söguna um
Harry Potter niður fyrir sér og
ákvað að skipta henni í sjö bækur.
Það skipulag stendur enn dhaggað.
Ég veit alveg, hvað á að gerast í
hverri bdk, segir hún. Ég er meira
að segja búin að skrifa lokakafla
sjöundu bdkarinnar. En það verður
ekkert látið uppi um efni hans að
svo stöddu. Fyrst faldi hún kaflann
heima, en þegar börn, sem voru að
leita hans, voru orðin helzt til heit,
flutti hún hann í öryggishdlf.
Um tíma bjd hún í Portúgal, þar
sem hún kenndi ensku, en 1993 sett-
ist hún að í Edinborg. Þar hélt hún
uppteknum hætti inni á kaffihúsum
og rak smiðshöggið á fyrstu bdkina;
Harry Potter og viskusteininn. Hún
hlaut styrk frá skozka menningar-
ráðinu, þann stærsta sem veittur var
barnabdkahöfundi, en gekk brösug-
lega að finna útgefanda. 1997 kom
bdkin út í Bretlandi (1999 á fslandi)
og þar með fdr boltinn að rúlla. Nú
er Harry Potter orðinn heimsfræg-
ur, bækumar rokseljast, í sumar
verður fyrsta kvikmyndin gerð og í
kjölfar hennar mun alls kyns
galdraddti, sem kennt er við Harry
Potter, verða dembt á markaðinn.
J.K. Rowling
í fyrstu var ég bara svo innilega
þakklát þeim, sem vildi gefa út bdk
eftir mig, að ég samþykkti þetta,
segir J.K. Rowling, þegar hún er
spurð um skammstöfunina í höfund-
arnafninu. Hún segist hafa spurt
talsmenn Bloomsbury af hverju þeir
vildu frekar nota skammstöfunina
J.K. og þeir svöruðu því til, að þeir
teldu bdkina frekar höfða. til
drengja en stúlkna, en kannski
myndi það fæla strákana frá, ef þeir
vissu, að höfundurinn væri kona. Ég
sé svo sem ekkert eftir þessu núna,
segir hún. Það plagar mig ekkert að
vera J.K. En, það fyndna er, að
þremur mánuðum eftir að bdkin
kom út, kom ég fram í sjdnvar-
psþætti fyrir börn svo það fdr ekk-
ert á milli mála að höfundur Harry
Potter er kona. Þessi skammstöfun
hafði því ekkert upp á sig. En ég
held það hafi heldur ekkert upp á
sig að breyta þessu núna. Það myndi
bara valda ruglingi.
Þetta síðasta segir hún líklega af
reynslunni af því að leyfa út-
gefandanum i Bandaríkjunum að
breyta nafni fyrstu bdkarinnar úr
Harry Potter og viskusteinninn í
Harry Potter og galdrasteinninn.
Við nánari umhugsun hefði ég ekki
átt að leyfa þessa breytingu, segir
hún. Hún gerir ekkert nema að
rugla fdlk sem heldur þá að um
tvær bækur sé að ræða.
Vill heimsækja Island
Fulltrúi Bjarts, sem gefur út bæk-
urnar um Harry Potter á íslenzku,
sat kvöldverðarboð með J.K. Rowl-
ing eftir blaðamannafundinn í Lon-
don og bauð henni þá að heimsækja
ísland. Hún lýsti áhuga sínum á
slíkri ferð, en sagði nýju bdkina nú
ganga fyrir. Spurning um íslands-
ferð væri samt ekki hvort, heldur
hvenær.
I
FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 2000 4^
ar séu ríkar af siðgæðisvitund.
Finnst höfundinum erfitt að halda
trúnni á heiðarleika, trúmennsku og
kjark, þegar hún veltir fyrir sér
ósköpunum í heiminum? Hvað með
trúna á annað fólk? Mér veitist ekki
erfitt að halda í mína mórölsku trú,
svarar Rowling. Og ég er þeirrar
skoðunar, að innst inni vilji menn
breyta rétt. Þetta held ég að megi
lesa út úr bókunum. Ut af fyrir sig
geri ég ekki svo miklar kröfur til
mannkynsins, ég örvænti stundum
um örlög þess eins og aðrir, en sem
einstaklingar viljum við flest rata á
það rétta, þegar við lendum í ein-
hverri klípu.
Ég get vel fallizt á að bækurnar
mínar séu móralskar. En það er
ekki ætlunin. Ekki frekar en annað.
Ég hugsa ekki, að nú skuli ég
predika þetta eða hitt fyrir fólki. Ég
segi bara mína sögu. Boðskapurinn
berst svo eðlilega með sögunni - en
það er alltaf hún, sem kemur fyrst.
Það er erfitt að lýsa því, hvernig
hún fær hugmyndirnar. Börnin eru
alltaf að spyrja mig, hvar ég fái
hugmyndirnar og ég reikna með, að
einn góðan veðurdag láti ég það
bara gossa, að þær hangi á ísskápn-
um mínum! En í sannleika sagt, þá
hef ég enga hugmynd um hvaðan
hugmyndirnar koma. Þær bara
streyma til mín. Hún getur þó rakið
söguna á bak við suma hluti, til
dæmis brautarpall níu og þrír
fjórðu. Harry átti að ferðast með
lest, en brautarpallurinn varð auð-
vitað að vera falinn. Og hvar er
betri felustaður fyrir brautarpall en
bak við skilvegginn milli brautar-
palla níu og tíu á King’s Cross?
Þetta var útspekúlerað, segir hún.
En aðrir hlutir bara koma. Og það
er yndisleg tilfinning!
Harry Potter -
geri ég ráð fyrir!
Af hverju hafðirðu sögupersónuna
þína strák, en ekki stelpu? spyr
blaðakona. Ég hugsaði um þetta,
segir rithöfundurinn. En þá var það
bara of seint. Ég kunni orðið of vel
við hann til þess að fara að breyta
honum í stelpu. Og nú er hann orð-
inn 14 ára og komið í hann hvolpa-
vit.
Það fer þytur um salinn. Harry
Potter með stelpu? Geta töfrar
þeirra hrinið á galdrastrák eins og
Harry Potter? Það er að renna upp
fyrir honum, að stelpur eru áhuga-
verðar, segir skapari hans og brosir.
Annar blaðamaðurinn bendir á, að
söguhetjur hennar eldist, sem sé nú
ekki venjan í svona bókaflokkum.
Já, segir hún. Mér finnst ekkert
leiðinlegra en bækur, þar sem sögu-
hetjurnar eiga að vera fimmtán ára,
en hajga sér ennþá eins og þær séu
tíu. Eg vill láta mínar söguhetjur
eldast með eðlilegum hætti. En það
er hreint ekki vandalaust. Seinni
bækurnar verða að standa í eðlilegu
framhaldi af þeim fyrri.
Það hefur verið mikið umtal um
kvikmyndina um Harry Potter.
Warner Brothers keyptu kvik-
myndaréttinn. Fyrst bárust fréttir
af því að Steven Spielberg myndi
leikstýra myndinni, en hann reynd-
ist hafa annað í huga; arfleifð frá
Stanley Kubrick, svo nú hefur verið
ákveðið að leggja upp með Christ-
opher Columbus við stjórnvölinn.
Handritið er tilbúið, hefur fengið
samþykki J.K. Rowling, sem segist
ekki vera kvíðin, en spennt.
Hún er spurð, hvort hún haldi, að
kvikmyndin skemmi fyrir bókunum.
Margar af mínum uppáhaldsbókum
hafa verið kvikmyndaðar og aldrei
hef ég tapað mínum tilfinningum til
bókanna, svarar hún. Hún nefnir
Lolitu sem dæmi, en eftir henni
hafa verið gerðar tvær kvikmyndir,
að hennar áliti mjög vondar útgáfur
af sögunni, sem henni þykir jafn-
vænt um eftir sem áður. Svo bendir
hún á, að þegar kvikmyndin komi á
markað 2001 verði fjórar bækur um
Harry Potter komnar út þannig að
mynd hans ætti að hafa öðlast það
fastan sess, að ein kvikmynd til eða
frá skipti ekki máli.
Leitin að Harry Potter stendur
nú yfír. Ég stend sjálfa mig að því
að setja í huganum gleraugu á
stráka, sem ég sé úti á götu, segir
Rowling, og velta því fyrir mér,
hvort þeir gangi í hlutverkið.
Reyndar hef ég hitt minn Harry
Potter. Það var á Norður-írlandi.
Ég var að lesa upp og varð þá litið
Það er vandlifað í
veröldinni, líka fyr-
ir galdrastrák.
Harry Potter fær
að finna fyrir þvi,
að hann kitlar ekki
aðeins kyntaugar
Grikkja, heldur
hefur hann verið
fjarlægður úr
skólabókasafni í
Bretlandi vegna
þess að jákvæð
mynd af göldrum
og galdrafólki
gengur þvert á
bókstaf Biblíunnar.
Samt fær Hobbit-
inn að lifa góðu lifi
þar i hillum. í
Bandaríkjunum
hafa foreldrafélög
uppi raddir gegn
Harry Potter-bók-
unum fyrir galdra
og dauðsföll.
fram í sal. Situr þá ekki Harry Pott-
er þar ljóslifandi. Mér varð svo mik-
ið um, að ég kallaði; Harry! En ég
spurði hann aldrei, hvort hann gæti
leikið!
Það hangir fleira á spýtunni en
bíómynd. Warner Brothers er nú að
semja við fyrirtæki um framleiðslu
á alls konar Harry Potter-hlutum.
Rowling dæsir lítið eitt, þegar hún
er spurð um alla þá kaupmennsku.
En svona ganga hlutirnir bara fyrir
sig í henni veröld. Hún segist hafa
mjög ákveðnar skoðanir á því, hvað
sé viðeigandi og hvað ekki og þeir
hjá Warner Brothers þekki þær.
Þeir hlutir eru til, sem ég hefði bara
gaman af að sjá, föt og þessháttar.
Mér fyndist það bara yndislegt að
sjá börn klæða sig upp á og bregða
á leik sem Harry Potter. En svo eru
aðrir hlutir, sem mér myndu falla
miður. Menn vita alveg, hvar þeir
hafa mig í þessum efnum.
Töfrar skáldskaparins
en ekki stafsins
Börn spyrja mig oft hvort ég trúi
á galdra eins og þeim er lýst í bók-
um mínum. Og svarið er nei! Ég
trúi ekki á galdra.
En töfrar eru til. Þegar lesandinn
getur búið sér til heim úr orðum
skáldsins, þá eru sannir töfrar að
verki. En einhverjar sveiflur með
galdrastaf! Nei, takk!
Grískur blaðamaður spyr hana
um einkunnarorð Hogwartsskóla.
Það þýðir einfaldlega kitlaðu aldrei
sofandi dreka, segir Rowling. Ég
vildi bara að Hogwart fengi brúk-
legt kjörorð og mér fannst þetta
sniðugt. Þá segir sú gríska, að land-
ar sínir vilji lesa kynferðislegar vís-
anir út úr einkunnarorðunum. Nú
verður J.K. Rowling hissa. Að það
sé eitthvað kynferðislegt við að kitla
sofandi dreka? spyr hún alveg gátt-
uð. Já, segir sú gríska grafalvarleg.
Ja, hérna! Hefur þér aldrei flogið
það í hug? Nei. Mér hefur aldrei til
hugar komið að það væri eitthvað
kynæsandi að kitla sofandi dreka.
Áf og frá. Ég verð bara að sitja uppi
með það að vera svona gamaldags
og bæld!
Það kemur öllu alvarlegri flötur
upp, þegar brasilískur blaðamaður
spyr, hvaða boðskap Harry Potter
hafi að færa fátækum börnum í
Brasilíu. J.K. Rowling minnir á
starf sitt fyrir Amnesty Internation-
al, þar sem hún hafi kynnzt
ástandinu í Brasilíu. Þjáningar
bitna alltaf mest á börnum, segir
hún. Kannski þrá þeirra eftir töfr-
um sé sprottin af kraftleysi þeirra.
Jafnvel hamingjusöm börn hafa
engin áhrif. Fullorðna fólkið ræður
öllu. Má vera að djúp þrá barna eft-
ir einhverjum undramætti stafi af
þessu máttlausa hlutskipti þeirra.
En ég ætla mér ekki þá dul að
senda bágstöddum sérstakan boð-
skap; aðstæður þeirra eru hræðileg-
ar. Og í raun og veru þurfa þeir
meira á öðru að halda en bókum.
Þetta segi ég nú, þrátt fyrir það að
ég vilji veg bókarinnar sem mestan.
Það er vandlifað í veröldinni, líka
fyrir galdrastrák. Harry Potter fær
að finna fyrir því, að hann kitlar
ekki aðeins kyntaugar Grikkja,
heldur hefur hann verið fjarlægður
úr skólabókasafni í Bretlandi vegna
þess að jákvæð mynd af göldrum og
galdrafólki gengur þvert á bókstaf
Biblíunnar. Samt fær Hobbitinn að
lifa góðu lífi þar í hillum. í Banda-
ríkjunum hafa foreldrafélög uppi
raddir gegn Harry Potter-bókunum
fyrir galdra og dauðsföll.
Þessi atvik koma ekki beint til
tals á blaðamannafundinum. En
þegar talið berst að einstökum efn-
isatriðum í bókunum, segist J.K.
Rowling aldrei munu særa lesendur
sína viljandi. Eiturlyf og unglinga-
þunganir eiga ekki heima í bókun-
um, en kærleikur og dauði fylgja lífi
og þess sér hvorttveggja stað í sög-
unni. Ég veit, að maður á aldrei að
segja aldrei, segir hún. En ég full-
yrði hér og nú að í bókunum um
Harry Potter hef ég aldrei gert
neitt til þess eins að hrella einhvern
eða koma einhverjum í uppnám, ég
tala nú ekki um að valda börnum
martröðum á nóttunni. En ég verð
að segja mína sögu. Ég læt engan
segja mér fyrir verkum með það.
Ég myndi bara svíkja söguhetjur
mínar, söguna og sjálfa mig, ef ég
léti tala mig til þess að sleppa ein-
hverju sem þar á heima.
Sá sem lifir fyrir verðlaun
er í vondum málum
í Bandaríkjunum hefur kona að
nafni Nancy Stouffer höfðað mál á
hendur J.K. Rowling og sakar hana
um ritstuld, m.a. á Potter-nafninu
og orðinu „muggles“, sem J.K.
Rowling notar yfir Muggana; fólk,
sem er sneytt öllum galdrahæfileik-
um. í fréttatilkynningu, sem dreift
er eftir blaðamannafundinn, kemur
fram, að J.K. Rowling, Scholastic og
Warner Bros. hafa höfðað mál fyrir
alríkisdómstól í New York til þess
að fá viðurkennt, að bækurnar um
Harry Potter séu alfarið skáldskap-
ur J.K. Rowling og gangi á engan
hátt á rétt Nancy Stouffer. f frétta-
tilkynningu segir, að velgengni nút-
ildags kalli oft á málarekstur sem
þennan.
í tilkynningunni er útskýrt,
hvernig Rowling hafi leitt muggana
af enska slanguryrðinu „mug“, sem
er notað um kjána. Um Potter-nafn-
ið segir Rowling á blaðamannafund-
inum, að það hafi hún sótt til nágr-
anna sinna í æsku, en Harry-nafnið
hefur alltaf verið í miklu uppáhaldi
hjá henni. Hún rekur tilurð fleiri
nafna í bókunum og kemur í ljós, að
sumar persónurnar eiga sér fyrir-
myndir. Þó ekki Harry. Hann kom
til hennar alskapaður. Ron er að
nokkru byggður á gömlum vini
Rowling, Sean P.F. Harris að nafni,
og honum tileinkar hún aðra bókina.
Hermoine er hún sjálf ellefu ára.
Reyndar segist hún núna ekki hafa
verið svona gáfuð og ekki heldur
svona hræðilega leiðinleg! En Her-
moine er hún sjálf.
Allt umstangið í kringum Harry
Potter er orðið meiriháttar. Hvernig
er að vera orðin fyrirbrigði, spyr
blaðamaður. Það er ég ekki, segir
hún. Það er bara Harry, sem er að
gera allt vitlaust. Hún segir frá því,
þegar hún var að árita bækur í
Bandaríkjunum, þá hrópuðu krakk-
arnir í kring um hana. Én þau hróp
voru út af bókinni. Ekki henni. Hún
hristir höfuðið ákveðin. í Þýzka-
landi var þessu líkt við Bítlaæði. Ég
var spurð, hvernig væri að vera Bít-
ill! En allt þetta umstang snýst ekki
um mína persónu. Bara bækurnar.
En eru þær ekki hennar framlag
til bókmenntanna? J.K. Rowling
verður eilítið vandræðaleg. Mér
finnst óþægilegt að tala svona um
sjálfa mig, segir hún. Ég veit ekkert
um mitt framlag til bókmenntanna.
Það sem á að lifa það endist, hitt
bara hverfur.Við verðum að bíða og
sjá, hversu langlífur Harry Potter
verður. Ef hann höfðar enn til
krakka eftir 50 ár, þá á hann það
sennilega skilið.
Víkur þá talinu aftur að Whit-
bread-verðlaununum. Harry Potter
hlaut þar barnabókaverðlaunin og
þótti öllum verðskuldað. En þega^
röðin kom að bók ársins hitnaði i
kolunum milli þeirra, sem vildu
veita Harry Potter titilinn, og
hinna, sem töldu að Bjólfskviða
Seamus Heaney ætti að fá hann.
Féllu mörg orð og sum þung um
bókmenntir og skáldskap, barna-
bækur og ljóð og bækur, sem laða
til sín lesendur, og bækur, sem fáir
fá notið, hversu frábærar sem þær
eru! Skáldin sjálf héldu sig fyrir ut-
an hringinn, en inni í honum háðu
fylgjendur þeirra harðan slag.
Bjólfskviða vann svo fimm lotur og
verðlaunin, en Harry Potter vann_
fjórar og þótti fullsæmdur af.
Bjólfskviða fór svo aftur með sigur
af hólmi, þegar bækurnar kepptu
um South Bank-bókmenntaverð-
launin. Það er sko engin skömm að
tapa fyrir Semaus Heaney, flestum
þætti það nú bara upphefð! segir
J.K. Rowling. Svo ég hef enga þörf
að kvarta. Satt að segja var ég al-
veg dolfallin yfir því að Harry Pott-
er skyldi ná svona langt. Bara það
að vinna barnabókaverðlaunin
gladdi mig ósegjanlega, því þar var
keppnin sannarlega hörð. Og að
keppa um aðalverðlaunin sjálf! Þar
keppa svo ólíkar bækur, barnabók,
ljóðabók, ævisaga og skáldsaga,
þannig að þetta endar í svo hlut-
drægu mati, eins og reyndar ölP
verðlaun.
Verðlaun skipta mig ekki miklu
máli. Sá sem lifir fyrir verðlaun er í
vondum málum.
Það er líf eftir
Harry Potter
Nú er hún búin að búa við Harry
Potter í tíu ár. Og svo verður enn
um sinn. En verður eitthvert líf eft-
ir Harry Potter? Rithöfundurinn
hlær. Ég er alltaf að fá einhverjar
hugmyndir. Ég skrifa þær niður og.
sting þeim ofan í skúffu. Kannski
hendi ég þeim bara öllum saman,
þegar ég er búin með Harry Potter
og skrifa eitthvað allt annað. Það er
alltaf verið að spyrja barnabókahöf-
unda; Hvenær ætlarðu að skrifa bók
fyrir fullorðna? Eins og menn séu
annars flokks rithöfundar á meðan
þeir skrifa ekki fullorðisbók. Þetta
hefur aldrei leitað á mig. Ef það á
fyrir mér að liggja að verða þekkt
sem barnabókahöfundur allt mitt líf,
mun ég aldrei líta á það sem annars
flokks hlutskipti. En detti mér eitt-
hvað í hug, sem hentar í bók fyrir
fullorðna, þá skrifa ég hana. Hvað
verður veit ég ekki núna. Harry er
svo stórt verkefni, að hann tekur
allan minn tíma. Ég hef eiginlegá
ekki lausa stund fyrir annað. Það
eina, sem mig langar til, er að klára
þessa sögu.
Kannski segi ég við sjálfa mig,
þegar þar að kemur, að nú skuli ég
fara í frí. Ég tek auðvitað með mér
blað og blýant. Og áður en ég sný
heim aftur verð ég byrjuð á ein-
hverju. Því ég get ekki verið án
þess að skrifa. Stundum hef ég ætl-
að að taka mér frí eitthvert kvöldið
og horfa á sjónvarpið, en áður en ég
veit af er ég farin að hripa eitthvað
niður. Það er ákaflega sjaldgæft að
ég láti eitthvað stöðva mín skrif. Ég
get talið þau skipti á fingrum annar-
rar handar, sem ég hef ekki skrifað
neitt í viku eða svo. Ég veit þyí>r
hvað verður eftir Harry Potter. Ég
held áfram að skrifa. En hvort ég
skrifa þá eitthvað til birtingar eða
ekki, það veit ég ekki. En hitt veit
ég, að skriflaust ár vil ég aldrei lifa.
Nú verður auðvitað allt, sem hún
gerir, borið saman við Harry Pott-
er. Já. En ég hef engar áhyggjur.
Ég veit, að ég á ekki eftir að skrifa
jafnvinsælt verk aftur. Mín huggun
er, að ég ætlaði mér aldrei að skrifa
svona vinsælt verk! Viðtökurnar
hafa verið allt aðrar en ég vænti.
Ég er ekki að kvarta, en þetta var
bara ekki ætlunin! Ég veit, að allt
sem ég á eftir að skrifa, verður bor-
ið saman við Harry Potter. Ég glími
bara við það, þegar þar að kemur.
Ég veit allavega á hverju ég á von.
Kannski ég taki mér bara dul-
nefni. Það gæti verið gaman. Henni
fannst gott að vera óþekkt nafn áð-
ur en Harry Potter kom upp um
hana!