Morgunblaðið - 20.09.2000, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 20. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MILLJÓN
DOLLARA
LJÓSMYND
Alltaf annað slagið berast fréttir af sölu
listaverka fyrir mikið fé. Bragi Ásgeirsson
fjallar hér um listaverkamarkaðinn.
Man Ray, Glertárið, Ijósmynd, 1932-33.
EINS OG ég hef endurtekið drepið
á í skrifum mínum hefur listamark-
aðurinn aftur tekið við sér eftir bak-
slagið mikla fyrir áratug. Og þótt
breiddin sé almennt ekki nær svo
mikil sem í lok níunda áratugarins
og toppmetin ekki slegin, hefur
verð á myndum einstakra lista-
manna margfaldast og myndir
þeirra sumra náð allt að tíföldu
matsverði á uppboðum sem segir
nokkuð um þróunina. Þá verður það
stöðugt algengara, að verk
evrópskra listamanna sem almennt
eru minna metnir en súperstjörn-
urnar Picasso, Matisse, Chagall
o.fl., rjúfi milljón dollara múrinn (
83 milljónir króna ) og má hér nefna
villidýrið (fauvistann) Maurice
Vlaminck (1876-1958), 1,67, þýska
expressjónistann Max Beckmann
(1884-1950), 1,36 og þýska im-
pressjónistann Max Liebermann,
(1847-1935) 1,28. Og hinum megin á
hnettinum festi Þjóðlistasafnið í
Canberra sér málverkið Bigger
Grand Caynon eftir David Hockney
(f. 1937) á jafnvirði tæplega 250
milljónir króna, fyrir ári, ljósmynd
af því birtist með grein minni hér í
blaðinu um sumarsýningu Royal
Academi í London 1999. I Ástralíu
hefur einnig gerst að myndir fi-um-
stæðra, Aboriginal Art, sem voru
svo til óþekktir fyrir nokkrum árum
hafa farið í um og yfir háifa milljón
dollara en ég hef einnig og endur-
tekið vakið athygli á uppgangi
þeirra í skrifum mínum.
Þá gerðist það einnig sl. ár að
fyrsta Ijósmyndin rauf múrinn, var
um að ræða þá frægu mynd Man
Ray, Glertár, gerð 1932-33, þótti sá
viðburður og marka söguleg tíma-
mót. Um er að ræða afar gott ein-
tak af myndinni sem listamaðurinn
gerði að minnsta kosti 6 eintök af,
þar af munu fjögur í sérflokki. Verð
á myndverkum Man Ray hefur rok-
ið upp á einum áratug, má geta þess
að toppárið 1989 voru 66.000 dollar-
ar ( röskar 6 milljónir króna ) það
hæsta sem gefíð hafði verið fyrir
ljósmynd eftir hann á uppboði
(Skugginn af Kiki). Fyrir sjö árum
var annað eintak af Glertárinu sleg-
ið popparanum Elton John á jafn-
virði tæplega 23 milljóna króna, en
á þeim tíma rokkaði verð ljósmynda
hans milli 6,2 og 10,4 milljóna króna
í einkasölu. Hæsta sala á uppboði
áður var hins vegar 50,4 milljónir
króna ( 607.500 dollarar ), varð hjá
Christies í New York 1998. Nokkuð
væn fjárfesting.
Það eru mai'gar fleiri fréttir af
listaverkamarkaðnum, sem telst
skilvirkasta loftvogin á efnahagslíf-
inu á hverjum stað, þannig var mál-
verkið Ströndin við Trouville eftir
Claude Monet nýlega slegin á 1,3
milljarða krónahjá Sothebys og
Ballettskúlptúr eftir Degas, Litla
fjórtán ára dansmærin, var hjá
sama fyrirtæki slegin á tæpan millj-
arð. Þá ber að geta að málverk eftir
Matisse seldist á röskar 600 milljón-
ir króna.
Þetta eru upplýsingar sem jafn-
aðarlega liggja á lausu í heims-
pressunni þótt lítið og óskipulega
nái þau hingað á útskerið og eftir
hver áramót er greint frá hæstu töl-
um á uppboðsmarkaði á liðna árinu,
jafneðlilega og við fáum daglega
fréttir af úrvalsvísitölunni í dag-
blöðum og á skjánum. Loks þarf
ekki að endurtaka það hér að mynd-
verk þykja öruggustu og hörðustu
skuldabréf á heimsmarkaðinum og
verðgildi þeirra eykst í takt við
fjölgun listasafna í heiminum og þar
með vaxandi samkeppni um hvert
verk, ásamt stórauknu aðstreymi
almennings að þeim.
- Lágvaxni ljósmyndarinn Man
Ray átti litríkan feril í listinni, var
fæddur í Fíladelfíu 1890 en dó í
París 1976. Hann kom víða við í
sköpunarferlinu og var ekki aðeins
einn af brautryðjendum dada-hreyf-
ingarinnar í Bandaríkjunum heldur
einn af áhrifavöldunum í París eftir
að hann fluttist þangað 1921. í raun
nær viðfang listar hans frá dada yf-
ir súrrealismann til sértækra til-
rauna í hugmyndafræði og málverki
og allsstaðar var hann í fararbroddi.
Hann var einn af þessum mönnum
sem jusu upp úr sér hugmyndum og
gerðu allt að list sem þeir komu ná-
lægt. Upprunalega nam hann verk-
fræði og arkitektúr en skráði sig í
hönnunarakademíuna í New York
1908 og málaði í írítíma sínum. Var
tíður gestur í listhúsi ljósmyndar-
ans nafnkennda Alfred Stieglitz
(eiginmanns Géorgiu O. Keffe), Gal-
erie 291, þar sem hann kynntist
evrópskum hræringum í núlistum.
Brátt var hann kominn í félagsskap
þeirra Max Weber og Charles Dem-
uth og varð fyrir miklum áhrifum af
rýmishugmyndunum í list Paolo
Uccelos (1400-1475) og leik hans
með ljós og skugga. Fundum þeirra
Marchels Duchamps bar saman
1915 og varð upphaf náinnar vináttu
og samvinnu í listinni næstu árin.
Ásamt Katherine S. Dreyer stofn-
uðu þeir félagsskapinn Sociéte An-
onyme 1920 sem er eitt af kennileit-
unum í amerískum núlistum á 20
öld. Fyrir utan ljósmyndina sem
hann stundaði alla tíð festi hann
hvergi rætur í listinni og hafði eins
og félagi hans Duchamp óbeit á öll-
um endurtekningum. Fyrir vikið
var hann ekki hátt metinn af þeim
sem álitu staðfestu við stfleinkenni
hinn eina rétttrúnað í listinni og það
mat náði til okkar á útskerinu á tím-
um flatamálverksins og abstrakt
expressjónismans. Var af mörgum
útskúfaður á svipaðan hátt og
Francis Picabia í málverkinu, eink-
um þeim sem lifðu og störfuðu sam-
kvæmt kenningunni; fígúran er
dauð. En hugmyndafræðin og ný
dada lyftu honum aftur á stall en
það er þó ekki fyrr en á síðustu ár-
um að hann nýtur verðskuldaðrar
viðurkenningar til jafns við vin sinn
og félaga Marchel Duchamp.
Sem áhrifavaldur á þróun núlista
síðustu áratugi er Man Ray þó ekki
síður mikilvægur en Duchamp og
þeir eru ófáir sem lifa á hugmynd-
um hans og má hér nefna Christo
sem pakkar öllu mögulegu inn og
þýska málarann Konrad Klapheck
með oddastraujujám sín og ritvéla-
samstæður svo einhverjir séu
nefndir. Munurinn er sá að þeir fjöl-
földuðu afmarkaðar hugdettur
hans. Mér yfirsáust svo engan veg-
inn ómæld áhrif hans á þróun ljós-
myndarinnar en þar átti hugarflug
hans sér engin takmörk og þess má
geta að það var hann sem sýndi
fram á fegurðina í óvirkum véla-
samstæðum og hvers konar mekan-
isma. Pompidou-safnið gekkst fyrir
mikilli yfirlitssýningu á verkum
hans frá 10. desember til 12. apríl
1981 sem ég skoðaði og greindi frá
en ég hef alla tíð verið mikill aðdá-
andi hans.
Meðal Ijósmynda Man Ray ber
hér sérstaklega að nefna þá sem
hann gerði af sambýliskonu sinni,
þeirri frægu fyrirsætu Kiki á Mont-
parnasse, er allir málarar elskuðu.
Þetta dásamlega sköpunarverk af
konu, og persónugervingur ástar-
innar sem kom frá Búrgund, var
uppgötvað af gömlum myndhöggv-
ara á rue Mouffetard í París sem
gerði hana að fyrirsætu sinni. Kiki
var þá aðeins 14 ára gömul en virt-
ist hafa þetta í blóðinu því löngu áð-
ur var hún farin að bera brjóst sín
hverjum sem vildi fyrir þrjá franka.
Varð svo með tímanum nafntogað-
asta fyrirsæta Parísarborgar og
trúlega 20. aldarinnar. í æsku var
hún yfirgefin af móður sinni ásamt
fimm systkinum sínum, sem öll voru
getin af óþekktum feðrum, er sú
fann hjá sér köllun til að fylgja nýj-
um ástmanni til Parísar. Sem sköp-
unarverk ástarinnar og ímynd
kvenleikans hafði Kiki allar for-
sendur til að geta séð fyrir sér og
var einnig á tímabili frægur
skemmtikraftur sem heillaði alla
upp úr skónum, gerði hér blygðun-
arleysið að upphafinni dyggð. I Kiki
sameinuðust andríki og margvísleg-
ir hæfileikar og á paldri veitinga-
staðanna Dome, Select og Rotonde,
safnaðist hópur aðdáenda hennar
hveija nótt. Enginn vildi missa af
einu orði hinna kjarnyrtu og safa-
ríku tilsvara og skrítilegu, oftast
óhefluðu og grófu sagna sem hún
mælti gjarnan af munni fram heilu
næturnar. Kiki hefði auðveldlega
getað efnast vel og orðið heimsfræg
en hafði enga tilfinningu fyrir ver-
aldlegu hliðinni, öllu sem henni
áskotnaðist og hinum miklu gáfum
sínum stráði hún rausnarlega út í
veður og vind og endaði þar sem
hún hóf feril sinn, á götunni.
Samband þeirra Man Ray og Kiki
varaði einungis nokkur ár og var
meira en lítið stormasamt. Lengi
lifðu sögur af því er þeim varð
sundurorða á götum Montparnasse
en það var mikill sjónleikur þar sem
stórsjóir orðasennanna glumdu yfir
sviðið.
Það er mjög líklegt að ljósmyndin
Glertárið sé gerð undir áhrifum frá
Kiki, eða í minningu hennar, en hún
átti til að taka upp á ýmsu kúnstugu
til að vekja á sér athygli, m.a. var
hún stundum með eldspýtur undir
augnalokunum er hún betlaði á göt-
um Montparnasse síðustu æviárin
en hún dó árið 1953 og þá grét allt
hverfið drottningu sína.
Islenskar forn-
sögur á þýsku
BÆKUR
F o r n b « k m e n n t i r
SAGAS AUS OSTISLAND
Útgefandi: Dirk Huth
Dieterichs 1999 - 403 bls.
SVO VIRÐIST sem íslenskar fornbók-
menntir njóti meiri viðurkenningar um þess-
ar mundir en oft áður, kannski í svipuðum
mæli og á seinni hluta 19. aldar og á fyrri
þeirrar 20. Viðtökur á nýrri útgáfu íslend-
ingasagna í vesturheimi gefa tilefni til
bjartsýni að þessu leyti. Sömuleiðis má sjá
stigvaxandi áhuga í þýskumælandi löndum á
germönskum menningararfi, þar með talið
íslenskum fornsögum.
Sagas aus Ostisland er þriðja bindi forn-
sagna sem hið fornfræga Dieterichs forlag í
Þýskalandi gefur út. Aður eru útkomin hjá
forlaginu sambærileg söfn fornaldarsagna og
Laxdæla saga í þýskri þýðingu.
Safnið geymir átján mislangar sögur sem
eiga sameiginlegt að vera frá Austur- og
Suðausturlandi. Nafnkunnar eru Hrafnkels
saga Freysgoða og Fljótsdæla saga en þarna
eru t.d. einnig Þorsteins þáttúr stangar-
höggs og Droplaugarsona saga.
I formála gerir útgefandinn, Dirk Huth,
grein fyrir yfirbragði sagnanna. Hann telur
þær til þriggja meginflokka og sé hver flokk-
ur bundinn ákveðnu landsvæði. Fyrstar eru
sögurnar um örlög Hofverja: Þorsteins saga
hvíta, Vopnfirðinga saga og Þorsteins þáttur
stangarhöggs, allar frá norðausturlandi. í
þessum sögum flækist friðsamir menn, gegn
vilja sínum, í átök en nái sáttum í lokin. Ann-
ar flokkur sagnanna gerist við Lagarfljót og
nágrenni; Hrafnkels saga, Droplaugarsona
saga, Gunnars saga Þiðrandabana og Fljóts-
dæla saga. í þessum sögum er að fínna djúp-
ar spurningar um eðli valdsins og siðferðis
sem hafa gefið fræðimönnum tilefni til marg-
háttaðrar umfjöllunar. í þriðja flokki er ein
íslendingasaga, Þorsteins saga Síðu-Halls-
sonar og þættir af sonum Síðu-Halls. Þessar
sögur gerast á miklum umbrotatímum í Is-
landssögunni og greina frá kristnitöku og
eftirmálum Njálsbrennu.
Við útgáfu á íslenskum fornsögum þarf að
hyggja að mörgu. Ákveða þarf hvaða texta-
gerð (eða gerðir) skulu lagðar til grundvall-
ar. Kaflaskil, greinaskil og fleira sem ekki er
til staðar í frumtextanum en lýtur að fram-
setningu fyrir nútímalesendur þarf að setja
niður. Þegar um þýðingu er að ræða vandast
málið enn frekar.
I þessari útgáfu hefur útgefandinn gert
sér far um að vera trúr stíl frumtextans.
Þetta á við um tíðanotkun, beina og óbeina
ræðu og ríkulegan aðalsetningastíl. Með
þetta að leiðarljósi er skiljanlegt að þýðingin
fylgi ekki út í æsar reglum þýskrar tungu.
Áð mati útgefanda er tilgangurinn ekki sá að
koma til skila hnökralusum þýskum texta
heldur fornum bókmenntum frá fjarlægum
menningarheimi. Með þessum hætti telur út-
gefandinn að fundin sé besta málamiðlunin
milli fræðilegs og alþýðlegs tilgangs verks-
ins. Ekki skal lagður dómur á hvernig til hef-
ur tekist að þessu leyti en vel má viðurkenna
réttmæti þeirra sjónarmiða sem liggja til
grundvallar þýðingunni.
Aftasti þriðjungur bókarinnar er viðauki
sem geymir ýtarlegar upplýsingar sem heita
mega nauðsynlegar til að dýpka skilning er-
lends lesanda á sögunum. Þarna er fimmtíu
blaðsíðna orðskýringakafli og þrjátíu blað-
síðna varðveislusaga sagnanna. Ytarlegur
bókfræðikafli fylgir sem og landakort yfir
sögustaði. Aftast er listi yfir persónur og
staði.
Utlit bókarinnar og frágangur er efninu til
sóma; virðuleg harðspjaldaútgáfa, góður
pappír og prentun fylgjast að.
Ljóst er að Sagas aus Ostisland hefur ver-
ið unnin af áhuga og miklum metnaði. Von-
andi vekur bókin áhuga í sama mæli og í
hana hefur verið lagt.
Ingi Bogi Bogason