Morgunblaðið - 22.09.2000, Síða 34

34 FÖSTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ESB bætir ekki við
meðlimum næstu 10 árin
ÞEGAR þýsku ríkin
sameinuðust var Aust-
ur-Þýskaland fyrsta
kommúnistaríkið til að
verða meðlimur
Evrópusambandinu.
Hagfræðingar alls
staðar úr heiminum
hafa fylgst vel með
þróuninni þar sem lit-
ið er á Austur-Þýska-
land sem prufukeyrslu
fyrir ný austantjalds-
ríki inn í sambandið.
Við skoðun á nokkrum
atriðum bendir flest
til þess að dæmið hafi
mistekist. í fyrsta lagi
hefur endurskipulagningin tekið
mun lengri ýíma en nokkurn hafði
órað fyrir. I öðru lagi er kostnað-
urinn svo miklu meiri heldur en
gert var ráð fyrir. I þriðja lagi hafa
tækifærin látið á sér standa og í
fjórða lagi hafa fjöldamörg óvænt
vandamál komið upp. Kostnaður-
inn var svo mikill að 8% skattur
(5,5% í dag) var lagður ofan á
tekjuskatt þýskra einstaklinga og
fyrirtækja til að borga fyrir endur-
uppbygginguna. Þar að auki var
aukning útgáfu opinberra skulda-
bréfa svo mikil að vextir hækkuðu
almennt í Evrópu og orsökuðu
þriggja ára niðursveiflu' upp úr
níunda áratugnum í flestum lönd-
um Evrópu. Samkeppnisstaða at-
vinnulífsins þoldi ekki
slíka vaxtahækkun og
gengi gjaldmiðlanna
hækkaði sömuleiðis og
gerði stöðu útflutn-
ingsins verri. Þróunin
olli nokkrum urg á
þeim tíma í samskipt-
um ESB-landa þar
sem ásakanir gengu á
víxl, þ.e.a.s. Frakk-
land kenndi Þýska-
landi um niðursveifl-
una og Þýskaland var
sömuleiðis ekki ánægt
með að bera eitt og
sér allan kostnaðinn.
Þar sem iðnaður í
Austur-Þýskalandi var ekki sam-
keppnisfær var hann einfaldlega
lagður niður og enn í dag bólar
varla á iðnaði í Austur-Þýskalandi.
Sama og engin iðnaðarfjárfesting
hefur orðið þar eftir fall múrsins.
Ástæðan er aðallega að framleiðni
austurþýsks vinnuafls er aðeins 60
prósent af því vesturþýska, en sá
hængur er á að í gegnum verka-
lýðssamninga er ekki hægt að
borga minna en 75 prósent í laun.
Aðeins landbúnaður gæti náð
nokkurri sérstöðu ef ekki væri fyr-
ir hve landið er skemmt vegna ára-
tuga af súru regni vegna notkunar
sérstaklega slæmrar tegundar kola
sem orkugjafa.
Þetta skýrir að mestu hið mikla
atvinnuleysi sem nú ríkir í Austur-
Þýskalandi, sem er þrefalt meira
en í Vestur-Þýskalandi eða 30%, ef
atvinnubótavinna ríkistjórnarinnar
er tekin með, sem er nú um 10%.
Hins vegar er líka um að ræða
kerfislegt atvinnuleysi, þ.e.a.s. þó
að atvinnutækifæri séu til staðar er
ekki til nóg af hæfu starfsfólki til
að nýta tækifærin. Eftir að múrinn
féll hefur ein og hálf milljón manna
ESB-aðild
Að betur skoðuðu máli
er líklegra, segir Andri
Ottesen, að inntakan
verði ekki fyrr en eftir
2010 eða seinna.
farið yfir til Vestur-Þýskalands eða
annarra Vesturlanda eða um 9% af
öllum íbúum gamla landsins. I
flestum tilfellum er það best
menntaða, yngsta og hæfasta
starfsfólkið sem fer fyrst. Ekki er
nóg með að hæft vinnuafl sé af
skornum skammti heldur eru kyn-
slóðareikningarnir tifandi tíma-
sprengja. Tveir þriðju hlutar at-
vinnulausra eru konur sem fæstar
hafa mikið milli handanna og oft
ekki mikla trú á betri framtíð.
Andri
Ottesen
Þetta eru ekki aðstæður sem
hvetja til barneigna enda hefur
fæðingartala í Austur-Þýskalandi
farið niður um 50% síðan múrinn
féll. í dag þurfa barneignir að auk-
ast um 150% til þess að vinnuaflið
haldist í jafnvægi, eða með öðrum
orðum, næsta kynslóð verður að
borga um tvöfalt meiri skatta ef
núverandi ellilaunakerfi á að halda.
Það er almenn vitneskja að þeir
sem eru um þrítugt í dag um allt
Þýskaland fá aðeins einn þriðja til
helming af þeim eftirlaunum sem
foreldrar þeirra fengu sem er ekki
til að gera Austur-Þjóðverja vin-
sælli vestan fyrir. Vissulega eru
ekki öll fjárhagsvandræði þýsku
þjóðarinnar upprunnin í austur-
hlutanum, þó finnst oft mörgum
Þjóðverjanum vesturfrá eins og
svo sé. Hins vegar hefur risið í
Austur-Þýskalandi upp nokkur
þjóðernishyggja í anda Hitlers-
Þýskalands sem sýnir sig aðallega í
munnlegum og líkamlegum árásum
á útlenda íbúa Þýskalands. Til að
draga þróunina síðustu tíu árin
saman er rétt að líta á fasteigna-
verð í gamla Austur-Þýskalandi.
Fyrstu árin fór það hækkandi þar
sem nokkuð var um að Vestur-
Þjóðverjar fjárfestu í húsum fyrir
verslun, þjónustu og til íbúðar þar
sem útlit var fyrir skyndigróða og
skattalega hagræðingu. í dag, eftir
fjöldann allan af gjaldþrotum,
stendur stór hluti þessara bygg-
inga auður sem minnisvarði um allt
of miklar væntingar sem gerðar
voru til Austur-Þýskalands.
Nú kemur stóra spurningin: Hve
gott dæmi er Austur-Þýskaland
fyrir inngöngu fyrrverandi komm-
únistaríkja í Evrópusambandið?
Svarið við því er að það er of gott
dæmi ef eitthvað er. Fyrir tíu árum
voru þjóðartekjur á mann í Austur-
Þýskalandi um það bil einum þriðja
hluta hærri en í Póllandi, Tékk-
landi og Ungverjalandi þótt hag-
kerfið og félagskerfið hafi verið
nánast það sama. Einnig er íbúa-
tala í þessum löndum ekki langt frá
því sem gerðist í Austur-Þýska-
landi, sem gerir þróunina í Austur-
Þýskalandi trúverðugan fyrirboða
um hvernig hún muni verða með
nýja meðlimi ESB úr austri. Þess
má geta að það mun taka þau aust-
antjaldslönd, sem skara mest fram
úr, tuttugu til þrjátíu ár að ná með-
altekjum á mann í ESB þó að hag-
vöxtur verði tvöfaldur allan tímann
miðað við ESB-lönd. Það sem mun
væntanlega gerast bak við tjöldin
þegar á að tala í alvöru um inntöku
nýrra austantjaldsríkja er að ríkari
löndin munu berjast gegn aðild þar
sem fyrirséð verður að skattar
munu hækka til að fjármagna end-
uruppbygginguna þar. Sömuleiðis
munu fátækari ríkin mæla á móti
aðildinni þar sem þróunarstuðning-
ur ESB mun færast frá þeim til
nýju ríkjanna. Verkamenn og
bændur hjá öllum þessum þjóðum
munu sennilega vera á móti aðild
þar sem litið verður svo á að staða
þessara greina þoli hvorki sam-
keppni utan frá né meira framboð
af vinnuafli frá þessum löndum. í
dag er búið að fresta inntöku Pól-
lands, Ungverjalands og Tékk-
lands til 2006. Að betur skoðuðu
máli er líklegra að inntakan verði
ekki fyrr en eftir 2010 eða seinna.
Höfundur er doktorsnemi í við-
skiptafræði við Hásköla íslands.
Vistvernd í
verki á íslensk-
um heimilum
Stefán Ragnheiður
Gíslason Ólafsdóttir
AUGU okkar hafa
smám saman verið
að opnast fyrir því að
náttúran er auðlind
sem við verðum að
nýta af hófsemi og
þekkingu. Á síðustu
áratugum höfum við
þurft að takast á við
fjölmörg erfið við-
fangsefni á sviði um-
hverfismála og
margt hefur áunnist.
Enn bíða þó mörg
vandamál úrlausnar.
Nægir að nefna
meðhöndlun úr-
gangs, losun gróður-
húsalofttegunda,
loft og hávaðamengun vegna vax-
andi bílaumferðar, land- og jarð-
vegseyðingu og verndun sérstæðar
náttúru.
Ofangreind viðfangsefni og fjöl-
mörg önnur eru og verða áfram á
dagskrá stjórnvalda, þ.e.a.s. sveit-
arstjórna, ríkisstjórna og á al-
þjóðavettvangi. Við sem borgarar
og félagar í áhugamannasamtökum
reynum með ýmsum hætti að
stuðla að því að sveitarstjórnir,
ríkisstjórnir og alþjóðastofnanir
sinni þessum verkefnum og grípi
til viðeigandi aðgerða til að draga
úr þeirri vá sem að steðjar. Ymis-
legt hefur áunnist á undanförnum
árum. Verkefnin framundan virð-
ast þó engu að síður sífellt stærri
og erfiðari viðfangs, svo betur má
ef duga skal.
Öll berum við okkar hluta af
ábyrgðinni á því hvernig komið er.
I þessu sambandi vill þó oft gleym-
ast að heimilin, fjölskyldan og ein-
staklingarnir hafa líka sitt að
segja, þó að hver einstaklingur eða
hver fjölskylda sé vissulega lítill
hluti af þeim aragrúa fólks sem
byggir jörðina. En rétt eins og haf-
ið væri ekki til án einstakra dropa,
væri fólksmergðin og þau vanda-
mál sem henni fylgja ekki til án
einstaklinga.
Það er auðvelt að vísa stöðugt til
stjórnvalda þegar vernda á náttúr-
una eða draga úr mengun. En slíkt
er ekki trúverðugt til lengdar ef
Umhverfismál
Þessa dagana er Land-
vernd að ganga frá
samningum við 5 sveit-
arfélög sem hafa ákveð-
ið, segja Ragnheiður
Ólafsdóttir og Stefán
Gíslason, að hafa for-
göngu um að auðvelda
fjölskyldum að ástunda
Vistvernd í verki,
hver og einn leggur sig ekki jafn-
framt fram um að haga rekstri
heimilisins þannig að neikvæðum
umhverfisáhrifum sé haldið í lág-
marki.
Hugsunarleysi og skortur á
þekkingu og upplýsingum er helsta
ástæðan fyrir aðgerðarleysi heimil-
anna. Viljann vantar örugglega
ekki. Það er á þessu sem Land-
vernd í samvinnu við fjölmörg sam-
tök og fyrirtæki vill taka með því
að innleiða nýjar leiðir í umhverfis-
vernd á Islandi. Þessar nýju leiðir
eiga rætur í alþjóðlegu verkefni,
sem nefnt hefur verið Global
Action Plan (GAP) á ensku, en
gengur hérlendis undir nafninu
Vistvernd í verki. Verkefnið bygg-
ist á fræðslu um það hvernig heim-
ilin í landinu geta hagrætt rekstr-
inum til hagsbóta fyrir umhverfið.
Á fyrstu mánuðum þessa árs
tóku 15 fjölskyldur á Islandi þátt í
að aðlaga námsefni frá Global
Action Plan íslenskum aðstæðum,
en námsefnið og aðferðin sem það
byggist á hefur verið reynt með
góðum árangri í fjölmörgum lönd-
um. Á degi umhverfisins 25. apríl
sl. var afrakstur þessarar aðlögun-
arvinnu gefinn út í formi leiðbein-
ingahandbókar, þar sem bent er á
leiðir fyrir íslensk heimili til að
draga úr neikvæðum áhrifum sín-
um á umhverfið með því að fara of-
an í saumana á meðhöndlun úr-
gangs, orkunýtingu, samgöngum
og innkaupavenjum, svo nokkuð sé
nefnt. Kjarninn í þessu öllu er að
fara betur með öll gæði sem við
notum í daglegu lífi, ekki aðeins
umhverfinu til hagsbóta, heldur
einnig eigin fjárhag og heilsu.
Þessa dagana er Landvernd að
ganga frá samningum við fimm
sveitarfélög sem hafa ákveðið að
hafa forgöngu um að auðvelda fjöl-
skyldum, hvert á sínu svæði, að
ástunda Vistvernd í verki, undir
merkjum GAP-verkefnisins í
tengslum við starf sveitarfélag-
anna við gerð Staðardagskrár 21.
Þessi sveitarfélög eru Reykjavík,
Akureyri, Hafnarfjörður, Reykja-
nesbær og Hveragerði. Fleiri
sveitarfélög hafa málið einnig til
athugunar.
Landvernd og aðrir þeir aðilar
sem sameinast hafa um verkefnið
Vistvernd í verki vænta þess að á
næstu árum muni þúsundir ís-
lenskra heimila nýta sér þær leið-
beiningar og fræðslu sem verkefn-
ið hefur upp á að bjóða.
Árangurinn mun skila sér í batn-
andi kjörum þjóðarinnar á 21. öld-
inni, bæði í umhverfislegu sem
efnahagslegu tilliti.
Ragnheiður er umhverfisstjóri
Landsvirkjunar. Stefán er verkefnis■
stjóri Staðardagskrár 21 á íslandi.
Viltu vinna
með öldruðum?
MIKIL umræða hef-
ur verið síðasta misser-
ið um að fólk vanti til
starfa víða í þjóðfélag-
inu. Talað er um að
vöntunin sé mest í svok-
ölluðum láglauna-
stéttum. Elli- og hjúkr-
unarheimilin hafa ekki
farið varhluta af þess-
um vanda. Umræðan
um mannekluna á heim-
ilum aldraðra hefur
komið mjög sterkt upp
á yfirborðið síðustu vik-
urnar og skýringin sem
gefin hefui- verið hefur
fyrst og fremst tengst
laununum. Mér hefur fundist að um-
ræðan hafi oft á tíðum verið of ein-
hæf. Staðreyndin er sú að það vantar
fólk til starfa alls staðar í þjóðfélag-
inu. Hver hefur ekki heyrt af því sög-
ur hve erfitt er að fá iðnaðaimenn til
starfa? Ungt fólk með góða tölvukun-
náttu er keypt frá skóla til að ná því til
vinnu. Þetta ástand þekkjum við ís-
lendingar. Þegar hagsveiflan er uppi
vantar alls staðar fólk á vinnumar-
kaðinum. Ekki bara á elli- og hjúki’-
unarheimilin.
Þegar ég tala um að umræðan sé
einhæf á ég við að umræðan snúist
einungis um launin. Vissulega eru
launin afgerandi þáttur, á þeim bygg-
ist lífsafkoman. Það kemur hins vegai’
lítið sem ekkert inn í umræðuna hvort
þessi störf séu fjölbreytt eða gefandi.
Hvort verið sé að vinna allan daginn
við tölvur eða með fólki fyrir fólk. Oft
heyrir maður því kastað fram hve það
hafi verið öllum til góða hér áður fyrr
þegar kynslóðirnar sameinuðust á
sama heimilinu og hver studdi annan.
Nú á tímum getur það jafnvel verið
svo að unglingur um feimingu hefur
aldrei umgengist aldraðan einstakl-
ing. Afarnir og ömmumar eru um
sextugt og á fullri ferð við að lifa lífinu
lifandi. Amman í ruggustólnum með
prjónana og sögumar á hraðbergi er
að mestu liðin tíð.
Ég veit að flestir þeir sem á annað
borð byrja að vinna með öldruðum
upplifa mikla endurgjöf, mikið þakk-
læti og finna sig þroskast sem ein-
staklinga í störfum sínum. Þetta em
vissulega erfið störf, en
þetta era gefandi störf.
Ég hef oft dáðst að því
nána sambandi sem
myndast milli starfs-
manna og heimilis-
manna. Þar sannast hið
fomkveðna, „maður er
manns gaman“.
Reglulega kemur
upp mikil umræða um
unglingana okkar. Allt-
of oft er hún á neikvæð-
um nótum. Talað er um
áfengis- og eiturlyfjan-
eyslu. Ef ætti að mynda
sér skoðun á framtíð
þessa fólks og framtíð
íslands einungis eftir fjölmiðlaum-
ræðunni myndum við fyllast miklu
vonleysi. Við sem vinnum á heimilum
aldraðra sjáum hvað í raun býr í æsku
þessa lands. Það er einstakt að fylgj-
ast með unglingunum sem koma til
starfa á sumrin. Hvað þeir umgang-
Þjónustustörf
Það gæti orðið öllum til
góðs, segir Sveinn H.
Skúlason, ef vinna á
heimilum aldraðra yrði
hluti af skyldu tengdri
framhaldsskólanámi.
ast heimilisfólkið af mikilli hlýju og
virðingu. Sýna mikla þolinmæði og
skilning og mynda vináttutengsl.
Þessi samskipti gefa heimilisfólkinu
mikið, gefa okkur öðram starfsmönn-
um trú á unga fólkið og framtíðina.
Fyrst og fremst gefa þessi samskipti
þessu unga fólki ómetanlegt innlegg í
sjóð minninganna og stuðlar að já-
kvæðum þroska þeirra.
Það hefur oft komið í huga mér að
það gæti orðið öllum tál góðs ef vinna
á heimilum aldraðra yrði hluti af
skyldu tengdri framhaldsskólanámi.
Höfundur er forstjóri
Hrafnistuheimilanna.
Sveinn H. Skúlason