Morgunblaðið - 25.10.2000, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 25. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Koma verður í veg fyrir að
slæmt fólk styrki stöðu sína
Adnan Sahiti barðist með KLA í stríðinu en
styður þó ekki leiðtoga frelsishersins.
Urður Gunnarsdóttir hitti hann þar sem
hann var að endurbyggja hús fjölskyldunn-
ar skammt frá Mitrovica.
FJÖLSKYLDA Adnans Sahiti hefst
við í tjaldi en sjálfur býr hann á Man-
hattan í New York. Hann er í heim-
sókn hjá móður sinni og systrum,
sem búa við bág kjör í norðurhluta
Mitrovica og ástæðan er tvíþætt,
hann vill hafa auga með því hvemig
iðnaðarmönnum sem hann réð til að
koma þaki yfír höfuð móður hans
gengur, og til að kjósa. Adnan ætlar
að kjósa Ibrahim Rugova, af því hann
er eini maðurinn sem hann segist
treysta. Honum kemur ekki til hugar
að greiða leiðtoga fyrrum KLA, Has-
him Thaci, atkvæði sitt, þótt hann
hafi barist í rúma tvo mánuði undir
merkjum Frelsishers Kosovo.
Kosovo skiptist í raun í tvennt því
Serbar eru í miklum meirihluta í
norðurhlutanum, sem nær allt til Ib-
ar-árinnar en hún skiptir borginni
Mitrovica í tvennt. Pessi skipting
borgarinnar og jafnframt svæðisins
er Kosovobúum þymir í augum og fá-
ir finna hana betur en þeir sem em
búsettir röngum megin, eins og Sa-
hiti-fjölskyldan en þorpið Gushavc er
á norðurbakkanum, um fimm mín-
útna akstur frá borginni. KFOR hef-
ur eftirlitsstöðvar í kringjum þorpið,
því það skiptist í raun í tvennt, aðeins
eitt brannið hús og gaddavírsrúlla
skilja Serba og Albani að.
Adnan er heitt í hamsi þegar hann
bendir á serbneska nágranna sína,
um 200 metra í burtu. Peir hafi allt til
alls á meðan fjölskylda hans og
reyndar allir Albanir í þorpinu hafi
misst allt sitt. Endurbygginging sé á
kostnað Albana sem séu svo heppnir
að búa eriendis og hafa vinnu, því allt
og sumt sem fólki hafi verið boðið sé
efni til að gera við eitt herbergi í eyði-
lögðu húsi.
Fjölskylda Adnans er dæmigerð
um það ástand sem margir búa við.
Móðirin neitar að búa annars staðar
en í þorpinu sínu og dætumar 15 og
18 ára búa hjá henni í tjaldi á lóðinni.
Fjórir synir á aldrinum 21 til 35 ára
era allir búsettir í Bandaríkjunum,
þar sem þeir vinna við annað en það
sem þeir menntuðu sig til. En þeir
hafa vinnu og senda allt sem þeir geta
til að endurbyggja hús fjölskyldunn-
ar. Faðirinn, sem var trúarleiðtogi
múslima í Mitrovica, imam, er í
Bandaríkjunum til að leita sér lækn-
isaðstoðar.
Húsið sem bræðumir fjórir láta
endurreisa, allir fyrram liðsmenn
KLA, rís hratt, á þremur mánuðum
hefur það risið frá grunni. Tvö her-
bergi era því sem næst tilbúin til að
flytja inn, svo mæðgumar þurfa ekki
að horfa fram á að skjálfa úr kulda í
næturfrostinu.
Adnan segir þá bræður hafa lagt
50.000 dali, um 4 milljónir ísl. í húsið
og býst við að kostnaðurinn fari upp í
um 70.000 áður en yfir lýkur, um 5,6
milljónir ísl. kr. Það hefur reynst
hægara sagt en gert að fá iðnaðar-
menn til verka, eftirspurnin er gríð-
arleg í landi þar sem eyðileggingin
var upp í 70% í sumum héruðum. í
Gushavc var ekkert hús uppistand-
andi eftir stríðið.
Hann vonast til þess að geta flutt
heim aftur til Kosovo með fjölskyldu
sína, eiginkonu og þrjú böm því hann
eigi hvergi annars staðar heima. En
fyrst verði eitt að breytast, Serbarnir
verði að hverfa á braut, allir sem
einn, og landið að öðlast sjálfstæði.
„Hér er ekki raunveralegt öryggi,
Serbamir geta enn snúið aftur og við
eram ekki frjáls í eigin landi. NATO
tekur albanska fánann af hverjum
þeim sem veifar honum. Adnan vísar
hér til deilu KFOR og Kosovo-Alb-
ana um fánann en KFOR hefur m.a.
komið í veg fyrir að þeir síðamefndu
aki með fánann á leið til brúðkaups,
eins og venja er, ef leiðin liggur í
gegnum serbnesk þorp.
Það er hrollkaldur morgunn í
Gushevc en iðnaðarmennimir vinna
af kappi og stöðugur straumur
frænda og nágranna stingur inn koll-
inum. Þeir eru í svipaðri stöðu og Sa-
hiti fjölskyldan, fá pening til fram-
færslu frá ættingjum erlendis, enga
vinnu er að hafa, það er ekixrt við að
vera.
Allt þetta fólk hraktist á brott frá
heimilum sínum í apríl 1999 er serb-
neskir herir hófu árásir á þorp í norð-
urhlutanum. Þeir jöfnuðu Gushevc
nánast við jörðu og íbúamir flýðu
fótgangandi um miðhluta Kosovo,
þar sem KLA réð hluta svæðisins.
Sögu þeirra svipar til svo ótalmargra
annarra sem heimurinn varð vitni að
á síðasta ári. Fjölskylda Adnans var
heppin, flestir héldu lífi en amma
hans lést er Serbar bára eld að húsi
hennar en hún var rúmföst. Um leið
MorgunblaðiðAJrður Gunnarsdóttir
„Við búum nú eins og við gerðum fyrir hundrað árum, segir Adnan
Sahiti um aðstæður fjölskyldunnar. Móðir hans, Zada, 51 árs, undirbýr
hádegismatinn sem er eldaður á gasi og fimmtán ára systir hans, Sult-
ania, vaskar upp við bmnninn. Það glittir í tjalddúkinn þar sem fjöl-
skyldan hefur búið í hálft annað ár.
Adnan í anddyri hússins sem hann og bræður hans eru að byggja fyrir
fjölskylduna. „Hvað finnst þér, er þetta ekki glæsilegt? “ spyr hann
brosandi út að eyrum.
og herir Serba hörfuðu sneri fjöl-
skyldan aftur og hefur hafst við í og
við húsarústimar.
Adnan starfaði hins vegar sem
húsvörður í New York er stríðið
braust út. Hann hefur verið búsettur
þar í tvö ár, þar áður bjó hann í Aust-
urríki í átta ár. Hann er hagfræðing-
ur að mennt en hefur aldrei starfað
sem slíkur, vann lengst af sem vöra-
bílstjóri. „Eg var virkur í baráttunni
gegn serbneskum stjómvöldum og
ég taldi líf mitt í hættu,“ segir Adnan
um ástæðu þess að hann flýði land.
Hann var löglega skráður flóttamað-
ur, nokkuð sem skipti sköpum fyrir
hann því hann hefur vegabréf útgefið
af Sameinuðu þjóðunum og vinnu-
leyfi í Bandaríkjunum.
Hann segist hins vegar hafa beðið
þess dags er hann gæti barist fyrir
þjóð sína og hann hafi runnið upp í
mars á síðasta ári. Tæplega 100 Alb-
anir í Bandaríkjunum keyptu sér
herbúning og flugu til Tirana, þar
sem þeir hlutu þjálfun í tæpan mán-
uð. Adnan segist aðallega hafa þurft
að komast í gott form, hann hafi
kunnað að fara með vopn, þar sem
hann var í júgóslavneska hernum.
„Við urðum að fara þegar Serbar fóra
að myrða fólkið okkar og nauðga
systram og mæðram okkar. Það er
það versta af öllu, verra er dauðinn.“
Svo var haldið til landamæranna
við Albaníu en KLA hélt stóram
hluta þeirra allt stríðið. Adnan segir
bardagana hafa verið harða en talar
af fyrirlitningu um júgóslavneska
herinn, sem hann segir hafa barist af
kveifarskap, hermennirnir hafi ekki
hætt sér nærri KLA heldur skotið á
þá úr fjarska. „Þetta var annars bara
stríð þar sem maður verður alveg
dofinn fyrir hryllingnum. Við börð-
umst allir fjórir bræðumir í stríðinu,
hver á sínum stað Þegar stríðinu lauk
fórum við allir hingað til að athuga
hvort allir væra á lífi. Fjölskyldan var
þá þegar hér svo ég fór beina leið til
NewYork.
Það er enginn sáttahugur í Adnan
þegar talið berst að Serbunum. „Þeir
töpuðu ekki stríðinu, þeir fóra bara
aftur til síns heima, þar sem allt stóð
uppi, skildu aðeins eftir sig eyðilegg- |
ingu. Við höfum ekkert, við lifum eins
og fólk gerði fyrir 100 árum. Ég hef
ekki komist í bað frá þvi að ég kom
hingað, ég skammast mín of mikið til
að spyrja móður mína hvernig hún
fer að. Það vann enginn þetta stríð,
ekki við, ekki NATO. Það er ekki
unnið fyrr en Kosovo verður sjálf-
stætt. Við töpuðum svo miklu og hvað
fengum við í staðinn? Ekkert, við ráð-
um engu um okkar mál. KFOR fer !
með okkur eins og við séum glæpa- i
menn og vemda þess í stað hina
raunveralegu glæpamenn, Serba. Ef
NATO vann stríðið, hvers vegna
leyfðu þeir skiptingu Mitrovica. Það
er sár sem grær ekki. Ég hef orðið
fyrir miklum vonbrigðum og ég veit
ekki hversu lengi þolinmæðin varir.
Kosningamar era til marks um
hvemig alþjóðasamfélagið heldur Al-
bönum frá því að ráða nokkra um sín
mál, að mati Adnan, sem segir Kos-
ovo-búa bamalega að halda að þær j
breyti einhverju. Það breytir því þó I
ekki að hann ætlar að kjósa, kom
hingað sérstaklega til þess. ,Auðvit-
að. Það verður að koma í veg fyrir að
slæmt fólk styrki stöðu sína og kom-
ist í þá stöðu að geta einhverju ráðið í
framtíðinni. Ég ætla að kjósa Rugova
eins og allir hér í þorpinu. Hann er
betri en hinir, það er ekki létt að finna
góða stjórnmálamenn. Það er hættu-
legt að vera í pólitík hér, margir
þeirra sem vilja komast til valda era
til alls líklegir. Ég treysti ekki mönn-
um á borð við Hashim Thaci, hann er
einskis nýtur. Er hann glæpamaður?
Kannski," segir Adnan. Málarinn
sem er að bera á veggina hristir höf-
uðið í skelfingu þegar hann heyrir
þetta, nei, Thaci er ekki glæpamaður
segir hann. „Ég veit að þeir vilja ekki
að ég tali svona um Thaci en ég geri
það samt,“ svarar Adnan. „Mér er al-
veg sama, ég er ekki hræddur við
neinn. Það er hræðilegt að maður
eins og Thaci hræði sitt eigið fólk og
beiti það jafnvel ofbeldi. Eins og
Serbamir hafi ekki gert nóg?“
Adnan er maður stórra orða. Hann
segist reiðubúinn að berjast að nýju
fyrir Kosovo ef þurfa þyki, styður af
öllu hjarta vopnaða baráttu fyrram
KLA-manna í suðurhluta Serbíu, þar
sem þeir hafa staðið fyrir stöðugum
skæruliðaárásum á serbneska lög-
reglu, og segist mest af öllu langa til
þess að gera serbneskum nágrönnum
sínum það sem þeir gerðu Albönum.
En hann hefur ekki látið af því
verða. Ekki enn. Hvers vegna? Hann
ypptir öxlum. Ætli svarið sé ekki það
að þrátt fyrir allt vilji menn frið. Og
að þjóðemishjartað slái örar fjarri
heimabyggð?
Vojislav Kostunica viðurkennir að Serbar hafí framið stríðsglæpi í Kosovo-héraði
Telur að Milosevic
verði saksóttur
Belgrad. AP, Reuters, AFP.
VOJISLAV Kostunica, forseti Júgóslaviu, við-
urkenndi í fyrsta sinn í sjónvarpsviðtali sem
sýnt var í gær að her- og lögreglusveitir sam-
bandsríkisins hefðu framið fjöldamorð í Kos-
ovo á si'ðasta ári. Aðspurður kvaðst hann telja
að Siobodan Milosevic yrði „einhvers staðar“
sóttur til saka fyrir stríðsglæpi sem framdir
voru í héraðinu.
Kostunica sagði í viðtali sem bandaríska
sjónvar{)stöðin CBS sýndi í fréttaþættinum
„60 minútur 11“ að hann væri tilbúinn að axla
ábyrgð á glæpum júgóslavnesku öryggis-
sveitanna sem drápu þúsundir Kosovo-Albana
og neyddu tugi þúsunda til að flýja heimili súi.
„Eg er tilbúinn að viðurkenna sekt vegna allra
þeirra manna sem voru drepnir, vegna þess
sem Milosevic gerði og, sem Serbi, axla ábyrgð
á mörgum þessara glæpa,“ sagði forsetinn.
Kostunica viðurkenndi að öryggissveitimar
hefðu gerst sekar um þjóðarmorð í Kosovo en
bætti við Kosovo-AIbanar hefðu einnig drepið
marga Serba.
StríðsglæpadómstóII Sameinuðu þjóðanna í
Haag ákærði Milosevic og fjóra embætt ismenn
hans í fyrra fyrir stríðsglæpi í Kosovo en Kost-
unica hefur ekki enn látið handtaka hann. For-
setinn hefur sagt að Vesturlönd hafi stofnað
dómstólinn í pólitískum tilgangi og Júgóslavfa
viðurkenni hann ekki.
Þegar Kostunica var spurður hvort hann
teldi að Milosevic yrði saksóttur svaraði hann:
„Já, einhvers staðar."
Forsetinn bætti við að hann hefði ekki látið
handtaka Milosevic vegnaþess „að for-
gangsmálin eru of mörg“. „Við þurfum fyrst
og fremst að styrkja lýðræðið í landi okkar.
Með því að taka á máli dómstólsins kann að
skapast óvissa um lýðræðið."
Kostunica skýrði ennfremur frá því í viðtal-
inu hjá CBS að hann hefði óttast að öryggis-
sveitir myndu handtaka hann þegar stuðn-
ingsmenn hans réðust inn í þinghúsið í
Belgrad í uppreisninni gegn Slobodan Milos-
evic fyrr I þessum mánuði.
Lagt til að Kosovo fái
„skilyrt sjálfstæði“
Óháð nefnd á vegum Sameinuðu þjóðanna
hefur lagt til að Kosovo fái sjálfstæði þegar
fram líða stundir ef héraðið uppfylli nokkur
skilyrði. Þetta kemur fram í 372 síðna skýrslu,
sem afhent var Kofi Annan, framkvæmda-
stjóra SÞ, á mánudag.
Formaður nefndarinnar, suður-afríski dóm-
arinn Richard Goldstone, sagði að óraunhæft
væri að búast við því að albanski meirihlutinn í
Kosovo gæti sætt sig við að héraðið yrði undir
stjórn ráðamanna í Belgrad eftir grimmdar-
verk Serba í héraðinu. „Niðurstaða okkar er
það sem við köllum „skilyrt sjálfstæði", að
Kosovo fái sjálfstæði að því tilskildu að hér-
aðið uppfylli nokkur skilyrði sem gæti tekið
mörg ár að fullnægja."
Á meðal þeirra skilyrða sem nefnd eru í
skýrslunni eru samningaviðræður við grann-
ríkin um sjálfstæði, samþykkt verði lýðræðis-
leg stjómarskrá, „nægar tryggingar fyrir því
að Serbar, si'gaunar og aðrir minnihlutahópar
geti lifað þar algjörlega óhultir“, og að Serbar
sem flúðu héraðið fái að snúa þangað aftur.
Kosovo hefur verið undir stjóm SÞ frá því
að loftárásum Atlantshafsbandalagsins
(NATO) á Júgóslavíu Iauk í júní á síðasta ári.
Albanski meirihlutinn vill að héraðið fái sjálf-
stæði og lítur á sveitarstjómakosningamar
þar á laugardaginn kemur sem fyrsta skrefið í
þáátt.
Nefhdin komst einnig að þeirri niðurstöðu
að hemaðaríhlutun NATO í Kosovo hefði ver-
ið „ólögleg" vegnaþess að öryggisráð SÞ
hefði ekki samþykkt hana. „ Við töldum hins
vegar að hemaðaríhlutun NATO hefði verið
réttmæt bæði frá pólitískum og siðferðilegum
sjónarhóli,“ bætti Goldstone við.