Morgunblaðið - 21.11.2000, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 2000 33
um hvemig fólk notar og skilur texta
og byggir upp frásögn. Slíkt útheimt-
ir þjálfun og leiðsögn sem fæst með
skólagöngu.
Hér á landi kom í Ijós mikill munur
á færni fólks að lesa texta og orða
hugsanir sínar í rituðu og töluðu máli
frá menntaskóla og upp í háskóla, en
þetta stökk í þroska kom á tímabilinu
frá 8. bekk og upp í menntaskóla víða
í öðrum löndum.
Heilu setningarnar á ensku
Kristinn R. Ólafsson, fréttamaður,
þýðandi og rithöfundur í Madrid
gerði enskuskotið orðfæri íslendinga
m.a. að umtalsefni, en hann kvaðst
hlusta vel eftir málinu þegar hann
væri hér á landi í heimsókn. Sér virt-
ist sem börn á aldrinum 10 til 12 ára
töluðu ágæta íslensku, en á unglings-
árum, um 15 ára aldur, væri enska
orðin ærið áberandi í málinu og
„krakkarnir ropuðu upp úr sér heilu
setningunum á ensku.“ Að sínu mati
mætti sporna við, þó ekki væri nema
öðrum fæti. Taldi hann að þarna ætti
sjónvarpið einhvem hlut að máli, en
efni á ensku væri þar áberandi. A
Spáni væri allt efni talsett, en slíkt
hefði ekki tíðkast hér á landi í miklum
mæli. Af hverju í ósköpunum, spurði
hann og svaraði því sjálfur til að lík-
lega væri það svo dýrt. „Það er dýrt
að vera Islendingur og tala íslensku,"
sagði hann og taldi þeim peningum
ekki illa varið sem nýttir væru í að
talsetja sjónvarpsefni.
Ólafur Jensson hjá Landsvirkjun
gerði gi'ein fyrir störfum orðanefnd-
ar byggingaverkfræðinga og sagði
frá fjölda nýyrða sem þar hafa orðið
til.
Góður stfll og vondur
Þorsteinn Gylfason prófessor í
heimspeki nefndi sitt erindi Mál er
meira en orð. Hann tók undir orð
skólameistara um að meira væri
skrifað á íslenska tungu nú en áður
og þýðingar væru einnig fleiri og
vandaðri. Þakka mætti það öflugum
þýðingarsjóði. Ymis stórvirki hefði
verið hægt að ráðast í fyrir hans til-
stilli. Það þyrfti þó ekki alltaf ríkis-
valdið til sem bakhjarl menningar-
innai’. Með því að efla íslenska
menningu væri einnig verið að efla ís-
lenska tungu, m.a. með leikritaskrif-
um. Þá gerði Þorsteinn stíl að um-
talsefni, en í góðum stíl væru rétt orð
á réttum stöðum. Hann sagði vondan
stíl verða höfuðeinkenni á ýmsu því
sem frá hinu opinbera kæmi og las
m.a. úr lögum um stjóm fiskveiða
sem væri dæmi um vondan stíl.
NÝR DÖMUILMUR
Málstefnan Islensk tunga í lok aldar haldin í Menntaskólanum á Akureyri
Orösending til kvenna frá
HUGO BOSS
Islenskt mál hefur ekki staðið
sterkar
Akureyri. Morgunblaðið.
ÍSLENSK tunga í lok aldar var yfir-
skrift málstefnu sem Menntaskólinn
á Akureyri efndi til um helgina í sam-
vinnu við menntamálaráðuneytið og
íslenska málnefnd. Málstefnan var
liður í 120 ára afmæli skólans í ár, en
þess hefur verið minnst með marg-
víslegum hætti á árinu. AUs voru
flutth’ átta fyrirlestrar á málstefn-
unni.
Tryggvi Gíslason skólameistari
setti málstefnuna og bar í upphafi
saman stöðuna hér á landi við aldar-
lok nú og um þarsíðustu aldamót,
þegar síðustu stúdentamh- vom
brautskráðir frá Hólaskóla, en
Menntaskólinn á Akureyri er arftaki
hins forna Hólaskóla. Sagði Tryggvi
18. öldina hafa verið eitt mesta hörm-
ungarskeið íslandssögunnar og lágt
risið á þjóðinni um þær mundir. Nú
væri hins vegar öldin önnur og benti
margt til þess að íslenskt mál hefði
aldrei staðið sterkar sem lifandi
tunga en nú. Listgreinar sem byggð-
ust á tjáningu málsins stæðu í blóma,
vandaðar bækur væm gefnar út,
fleiri nytu nú kennslu í tungumálinu
en áður og gróska væri í rannsóknum
af ýmsu tagi, þá væri nýyrðasmíði
öflug, þannig að segja mætti að fleiri
notuðu nú ritað og talað mál en áður.
Einhugur væri einnig meðal stjóm-
valda á að efla stöðu íslenskrar
tungu.
Markmið í sjálfu sér
að tala gott íslenskt mál
Björn Bjamason menntamálaráð-
herra ávarpaði málstefnuna og sagði
að innan veggja skólans hefði mikil
rækt verið lögð við íslenska tungu og
nefndi hann að Gísli Jónsson mennta-
skólakennari væri verðugur fulltrúi
þeirra starfsmanna skólans sem
staðið hefðu dyggan vörð um tung-
una og halda merki hennar á lofti.
Sagði ráðherra að innan skólans
hefði verið lögð rækt við að kenna
ungu fólki að vera vandlátt á íslenskt
mál, að kunna að gera mun á góðu og
slæmu máli. „Afstaða ungs fólks til
gildis þess að vanda mál sitt er mis-
munandi og ræðst jafnvel frekar af
tíðarandanum en kunnáttu eða vilj-
anum til að þjálfa sig í meðferð tung-
unnar, ritmáh og talmáli. Mikils virði
er, að innan skólanna gleymist ekki,
að það er markmið í sjálfu sér að tala
gott íslenskt mál - sé það viðhorf
ríkjandi emm við á réttri braut við
lok aldai\“ Utan skólanna sagði
Björn að daglegt umhverfi unga
fólksins mótaðist sífellt meira af
hnattrænum menningarlegum áhrif-
um enskunnar og sæist það best þeg-
ar hugað væri að því hve lítil rækt
væri lögð á að íslenska heiti kvik-
mynda og myndbanda. „Meh-a að
segja hið vandláta Morgunblað, sem
krefst íslensku í auglýsingum sínum,
víkur frá þeirri kröfu gagnvart kvik-
myndum og myndböndum."
Staða íslenskunnar
í tungutækniiðnaði
Greindi ráðherra frá því að áætlað
væri að leggja 104 milljónir króna á
næsta ári til verkefnastjórnar sem
ætlað er að vinna að því að styrkja
stöðu íslenskunnar í svonefndum
tungutækniiðnaði, þ.e. tækni við
meðferð málsins í tölvum og hugbún-
aði.
Þó væri aðeins um að ræða brot af
þeim kostnaði sem talinn er fylgja því
að gæta hagsmuna íslenskunnai- í
tölvuheiminum, en með þessum fjár-
munum væri fyrsta skrefið stigið og
grunnur lagður að frekari sókn „sem
lýkur aldrei á meðan íslendingum er
metnaðarmál að nýta eigin tungu
sem tæki til allra verka“.
Andri Snær Magnason rithöfund-
ur gerði málfar á útvarpsstöðum m.a.
að umtalsefni, einkum þeirra sem
unglingar hlusta á og gaf málstefnu-
gestum nokkur dæmi. Hann sagði
mælistikuna miðast við hressileika í
sem lifandi tunga en nú
Morgunblaðið/Kristján
Islensk tunga við lok aldar var yfirskrift málstefnu sem haldin var í tilefni af 120 ára afmæli Menntaskólans á
Akureyri.
Gísli
Jónsson
Kí'istján
Árnason
Kristinn R.
Ólafsson
Björn
Bjarnason
Hollywood, frá mjög hressu upp í
geðveikt stuð og sér fyndist á stund-
um sem til hefði orðið svokallað nýtal,
nýtt tungumál sem gi-eint er frá í
bókinni 1984 sem miðaði að takmörk-
un orðaforðans. Bað hann menn að
íhuga að það væru miðaldra menn
sem ættu þessar unglingaútvarps-
stöðvar og þættirnir á þeim væru í
boði ýmissa fyrirtækja, en hann efað-
ist um að forsvarsmenn þeirra hefðu
hugmynd um þvílíkt bull kæmi þar
fram.
Mikilvægt að styrkja
innflytjendur
Dr. Birna Ambjörnsdóttir, mál-
fræðingur ræddi um stöðu nýbúa og
tvítyngdra en hún sagði að komið
hefði í ljós að námsframvinda þeirra
væri ekki nægilega góð. Margir
hefðu ekki náð þeirri lestrarfæmi
sem þyrfti til að tileinka sér málið.
Sagði hún ástæðu til að hafa áhyggj-
ur af því að ólæsi væri mikið meðal
innflytjenda, því það hefði í för með
sér að stór hópur manna hefði tak-
markaðan aðgang að menningu
landsins og væri útilokaður frá rit-
málinu. Sagði hún mikilvægt að
styrkja innflytjendur til að læra sem
mest í tungumálinu, það kostaði
vissulega nokkra fjámuni, en kostn-
aðurinn yrði enn meiri til lengri tíma
litið ef það yrði ekki gert.
Dr. Hallfríður Þórarinsdóttir
mannfræðingur ræddi um þá mál-
stefnu sem hefði einkennst af því að
uppræta illgresi tungunnar, málvill-
ur og slettur og áhersluna á það sem
hreint er og hvemig þessi stefna
hefði mótað sjálfsmynd íslendinga.
Menningarlegt heimavamarlið legði
allt í sölurnar til að vernda tunguna
fyrir spillingu og það þætti merki um
gáfur að tala lýtalausa íslensku. í
versta tilviki leiddi þessi stefna til
málótta.
Hún sagði hreintungustefnu sam-
ofna sjálfstæðisbaráttu Islendinga og
hana hefðu íslenskir menntamenn
innleitt og viðhaldið. Hún hefði verið
tæki til að bola Dönum burt úr
stjórnkerfinu á sínum tíma og þannig
þjónað tilgangi sínum en sú staða
væri ekki upp á teningunum nú. Taldi
Hallfríður að íslensk tunga með öll-
um sínum afbrigðum lifði góðu lífi og
væri ekki í útrýmingarhættu. Viður-
kenna ætti margbreytileika tungu-
málsins, málafbrigði ýmiskonai-
auðguðu málið og gerðu það fjöl-
breyttara og skemmtilegra.
Margt líkt með
peningum og tungumáli
Dr. Kristján Ámason prófessor í
málfræði talaði um alþjóðlega hrein-
tungustefnu og gengi íslensku tung-
unnar, en hann sagði margt líkt með
peningum og tungunni, peningar
misstu verðgildi sitt ef enginn vildi
nota þá og hið sama gilti um tunguna.
Hefðu menn trú á tungumálinu væri
það sterkt. Hann sagði ekki nægilegt
að setja lög um tungumál, svo sem
dæmi um gelísku og velsku hefðu
sannað, en þau eiga lögum sam-
kvæmt að vera jafnrétt há enskunni.
Sagði Kristján mikilvægt fyrir
þjóðfélög að allir töluðu sömu tungu
og stæðu þannig jafnir. Að öðrum
kosti væri ástæða til að óttast að sam-
félagið gæti klofnað. Taldi hann því
mikilvægt að nýbúar fengju tækifæri
til að læra málið og fá þannig fulla
hlutdeild í íslensku samfélagi.
Dr. Hrafnhildur Ragnarsdóttir
prófessor greindi á málstefnunni frá
rannsókn á langtímaþróun læsis og
málnotkunar, en í henni tóku þátt
nemendur í 5. bekk, 8. bekk, mennta-
skólanemar og fólk með háskólapróf.
Sams konar rannsókn hefur verið
gerð í 7 löndum. Rannsóknin snýst