Morgunblaðið - 10.12.2000, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Hlutleysið
úrelt en
hvað svo?
Þrátt fyrir breyttar aðstæður í varnar-
samstarfí í Evrópu og fulla þátttöku Svía í
því er umræðan um hlutleysisstefnuna og
þátttöku landsins í hernaðarbandalögum
takmörkuð, skrifar Urður Gunnarsdóttir.
HLUTLEYSI og staða Sví-
þjóðar utan hemaðar-
bandalaga hefur verið til
vaxandi umræðu í tengsl-
um við nýtt vamarsamstarf Evrópu-
sambandsins. Margir Sviar telja sam-
starfið, svo og þátttöku sænska
hersins í íriðargæslu Atlantshafs-
bandalagsins, NATO, í Kosovo vera
ógnun við þá stefnu að standa utan
hemaðarbandalaga auk þess sem sú
yfirlýsing Göran Perssons forsætis-
ráðherra og flokkssystkina hans, að
hlutleysi sé úrelt og eigi ekki lengur
við, hefur vakið hörð viðbrögð á
vinstri væng stjómmálanna. Á hægri
vængnum leggja menn hins vegar til
sem fyrr að Svíþjóð gangi í NATO
þar sem landið sé nú þegar komið
með annan fótinn inn fyiir skörina.
„Þrátt fyrir að staðan nú sé allt
önnur en fyrir nokkrum árum hefúr
hún lítið breyst, er í anda kalda stríðs-
ins. í Ijósi aðildarinnar að vamarsam-
starfi ESB er hins vegar Ijóst að end-
umýja verður umræðuna," segir dr.
Mikael af Malmborg, sagnfræðingur
og séríræðingur í utanríkismálum við
háskólann í Lundi, í samtali við Morg-
unblaðið. Malmborg furðar sig á því
að enn skuli umræðan snúast um
hvort Svíar eigi að ganga í NATO eða
ekki, þegar um miklu nærtækari mál
sé að ræða, nefnilega þróunina innan
vamarsamstarfs ESB.
Úrelt hugtak?
Svíþjóð hefur ekki Ient í stríði frá
árinu 1813 og hefur orðið hlutleysi
lýst vamarsteíhu landsins sl. öld. í
sænsku stjómarskránni segir að hún
sé „vera utan hemaðarbandalaga
með það að markmiði að land okkar
sé hlutlaust verði stríð í nágranna-
löndunum". Eftir lok kalda stríðsins,
hrun Varsjárbandalagsins og þátt-
töku í friðarsamstarfi NATO er hlut-
leysishugtakið að margra mati úrelt.
Jafnaðarmenn hyggjast fjarlægja
það úr stefnuskrá sinni, nokkuð sem
Vinstriflokkurinn með Gudmnu
Schyman í broddi fylkingar hefur
gagnrýnt mjög.
Talsmenn jafnaðarmanna segja
hlutleysishugtakið leifar frá kalda
stríðinu og ekki lengur eiga við og for-
sætisráðherrann Göran Persson lýsti
því nýverið yfir í samtali við Financial
Times að kominn væri tími til að taka
það út úr stjómarskránni. Sú stað-
reynd að hann hafði vart rætt málið
opinberlega fór fyrir brjóstið á mörg-
um landa hans en hefur þó ekki
hrundið af stað þeirri miklu umræðu
sem búist var við. Persson hefur enda
sagt að ekkert liggi á, málið verði tek-
ið fyrir á þingi næsta haust.
Áðild Svía að hemaðarbandalögum
er hins vegar allt annað mál og heldur
ríkisstjómin fast við að standa utan
þeirra þar sem hlutleysi Svíþjóðar sé
nauðsynlegt til að viðhalda stöðug-
leika í Norður-Evrópu. Hemaðar-
sérfræðingar hafa hins vegar fullyrt
að niðurskurður á framlögum til
heraflans kunni að neyða Svía til að
sækja um aðild að NATO.
Þá efast margir um að Svíþjóð
muni reynast hlutlaus í neyð, t.d. ef
ráðist yrði á nágrannaríki á borð við
Eystrasaltsríkin. Hægrimaðurinn
Henrik Landerholm, formaður vam-
armálanefndar sænska þingsins, seg-
ir að vegna þessa verði að breyta nú-
verandi skilgreiningu á stöðu Sví-
þjóðar svo að þar segi að Svíþjóð
útiloki ekki að koma öðru ríki Sam-
einuðu þjóðanna til aðstoðar eða
þiggja slíka aðstoð.
Með eða án stuðnings SÞ
Áætlanir stjómarinnar hafa fallið í
grýttan jarðveg á vinstri væng
stjómmálanna. Gudrun Schyman,
Heimskupör
guðanna
Skemmtilegar frásagnir um
losta, ágirnd og öfundsýki
hinna grísku guða en
heimskupör þeirra leiddu til
þess að stjörnumerkin tólf
festust á himninum.
„Illugi Jökulsson hefur
tekið saman þessar
sögur og að mínu mati
ferst honum það vel úr
hendi. Hann hefur fynd-
inn og skemmtilegan stil
... hann beitir kímninni
óspart... mjög skemmti-
leg og áhugaverð
lesning...“
Jón SvanurJóhannsson/
Viðskiptablaóið
Saga stjömumerkjanna
„lllugi kryddar texta sinn með ironiskum
samlikingum og hæfilega alvörulausum
útiistunum og tengir efnið þannig við veru-
leika sem lesandinn þekkir af eigin raun.“
Erlendur Jónsson/Morgunblaðið
ERLENT
Presalink
Tune Tinskart, sem sæti á í vamarmálanefnd sænska þingsins, við Viggen-orrustuvél frá sænska hemum.
Myndin var tekin er sænsk sendinefnd heimsótti Nívenskí-flugstöð rússneska Eystrasaltsflotans í Kah'níngrad. í
Svíþjóð fer nú fram umræða um hvort hlutleysið sé úrelt á tímum breyttra aðstæðna.
formaður Vinstriflokksms, segir
stjómina vera á góðri leið með að láta
hlutleysi sitt af hendi, þar sem hið
nýja vamarfyrirkomulag ESB feli í
sér nána samvinnu við NATO og
Bandaríkin. Efast hún stórlega um að
Svíar muni neita að taka þátt í hem-
aðaraðgerðum ESB þótt SÞ standi
þar ekki að baki eins og Persson hef-
ur lýst yfir.
„Hvers vegna skyldum við taka
þátt í uppbyggingu þessa hemaðar-
tækis ef við höfúm hugsað okkur að
standa til hliðar þegar ESB nýtir sér
möguleikann á því að grípa sjálfstætt
til aðgerða, án SÞ? Og hvað á Svíþjóð
að segja ef önnur lönd ákveða að
koma á friði með valdi án þess að
samþykki öryggisráðs SÞ sé fyrir
hendi? Eigum við að mótmæla? Eig-
um við að halda frammi grandvallar-
reglum SÞ?“ spyr Schyman.
Hafa flokksmenn hennar minnt á
að eitt aðildarland geti ekki stöðvað
hemaðaraðgerðir ESB. Herman
Schmid, þingmaður Vinstriflokksins,
segfr greinilegt að innan ESB sé hóp-
ur manna sem sjái sér hag í að
„byggja upp öflugt, evrópskt stríðs-
veldi í samvinnu við vopnaframleið-
endur“. Vinstriflokkurinn hefur þó
ekki lagt til að Svíar hætti við þátt-
töku í vamarsamstarfinu.
Á hinn bóginn era þeir sem vilja að
Svíar noti tækifærið til að sækja um
aðild að NATO nú þegar Svíar séu
fuhgildfr meðlimir í vamarsamstarfi
NATO sem felur í sér nána samvinnu
við NATO. Hægrimaðurinn Lander-
holm segir í nýlegri grein í Svenska
Dagbladet að „stöðugleiki og öryggi í
okkar heimshluta fæst með því að
vera hluti af heild, ekki að standa ut-
an hennar. Það er ekki vera Svíþjóðar
utan hemaðarbandalaga, heldur upp-
bygging borgaralegs og hemaðarlegs
öryggiskerfis sem eykur öryggi og
dregur úr spennu. Vera Svíþjóðar ut-
an hemaðarbandalaga veldur sem
stendur engum skaða en hún er held-
ur ekki til nokkurs sýnilegs gagns,“
segir Landerholm og mótmælir þar
með fúllyrðingu Önnu Lindh utanrík-
isráðherra og Bjöms von Sydow
vamai-málaráðherra sem lýstu því yf-
ir fyrir skemmstu að vera Svíþjóðar
utan hemaðarbandalaga yki stöðug-
leika og öryggi á nágrannasvæðun-
um.
Landerholm segir að taka verði
hlutleysishugtakið út, því það gefi
skakka mynd af raunveralegri stefnu
Svíþjóðar. „í raun er Svíþjóð siðferði-
lega, pólitáskt og efnahagslega tengd
hinum ESB ríkjunum. Með vamar-
samstarfinu vinnum við að því að um
60.000 manna herstyrkur sé reiðu-
búinn til að starfa utan ESB. Hvað er
það annað er hemaðarbandalag, þótt
takmarkað sé?“
NATO-umræðan til hliðar
Mikael af Malmborg tekur ekki
undir með Landerholm hvað varðar
umræðuna um aðild að NATO, þótt
hann sé sammála honum um ESB.
„NATO er ekki lengur meginmálið.
Með tilkomu vamarsamstarfs ESB
þarf að skilgreina stöðu Svíþjóðar
upp á nýtt. Málið snýst ekki fyrst og
fremst um hvort við eigum að sækja
um NATO, heldur ESB-samstarfið
þar sem engar takmarkanir era á
þátttöku Svía. Það sem gerir mönn-
um erfitt fyrir er að það hefúr ekki
verið skilgreint nákvæmlega, enginn
veit hvað í því felst og menn þurfa að
gera sér grein fyrir því hvar mörkin á
milli pólitíkur og vamarmála liggja.
Því bíða menn átekta og sú umræða
sem þó á sér stað er á sömu forsend-
um og fyrr,“ segir Malmborg.
Þótt vissulega sé tekist á um hlut-
leysisstefnu Svíþjóðar virðist sú um-
ræða hvorki hávær né víðtæk og var
framan af áberandi sökum þess hve
takmörkuð hún var. Það var hins veg-
ar yfirmaður sænska heraflans,
Johan Hederstedt, sem kom umræð-
imni fyrir alvöra af stað með yfirlýs-
ingu um að Svíþjóð yrði að skilgreina
betur vamarstefnu sína. Hederstedt
fúllyrðir að þátttaka Svía í friðar-
gæslu í Kosovo sé ekki ógn við vera
landsins utan hemaðarbandalaga.
Hins vegar sé sú hætta sem að Sví-
þjóð kunni að steðja ófyrirsjáanleg og
við því verði að bregðast með
sveigjanlegra kerfi en nú sé fyrir
hendi.
Umræðan hefur hingað til verið
takmörkuð við stjómmálamenn og
sérfræðinga í vamarmálum. Almenn-
ingur hefur ekki látið mikið í sér
heyra og segir Malmborg greinilegt
að almenningur sé tortryggnari á
brottkast hlutleysishugtaksins og að-
ild að hernaðarbandalögum en stjóm-
málamenn, en mikill meirihluti þeirra
síðamefndu styðji ESB-vamarsam-
starfið. „Þó er erfitt að segja ná-
kvæmlega til um þetta, ótal skoðana-
kannanir hafa verið gerðar á afstöðu
fólks til NATO en ég veit ekki til þess
að kannað hafi verið hvað fólki finnist
um ESB-vamarsamstarfið.“
Barak segist helst vilja neyðarsljórn með Likud-flokknum
Stj órnmálaflokkum tekst
ekki að semja um kosningar
Jerúsalem. AFP, AP. Reuters.
STÆRSTU stjómmálaflokkunum í
ísrael mistókst í vikunni að komast
að samkomulagi um hvenær gengið
yrði til boðaðra kosninga. Þær radd-
ir verða sífellt háværari í landinu
sem telja óskynsamlegt að halda
kosningar nú, þegar ástandið sé svo
ótryggt, og hvetja til myndunar
neyðarstjómar.
Fulltrúar Verkamannaflokks
Ehuds Baraks forsætisráðherra,
hins hægrisinnaða Likud-flokks og
Shas-flokks strangtrúaðrá gyðinga
sátu á ströngum samningafundum
um tímasetningu kosninganna í
gær, án árangurs, en viðræðunum
verður haldið áfram á morgun. Haft
er eftir mönnum nánum Barak að
forsætisráðherrann vilji helst að
kjördagurinn verði í lok maí svo
honum gefist tfmi til að ná samn-
ingum við Palestínumenn um að
binda enda á uppreisnina, sem stað-
ið hefur síðan í september, og jafn-
vel undirrita friðarsamkomulag.
Stjórnarandstöðuflokkarnir vilja
hins vegar ganga til kosninga sem
fyrst.
Það flækir málin enn frekar að
ýmis stjórnmálaöfl vilja afnema
beina kosningu forsætisráðherrans,
auk þess sem nokkrir flokkar hafa
gefið til kynna að þeir muni ef til vill
ekki samþykkja framvarp Likud-
flokksins, um að þing verði leyst
upp og kosningar boðaðar, við
næstu umræðu. Þar á meðal er
Shas-flokkurinn sem er tilbúinn að
hafna frumvarpinu ef Barak fellst á
að strangtrúaðir gyðingar verði
áfram undanþegnir herþjónustu.
Barak ítrekaði að hann kysi helst
að mynda neyðarstjórn með þátt-
töku Likud-flokksins en leiðtogi
hans, harðlínumaðurin Ariel Shar-
on, hefur slegið úr og í varðandi
stjórnarþátttöku. En þó myndun
neyðarstjómar jjæti afstýrt stjóm-
arkreppunni í Israel er viðbúið að
hún myndi hleypa illu blóði í Palest-
ínumenn sem hafa lýst því yfir að
þátttaka Sharons i stjórn yrði síð-
asti naglinn í líkkistu friðaramleit-
ananna.