Morgunblaðið - 31.12.2000, Síða 26

26 SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
100 ára aldamótabörn
„Sjaldan
verið
iðjulaus“
Hundrað ára! Enn er á lífi um tugur Islend-
inga sem fæddust aldamotaárið 1900
og nær þrefalt fleiri sem fæddust árið 1901.
Guðni Einarsson hitti tvö aldamótabörn
að máli sem bæði fæddust árið 1900.
. ^ # Morgunblaðið/Jim Smart
Ágúst Benediktsson
AGÚST Benediktsson fædd-
ist 11. ágúst 1900 í Steina-
dal í Kollafírði og segist
vera Strandamaður í húð
og hár. Systkinin voru sex talsins en
Agúst er einn eftir. „Ég byrjaði ung-
ur að vinna, fór að sitja yfir ám sex
ára og sat hjá til tólf ára aldurs. Þá
var hætt að færa frá. Það var ekki
verið að tala um lærdóm í gamla
daga. Bara að vinna - það var númer
eitt.“ Þegar Agúst var níu ára var
hann lánaður að Valshamri í Geira-
dal, þar sem móðurbróðir hans bjó,
og þar var hann látinn sitja einn hjá
ánum. „Með mér var drengur tvo
fyrstu dagana. Þetta var langt
frammi í heiði og langt frá öllum bæj-
um. Þegar hann fór heim og ég vai'
eftir einn leiddist mér heldur mikið.
Mér leiddist svo mikið að ég hafði
ekki lyst á að borða. Til þess að láta
fólkið ekki vita skildi ég matinn eftir
frammi á dal. Mér fannst svo aum-
ingjalegt að geta ekki staðið mig í
þessu. Það var oft kuldalegt og svo
þokan! Manni var verst við hana.
Þama var ekki einu sinni steinn til að
standa undir og hlífðarföt voru nú
ekki mikil í þá daga. En þetta lánaðist
allt saman.
Faðir minn drukknaði á Stein-
grímsfirði þegar ég var 16 ára. Þá
ílutti mamma með bömin og fór í
húsmennsku í Hlíð í Kollafirði og ég
var þar vinnumaður.“ Agúst var
vinnumaður í Hlíð frostaveturinn
mikla 1918. „Þá fór ég og fleiri menn
með hest og sleða á hafís alla leið til
Hólmavíkur að sækja vömr. ísinn fór
aldrei alveg upp að landinu. Þegar
lagði varð ísinn upp við landið alveg
sléttur og þar fómm við með hestana
og sleðana. Fómm ekkert lengra út á
ísinn.“ Það kom iðulega hafís inn á
Steingrímsfjörð og eitt vorið þurfti
Agúst að leggja grásleppunetin á
milli jakanna. Stundum fór jaki yfir
net og þá varð að draga það daginn
eftii-. Hann segist aldrei hafa séð ís-
bjöm en mikið hafi verið talað um
þær skepnur.
Bóndi á Hvalsá
Ágúst hóf búskap á Felli í Kolla-
firði 1927 og bjó þar í tvö ár. Jörðina
átti séra Jón Brandsson. Tveimur ár-
um síðar flutti Ágúst á eigin jörð,
Hvalsá, þar sem hann bjó í 42 ár.
„Þegar ég flutti að Hvalsá átti ég orð-
ið konu, Guðrúnu Þóreyju Einars-
dóttur frá Þórastöðum í Bitm. Ég
missti hana í haust. Hún var 92 ára
þegar hún dó, við vomm 71 ár í hjóna-
bandi.“
Ágúst og Guðrún eignuðust sjö
drengi og misstu tvo þeirra eftir að
þeir vom orðnir fullorðnir. „Harald-
ur, sá elsti, var búinn að vera sjómað-
ur í mörg ár. Aldrei komið neitt fyrir
hann. Svo lendir hann í bílslysi. Júlíus
dó úr krabbameini. Þeir sem eftir lifa
era Benedikt, Einar Ingi, Óskar,
Svavar og Gísli.“ Ágúst segir að
Hvalsá sé lítil jörð og flest árin hafi
hann orðið að heyja á engjum, nema
þau síðustu. Hann var með lítið bú,
130 kindur, fimm hesta og 2-3 kýr.
Ágúst byggði allt upp á jörðinni,
íbúðarhús og útihús. Burðarviðimir
vom úr rekaviði sem Ágúst sagaði
með handsög og stærstu raftana með
tvískeftri sög. Hann drýgði tekjurnar
með sjósókn, lagði grásleppunet á
vorin og reri á haustin að lokinni slát-
urtíð og alveg til jóla.
„Fyrst var ég á árabáti og svo fékk
ég 2-3 tonna trillu," segir Ágúst. „Á
haustin reri ég með línu. Þegai-
drengimir vom orðnh- það stórir að
þeir næðu upp í balann fóra þeh- að
beita. Þegar þeir fóm svo að stálpast,
svona 10-12 ára, fóm þeir með mér á
sjóinn. Áður var ég með vinnumann
með mér.
Sjósóknin
Það sögðu sumir að ég væri vinnu-
harður við strákana. En ég sagði að
þeir fengju nóg að sofa og nóg að
borða og þá væra þeir ekkert of góðir
til að vinna. Það hefði ég orðið að
gera.“ Aflinn var lagður upp að Smá-
hömram, innar í firðinum, þar sem
var fiskmóttaka fyrir kaupfélagið á
Hólmavík. Þangað var klukkustund-
ar stím á trillunni frá Hvalsá.
Stundum gerði vond veður á sjón-
um, einkum gat sjólagið orðið leið-
inlegt í norðanátt. Stundum fékk
Ágúst á sig brot, en aldrei gaf meira á
en svo aðundan hefðist að ausa. Einu
sinni þegar Ágúst var á sjó fórst bát-
ur frá næsta bæ, Heydalsá, og með
honum þrír menn.
Framan við Hvalsá er mjög skerj-
ótt og viðsjárverð siglingarleið. Það
var einmitt á svonefndri grannleið,
við Hvalsá, sem faðir Ágústs fórst
ásamt þremur öðram. „Þeir vora að
fai'a af vertíð í Þorpum, skammt inn-
an við Hvalsá. Það var norðanátt og
braut á skerjum. Þeir drukknuðu all-
ir. Mér var stundum í huga þegar ég
fór þama í gegn hvort ég ætti eftir að
sæta sömu örlögum og faðir minn. Ég
fór oft þai'na og stundum með hlaðinn
bát. Áður en vegurinn kom var ég svo
mikið í flutningum, bæði með vaming
og fólk. Stundum sótti ég menn yfir á
Hvammstanga á trillunni." Ágúst
segist ekkert hafa átt við veiðar á
landi, einu sinni keypti hann þó byssu
en seldi hana aftur. „Ég hafði ekki
kjark til að drepa rjúpuna. Hún var
svo falleg. Á vorin komu oft selir í
grásleppunetin og eitthvað vora þeir
nýttir til heimilisins."
Ágúst segist hafa verið orðinn
slæmur fyrir brjóstinu og mæðinn
um sjötugt. Hann brá búi 1972 og þá
fluttu þau Guðrún suður. „Ég var
hálfsmeykur við að flytja til Reykja-
víkur. Var svo hræddur um að ég
fengi ekkert að gera. Mér hefur alltaf
liðið illa hafi ég ekki haft eitthvað
handa í milli. Ég var ekki búinn að
vera hér nema tvo eða þijá daga þeg-
ar ég var beðinn að koma og salta
grásleppuhrogn. Við þetta vann ég
þrjú eða fjögur vor. Ég var vanur
grásleppunni írá því fyrir norðan."
Ágúst gerðist einnig netamaður og
hafði mikið að gera. Hann keypti
sjálfur slöngur og teina og setti upp
net sem hann seldi Pétri og Páli.
Seinustu netin setti hann upp á
hundraðasta æviárinu. Hann segist
aldrei hafa haft meiri tekjur á ævinni
en í netamennskunni. I sveitinni sá
hann aldrei peninga. Þar var allt lagt
í reikning og síðan tekið út í vöram.
Nútíminn
Ágústi þykir ýmislegt að í nútím-
anum og mikið hafa breyst frá íyrri
tíð. „Það er margt öðravísi hér [í
Reykjavík] en í sveitinni. Hér fá
bömin ekkert að vinna. Mér finnst
það líka að, hér í Reykjavík, að bömin
era farin að stjóma heimilunum og of
mikið látið eftir þeim. Það finnst mér
vera of langt gengið.“
Hverju þakkar Ágúst langlífið?
„Ég lifði á íslenskum mat og hef alltaf
unnið, sjaldan verið iðjulaus." Hann
segist hafa reykt á yngri áram. I
stríðinu rak oft blikkdunka með síg-
ai-ettum fyrir norðan. Rekabændur
buðu nágrönnum tóbakið. Svo fór
Ágúst að ftnna til fyrir bijóstinu og
hætti þá að reykja og fór að taka í
nefið. Eftir nokkurra ára neftóbaks-
notkun fékk hann miklar og kvala-
fullar blóðnasir sem læknir þurfti að
stöðva. „Það voru mestu kvalir sem
ég hef tekið út. Þá ákvað ég að hætta
að taka í nefið og stóð við það.“
Ágúst var meðhjálpari í þrjá ára-
tugi á Kollafjarðamesi og segist vera
trúaður. „Ég trúi á skapara himins og
jarðar og kvíði ekkert fyrii' að deyja,“
segir Ágúst. „Ég les bænir á hverju
kvöldi, bæði bænir sem ég lærði sem
barn og aðrar sem hafa bæst við.
Fyi-st og fremst Faðirvorið." Meðan
við sátum að spjalli kom nágranni
Ágústs til að sælga hann í samsöng.
Sá sagði að Ágúst væri forsöngvari
og vildi fá hann með. En hvað stend-
ur upp úr á langri ævi? „Ég held að
það hafi verið erfiðast að alast upp.
Þegar alltaf var verið að lána mann -
kannski í ókunna staði. Þá leið manni
ekki alltaf vel. En ég átti góða konu
og gott samneyti við hana. Mér hefur
alltaf liðið vel og farnaðist vel í bú-
skapnum," segir Ágúst.
x »i r . -,,• Morgunblaðið/Jim Smart
Ingibjorg Narfadottir
„Það var
sveit í okkur
báðum“
INGIBJÖRG Narfadóttir er
fædd 13. júm 1900 þar sem nú
eru Sólheimar í Grímsnesi en
hét Hverakot þegar Ingibjörg
fæddist. Hún kennir sig alltaf við
gamla bæjamafnið. Foreldrar Ingi-
bjargai- bjuggu að Hverakoti og
eignuðust fjögur börn, Ingibjörgu
og þijá syni.
Móðurmissir
Ingibjörg segist hafa verið heilsu-
hraust alla ævi og það sé langlífi í
ættinni. „Amma varð gömul en
mamma varð ekki langlíf. Hún dó af
slysförum. Brenndist. Rann með fæt-
urna ofan í hver. Hún var víst að þvo
og ekkert byggt yfir hverinn. Allt
opið. Hún kvaldist mikið í tvö ár og
gat ekki unnið,“ segir Ingibjörg
hugsi. Hún bendir á mynd sem tekin
er um 1905 og sýnir móður hennar
sitjandi framan við bæinn í Hvera-
koti. Húsin eru skæld eftir jarð-
skjálfta og móðir hennar með sára-
umbúðir um fæturna alveg upp að
mjöðmum.
„Þetta er eina myndin sem til er af
henni. Ég var svo heppin þegar ég
átti afmæli að þá fannst þessi mynd.
Þetta var gjöf frá Guði. Eg trúi á
Guð. Þér er óhætt að skrifa það.
Hann bjargar mér og hefur gert.
Guð er æðsturog svo mennimir í
mínum huga. Ég ólst upp á trúuðu
heimili og bý að því. Það er gott að
búa að því sem maður lærir ungur,
sé það gott. Ég hef verið reglusöm
alla ævi og aldrei smakkað brenni-
vín og ekki reykt eina einustu sígar-
ettu.“
Á Kiðjabergi
Pabbi Ingibjargar bjó í tvö ár eftir
slysið. „Ég man Iítið eftir mér hjá
pabba,“ segir Ingibjörg. „Ég ólst
upp á Kiðjabergi í Grímsnesi og kom
þangað rétt áður en ég varð átta
ára. Móðurlaus. Þar var ég þar til ég
var rúmlega tvítug og 1922 fór ég al-
farin að heiman. Það var allt svo
gott heima á Kiðjabergi. Það var
stórbýli. Tuttugu manns vanalega
og komst upp í þijátíu á sumrin."
Borg í Grúnsnesi var aðal-
skemmtistaðurinn og unga fólkið lét
skemmtanir ekki framhjá sér fara.
„Ég hafði voða gaman af að fara
þangað. Svo fór ég á hestbak þegar
ég gat. Var svolítið fyrir hesta og
sótti þá alltaf. Svo bara leið mér svo
vel.“
Leiðin lá til Reykjavíkur og fór
Ingibjörg til móðursystur sinnar.
Hún gerðist hjálparstúlka hjá hjón-
um í bænum og vann hjá þeim í tvö
ár.
„Ég gifti mig þegar ég var 25 ára.
Maðurinn minn hét Frímann
Kristófer Sehram og var Ingvars-
son. Hann var frá Þóroddsstöðum í
Grúnsnesi. Hann var sjómaður þeg-
ar ég kynntist honum, svo varð hann
símamaður. Við bjuggum í Reykja-
vík þangað til hann dó.“
Ingibjörg og Frímann eignuðust
fjögur börn. Elstur var Ámi, sem er
látinn, svo komu Dóra Guðríður,
Katrín og Ögmundur.
Ingibjörg var alltaf heimavinn-
andi eftir að hún gifti sig. „Ég vann
ekki einn einasta dag utan heimilis.
Var bara heimaað hugsa um minn
mann og börn. Ég var búin að vinna
í sveitinni, orðin svolítið þreytt á því.
Þar var stórt heimili og nóg að gera.
Maður var látinn vinna og kennt að
vinna. Það er nauðsynlegt að læra
að vinna.“
Ingibjörg segir að lífsbaráttan
hafí verið ólíkt harðari þegar hún
var að alast upp en nú. „Ég myndi
ekki geta gert eitt einasta handtak
nú. Þetta er allt svo ólíkt.“
Eftír efnum og ástæðum
Ingibjörg og Frímann keyptu hús
á Grettisgötu 53A og þar fæddust
börnin, nemaþað yngsta. „Við átt-
um heima í ósköp lélegu húsi, en
gerðum það soldið betra. Það bless-
aðist allt saman og hægt að lifa það
af. Við vorum vön að vera í
þrengslum heima. Ég kalla Kiðja-
berg alltaf heim. Það eru allir farnir
þaðan sem ég ólst upp með.“
En hvemig gekk þeim að komast
af og fyrirvinnan ein?
„Hann var mikið duglegur mað-
urinn minn og vinnusamur. Var allt-
af í súnavinnu, fastamaður í Bæj-
arsímanum. Ég þurfti ekkert að
gera. Bai'a hugsa um heimilið, börn-
in og mat og svoleiðis. Það var vel
farið með mig. Það var svo lítið af
tækjum á Grettisgötunni fyrst þegar
við komum þangað að ég þurfli að
fara í önnur hús að þvo þvottinn.
Það var erfitt. Kona sem ég þekkti
niður á Hverfisgötu leyfði mér að
fara í vaskahúsið sitt. Það tók sinn
túna að koma heimilinu í gang. Svo
keypti hann þvottavél, en þær vom
ekki einu sinni alltaf til. Við bjugg-
um bara eftir efnum og ástæðum.
Stóðum alltaf í skilum. Vorum ekk-
ert að heimta af bænum. Þetta gekk
bara vel. Smátt og smátt.
Hann átti bíl og var bílstjóri sjálf-
ur, það bjargaði miklu.“
Okst þú bflnum?
„Almáttugur! Nei. Það vai' í mesta
lagi að ég keyrði hjólbörur. Við vor-
um alltaf með kartöflugarð inni í
Tungu, alveg innst á Laugaveginum.
Við höfðum mikið, mikið gaman af
því. Það var sveit í okkur báðum.“
Ingibjörg býr nú hjá Katrínu dótt-
ur sinni í Kópavogi og segir að sér
líði vel. „Þau hugsa mikið vel um
mig, börnin, og ég er hér á góðu
heimili. Ég á svo góð börn. Þau eru
hérna rétt hjá mér og bera mig á
höndum sér. Af því fer ég ekki á elli-
heimilið. Ég er svo heppin," segir
Ingibjörg og hlær.