Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1992, Blaðsíða 73

ORRIVÉSTEINSSON
ATHUGASEMDIR VIÐ
GREIN BJARNA F. EINARSSONAR:
HIÐ FÉLAGSLEGA RÝMI AÐ GRANASTÖÐUM
Eitt af því sem gerir líf okkar, sem leggjum stund á íslenska fornleifa-
fræði, verulega ánægjulegt er hversu stutt fræðigrein okkar er komin á
leið og hvað það er þessvegna alltaf kætandi þegar rannsóknaraðferðum
er beitt í fyrsta skipti á íslenskan efnivið.
Eitt slíkt gleðiefni er grein Bjarna F. Einarssonar um félagslegt rými á
Granastöðum. Þó að hægt sé að vera ósammála nálega öllum ályktunum
Bjarna, þá er enginn vafi á því, að með þessari grein hefur hann stigið
mikilvægt spor í átt að kennilegri umræðu í íslenskri fornleifafræði. Til
skamms tíma hefur útskýring í íslenskri fornleifafræði að mestu verið
bundin við skilgreiningar á hlutverki einstakra muna eða mannvirkja. Það
hafa verið taldar nægjanlegar niðurstöður að geta sagt að hús með sáför-
um sé búr eða að steinn með gati sé kljásteinn. Slíkar skilgreiningar eru
auðvitað grundvöllur allrar fornleifafræðilegrar umræðu og þær þurfa að
vera ábyggilegar og vel rökstuddar, en þær eru ekki túlkun á mannlegum
athöfnum eða veruleika. Þær eru að vísu undirstaða nokkurra mikilvægra
staðhæfinga eins og „Islendingar á 10. öld ófu á lóðrétta vefstóla" eða
„íslendingar hafa alltaf borðað mikinn mjólkurmat", en þær geta ekki
svarað spurningum um vægi eða ástæðu. Til þess að geta svarað slíkum
spurningum þarf í fyrsta lagi að vilja spyrja þeirra og í öðru lagi þarf að
þróa kenningakerfi og tungumál til að geta fjallað um þær og lýst niður-
stöðum á skiljanlegan hátt. Þetta er ekki einfalt mál og mikilvægi framlags
Bjarna í þessu samhengi felst í því að hann gerir í grein sinni tilraun til að
fjalla um veruleika fólks og reynir að greina ástæður og samhengi í lífsmáta
þess. Endanlegt markmið þessa er að geta lýst innri byggingu horfinnar
menningar og það á töluvert öðrum forsendum en lengst af hefur þekkst.
Þetta skilst betur ef við athugum að í hefðbundinni fornleifafræði - og
íslenskri fornleifafræði lengstum - hefur nær eingöngu verið lögð áhersla