Fylkir - 01.01.1927, Side 33

85
steinninn er kalk (CaO; er þaö etandi alkaliskt efni, sem litar rauðan
iitmus-pappír bláan, og dreklcur í sig vatn með áfergi svo vatnið sýð-
ur, þar til kalkið er full-leskjað (»siökkt<).
Bæði leskjað kalk og óleskjað kalk dregur í sig kolsýru (CO2) úr
andrúmsloptinu, nema kalkið sé geymt í loptheldum ílátum eða steypt-
um loptheldum gryfjum.
Sé óleskjuðu kalki blandað saman við hreinan blágrýtis-sand eða
tinnu-sand, í hlutfallinu 1 : 2 og vatni helt í hræruna þar til hún er
gegnvot og hún síðan látin standa, sezt hún að stundu liðinni og
eftir nokkra daga verður hún að hörðum steini. Sé hræru þessari,
áður hún harðnar, drepið á milli steina með múr-skeið, eins og múr-
smiðir gera, þá límir hún steinana saman er hún harðnar og verður
þeim jafnhörð. Þetta eðli kalk-steinsins gerir hann hentan og dýr-
mætan til alskonar steinsmíðis. Kalk, þannig unnið og blandað með
sandi, er hið alþekta múrlím (»Mortar«).
Sé óbrendum kalksteini blandað saman við hreinan þurran leir í
hlutfallinu 6 :2 að vigt og hvort-tveggja brent í hverfiofni yfir megn-
um eldi og síðan malað í fínasta duft, þá fæst úr blönduninni hið
alþekta Cement, svo dýrmætt og nú alment notað til steinsmíðis.
Cementsbrensla er uppgötvun síðustu aldar; því þó Rómverjar
byggju til cement fyrii' nítján öldum síðan, þá var þeirra cement,
»Róman sement«, annarar tegundar. Kristnu mentaþjóðunum lærðist
ekki sú list, að búa til gott Cement, fyr en á miðri síðustu öld. Eng-
lendingurinn, Thomas Parker, á heiðurinn af því að hafa manna
fyrst brent Cement úr leirblandinni kalksteinsleðju. Hann brendi leðju
úr ánni Thames og hepnaðist að vinna úr því Cement, í byrjun 19.
aldar, að þvi ritað er. Nú er sú list alþekt orðin og Cement vinisælt
um allan heim, og búið til hvar sem hentug og nægileg efni eru fyrir
hendi; þvi það er sterkara en kalklím, og Cement-steypa eða svonefnd
»stein-steypa« úr Cementi, sandi og möl í hlutfallinu 1:2:4 eða
1:3:6 þykir ódýrari og hentari til húsabyggingar en sá steinn, sem
hér á íslandi er helzt um að gera, jafnvel þótt höggvinn grásteinn og
högvinn Byrðu-steinn sé eflaust eins endingar-góður eins og bezta
steypa. Því miður er Island mjög fátækt af kalksteini og alveg sand-
laus leirlög eru hér óvíða til. Engin kalksteinslög hafa hér á landi
enn fundist, aðeins þunnar skánir ofan á berglögum, t. d. í »Esjunni«
eða æðar í giljum og sprungum, eins og við Djúpafjörð í Gufudals-
sókn (Barðastrandasýslu).
Erlendis eru víða umfangs-mikil kalksteinslög bæði austan hafs og
vestan, t. d. í Danmörku, Þýskalandi og Bretlandi, en vestanhafs svo
að segja í öðru hvoru ríki eða fylki. Hér á Islandi er því ekki að
heilsa. Hafi kalksteinn nokkurn tíma myndast, þar sem Island nú
3