Fylkir - 01.01.1927, Síða 35

87
Dólómít er mag-nesía kendur kalksteiim. Líkist kalksteiui mjög að
útliti, en er oftast dekkri, harðari og þyngri í sér; h. 3,5—4, eþ. 2,9—3,
efnasamsetning, kolsúr magnesía (Mg COa) og kolsúrt kalk (CaCOi)
sameinuð í Mg. Ca. (COs)2. Dólómít krystaliserast eins og Calcít;
er kleyfur á þrjá vegu, ef krystaliseraður; freyðir ekki í kaldri salt-
sýru, en leysist upp í henni heitri; bráðnar ekki fyrir Ip. né í megn-
um eldi, em fellur í mola eða duft þegar hann kólnar. Brendur Dólómít
blandaður sandi og vatni gefur hydrauliskt múrlím. Óbrendur Dóló-
mít, blandaður þurrum leir í hlutf. 6 : 2 að vigt, og brendur f hverfi-
ofnum og síðan malaður í fínasta duft, gefur hydrauliskt Cement. Finst
í Noregi talsvert; einnig í Manitoba, Canada; hefur ekki enn fundizt
hér á Islandi.
I. fl. Kúskeljar.
Þessi tegund skeldýra af ættinni Lamellibranchiata Conchifera, kyn-
bálksins Mollusca Malacozoa, er hér talin næst kalksteini, eins og hon-
um náskyld og hliðstæð, vegna þess hún og hennar kyn hefur síðan
á annari jarðlífs-öld, Mesozoísku öldinni, átt, ásamt kóröllum, ekki
lítinn þátt í að byggja og mynda helztu kalksteinslög í heimi. Eitt
þeirra, eldra en Júrasteinslögin, eldra en Krítaldar myndanirnar, er
nefnt eftir þessari skeldýra tegund (nl. Muschelkalk, Calcair Coquil-
lier) og þekur stór svæði austan hafs og vestan. En hvorki það kalk-
steint lag né Júrasteins, né Krítaldar myndanirnar hafa fundizt hér
á Islandi. Island telst vera allt yngra en þær, n. 1. frá þriðju jarð-
lífsöldinni (Kainozóisku öldinni).
En hvað sem því líður og hvemig sem á því stendur, þá er hin
hógláta og lífseiga kúskel enn við líði og byggir sjávarbotninn um-
hverfis Island og inni á fjörðum þess. Er alþekt meðal ólærðra jafnt
sem lærðra um allan heim og yfirleitt velmetin meðal vísindamanna
jafnt sem alþýðu, eins og nöfnin Venus isiandica og Astarte borealis
sýna. Hér er hún talin leiðtogi sinnar ættar, sem er stór og marg-
þætt, vegna þess að hún er skeldýra nytsömust, bæði lífs og liðin.
Sjávarbóndinn veit, hvers virði hún er til beitu og steinsmiðurinn
veit, hvers virði skelin hennar er til kalklíms. Margir sveitabændur
og garðyrkjumenn kunna einnig að meta hana til jarðræktar.
Skeljamar hreinar og vel þurrar vega 1 kg. hverjar 10—12 sam-
lokur og geyma 90% vigtar sinnar af kolsúru kalki; hitt er tinnu-
efni (Silica, þ. e. SiOa) og vatn; og brendar gefa skeljamar 50%
vigtar sinnar af hreinu kalki (CaO), sem er fyllilega jafnoki þess
kalks, sem unnið er úr kalksteini (sbr. efnagreining hr. T. ó., birtai
3*