Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.1982, Blaðsíða 4
4
DV. ÞRIÐJUDAGUR 23. NOVEMBER1982.
HÚMAR HÆGT AÐ KVÖLDI
Þjóötaikhúsifl:
DAGLEIÐIN LANGA INN í NÓTT
oftir Eugane O'Neill
Þýðing: Thor Vilhjálmsson
Leikmynd, búningar, lýsing: Quentin Thomas
Leikstjóri: Kent Paul
Það húmar aö kvöldi, gengur nótt í
garð í leikriti O’Neills um einn dag í
ævi Tyrone-fjölskyldunnar. I mínu
sæti, á þríðja bekk, varö það að visu
svo glöggt sem skyldi af annars
prýðilegri leikmynd og lýsingu
hvemig myrkrið í alveg bókstaflegri
merkingu smáþéttist um hið lán-
lausa fólk á sviðinu allan þennan
ágústdag árið 1912. Bókstaflega
merkingin skiptir að visu miklu og
kannski aö endingu mestu í leiknum.
Þeir einfeldningar sem halda að ekki
sé hægt að segja neitt í raunsæislegu
frásöguformi nema sjálfsagða hluti
ættu allir sem einn að skyldast til að
lesa Long Day’s Joumey into Night
ofan i kjölinn. En þvi miöur óttast ég
að þeir leiðréttust ekki í villu sinni af
því að s já sýningu Þjóðleikhússins.
Undir
hárkollunni
Það fer að vísu ekkert milli mála í
sýningu Þjóðleikhússins, með frú
Tyrone, Þóru Friðriksdóttur, í sjón-
armiðju atburða, þungamiðju tilfinn-
inganna i leiknum, að nóttin langa,
myrka sem viö er tekin í leikslokin
hefur meira en bókstaflega merk-
ingu til að bera. Hún grúfist þar yfir
einkalífiö, eina litla fjölskyldu meö
sterkum svip af alveg raunvemlegu
fólki fyrir sjötíu árum — leikaranum
James O’Neill, sem Monte Christo-
lék og átti soninn Eugene, og fólkinu
hans. Eins og í svo mörgum fjöl-
skyldum öðmm, fyrr og síöar, er það
kona og móðir sem heldur henni
saman og á loft: án hennar er þeim
Tyrone-feðgum alls vant. Þetta er
deginum ljósara, alveg frá byrjun
leiks, frá því að Þóra birtist fyrst
með sína tilkomumiklu hárkollu,
fyrsta en engan veginn síðasta dæmi
um óþarflegar áherslur, ofur-
áherslu mætti kannski kalla þaö, á
einstök efnisatriöi í sýningunni. Dag-
leiðin langa sem leikurinn lýsir er á
meðal annars ferð hennar inn í
ólæknandi sjúkdóm sinn, burt frá
hollum endurbata í byrjun leiks, uns
nóttin lykur um hana aleina á s viðinu
í leikslokin.
Rétt að segja strax gerir Þóra
Friðriksdóttir Mary Tyrone, undir
hárkollunni og burtséð frá henni, öll
þau skil sem ætlast má til af henni.
Nú er loks komin sú stund, og ekki
rann í strætisvagninum, hlutverki
Blanche Dubois um árið, aö leikkon-
an fengi að neyta allra sinna miklu
krafta óskertra, ótraflaðra. Og sjá:
Mary Tyrone birtist okkur sönn og
heil á sviðinu, konan, móðirin og
manneskjan í og með allri sinni
ógæfu sem um leið er gifta hennar í
lífinu. Frú Tyrone er áreiðanlega
mesta og besta verk Þóm til þessa,
þaö sem áhorfendur hennar hafa
lengi beðið og vænst, og þar með af
sjálfu sér annálsvert hlutverk í leik-
listarsögunni, þeirra raunsæislegu
stílshátta sem hingað til hafa um-
fram allt mótað leiklist okkar. Ein
sér lýsir Þóra með aðdáunarverðu
móti þeirri dagsferð fram á nótt sem
er hið beina frásagnarefni í leiknum.
Hennar vegna er rétt og skylt að sjá
sýninguna í Þjóðleikhúsinu — þótt
það verði að sumu öðm leyti býsna
þungbær kvöð.
Konaí
karlheimi
En hvernig stendur á því að svona
fer fyrir Mary Tyrone, hvað veldur
ógæfu hennar íleiknum? Það stendur
þannig á þvi (og algengt er í raun-
vemlegum fjölskyldum og lífinu
sjálfu) að hún á svo erfiðan karl og
mótdræga ævi meö honum, missti
bam á meöal annars þess vegna,
elsti sonurinn fyrir fullt og allt kom-
inn í hundana eins og sagt er hjá
góðu fólki. Og umfram allt stafar þaö
af þvi að yngri sonurinn, augasteinn
fjölskyldunnar, er kominn með
berida og öldungis ósýnt um afdrif
hans. Þó svo unnt verði að kvelja
kari föður hans til að kosta upp á Ed-
mund almennilegri læknishjálp. Það
má vel sjá og lesa Long Day’s
Journey sem enn einn „harmleik
konunnar” við nútima þjóðfélags-
hætti. Mary Tyrone hefur í rauninni
aldrei fengið að njóta sjálfrar sín og
ekki einu sinni síns áskilda hlutverks
sem eiginkonu efnamanns og móöur
efnilegra sona. Samt sem áður em
það einmitt þeir feðgar sem gefa lífi
hennar gildi sitt, ást hennar á James
Tyrone það sem mestu skiptir á æv-
inni, eins og hin undurfögru leikslok,
lokaorð hennar á sviðinu leiða í ljós.
En ekki er vert að gleyma því að
harmleikur frú Tyrone er í leiknum
séður og sýndur karlmanns-sjónum,
elskandi sonar og ef til vill einnig
maka. Frá þessum bæjardymm séð,
hins heföbundna raunsæislega leik-
máta, er á sýningu Þjóðleikhússins
mikilsháttar ljóður sem verður henni
um síöir fullkomlega að falli. Það
vantar í leikinn mikilsverðasta hlut-
verk hans, Edmundar sjálfs, hins
lenskri leiklist, leikhúsinu um þessar mundir,” skrifar Ólafur Jónsson um
Dagleiðina í Þjóðleikhúsinu. Með því besta fannst honum vera leikur Rúriks
Haraldssonar og Þóm Friðriksdóttur, sem sást hér á myndinni í hlutverkum
sinum sem James og Mary Tyrone. DV-mynd: GVA
elskandi sonar sem um síðir skýrir
og réttlætir fóm og friðþægingu móð-
ur hans: litla kjökurdýrið sem Július
Hjörleifsson sýnir i leiknum er svo
fjarri því sem hugsast getur að full-
nægja hlutverkinu. Þetta verður svo
ljóst sem verða má í fjórða þættinum
sem allur snýst um, hljómar kring-
um Edmund og hans afdrif, en verð-
ur sem næst óbærilegur í sýningu
Þjóðleikhússins. Þegar Þóra er á
burt er ekkert efni eftir lengur í
leiknum.
Þrátt fyrir Rúrik Haraldsson í
hlutverki James Tyrone: annað
dæmi í þessari sýningu um einstakl-
ings-leik, raunsæislega mótun hlut-
verks eins og það gerist best í Þjóð-
leikhúsinu. Afrek Þóm Friðriksdótt-
ur í gervi Mary Tyrone má ekki
varpa skugga á fullkomið vald Rúr-
iks á sínu frásagnarefni í hlutverki
mannsins hennar.
Fölkið og
öldin
Og rangt væri að gera úr hinum af-
drifaríku mistökum á sýningunni
áfellisdóm yfir ungum leikara. Long
Day’s Joumey er nokkum veginn
síöasti staöurinn, óheppilegasta
stundin til að standa i tilraunum meö
leikaraefni, og bara vonandi aö
ófarir leiksins verði ekki til aö spilla
Leiklist
Ólafur Jónsson
framtið og frama þess leikara sem
Júlíus Hjörieifsson án efa getur orð-
ið. Veit ég vel að Kent Paul leikstjóri
er aökomumaður, útlendingur, skil-
ur ekki máliö sem leikararnir tala og
veit þess vegna aldrei hvað þeir eru
að segja á hverju andartaki leiks.
Samt sem áður held ég að mistök
sýningarinnar stafi af djúprættari
orsök en einni saman misráðningu í
hlutverk, beri meö sér misskilning á
öllu efni leiksins.
Það er sem sé alveg óþarft að taka
bókstaflegt efni hans, frásagnarefn-
ið í leiknum á oröinu sem eina efni
hans. Leikurinn fjallar um viða-
meira efni en giftuleysi einnar fjöl-
skyldu — þó svo ógæfa hennar gefi
um siðir af sér gott skáld og skáld-
skap. Nóttin sem fer í hönd í leiknum
er ekki bara raunvemleg þokunótt í
ágúst 1912, ekki bara sjúkdómurinn
sem leggst y fir Tyrone-fjölskylduna í
leiknum. Hún er líka heimsstyrjöldin
sem þá fór í hönd og sú öld sem við
lifum síöan. Engin ástæöa aö láta sér
yfirsjást hvenær leikurinn var sam-
inn, árið 1940, þegar myrkur grúföist
yfir Evrópu og allan heim. ,,Hver
andskotinn var það eiginlega sem ég
ætlaði mér aö kaupa,” segir James
Tyrone í f jórða þættinum, ályktunar-
orð af ævi hans í endalausri eftirsókn
eftir vindi. Og á bak við hann stend-
ur, umhverfis hann hljómar heil öld
bjartsýni og framfara, 19da öldin,
kapítalismans sjálfs, og enn er ekki
úti. Þennan hljómbotn var hvergi aö
heyra né finna í sýningu Þjóðleik-
hússins, sviðsetningu Kents Paul. Og
án hans er úti um fjórða þáttinn og
með honum leikinn í heild.
Um raunir
og erfíði
Nú er Kent Paul án efa að ýmsu
leyti vel hæfur maður til sinna verka.
Þaö fannst mér skýrast í þriðja
þætti, sem einn sér var kannski best-
ur í sýningunni, þar sem Cathleen
vinnukona, Lilja Guðrún Þorvalds-
dóttir, leiddi hann allt að mörkum
farsans, áf því hvernig athygli áhorf-
andans, áhersla leiksins leiddist
áreynslulaust frá henni og að Mary,
Þóru. Fram að þriðja þætti var líka
eldri sonurinn, Jamie, Amar Jóns-
son, skilmerkilega mótað hlutverk,
þótt ósýnt væri frá byrjun hvað Am-
ar hefði með það að gera. (Meðal
annarraorða: afhverjuí ósköpunum
vom ekki strikaðar út úr textanum
allar hans skírskotanir til þess hvað
Jamie á að vera feitur og hjassaleg-
ur. Hvað varstu eiginlega að hugsa í
vinnunni Árni Ibsen aðstoöarieik-
stjóri?) En í fjórða þætti var úti um
Jamie, Amar, eins og fleira: eftir
stóð einungis demónískt gervi fylli-
raftsins.
Það er raun frá þessu að segja. Og
varð um síðir fjarska örðugt að
þrauka í leikhúsinu í hálfan fimmta
klukkutíma — svo góð sem sýningin
þrátt fyrir allt er, allt fram á elleftu
stundu. Samt sem áður, lesendur
góðir, held ég að tilvinnandi sé að
Ieggja á sig þetta erfiði og þessa
raun og láta út fé fyrir. Því að í sýn-
ingunni birtist í hnitmiðaðri mynd
sumt hið besta, margt hið versta í ís-
lenskri leiklist, leikhúsinu, um þess-
armundir.
NB: Rétt og skylt er að geta þess
að þýðing Thors Vilhjálmssonar
heyrðist mér (burtséð frá hinu
hallærislega heiti leiksins) alveg
ágætlega af hendi leyst, sjaldyrði og
margar skáldlegar skírskotanir í
textanum sömdu sig að mestu að töl-
uðu máli, fólkinu sjálf u á sviðinu.
Svo mælir Svarthöfði Svo mælir Svarthöfði Svo mælir Svarthöfði
Boða fjögurra ára neyðarráðstafanir
sjái ekki dagsins ljós fyrr en eftir,
Þeir alþýöubandalagsmenn hafa
þingað og komist að þeirri niður-
stöðu að hér ríki uppiausn i efna-
hagsmálum. Þeir bera við óguriegum
þrengingum í heiminum, sem séu
auðvaldinu að kenna, og liggi við að
fjöldi landa sé gjaldþrota af þeim
sökum. Ekki var minnst á PóDand í
því sambandi. En þótt efnahagslífið
á íslandi sé í upplausn eygja þeir
alþýðubandaiagsmenn nokkra von á
næstunni fái þeir að vera áfram við
völd í umboði kjósenda. Er þess aö
vænta að þeir hefji þá glimuna við
islenska auðvaldið ef þeir finna það.
Að öðrum kosti ætla þeir að efna hér
til fjögurra ára neyðarráðstafana og
má það varia minna vera eftir nær
samfellda stjórn þeirra frá árinu
1978. Hefur ekki í annan tima verið
lýst yfir öðm eins stjómargjaldþroti.
Dugar skammt til að breiða yfir
handvömmina að láta lesa yfir
landsfólkinu óljósar yfirlýsingar um,
hvemig menn hafa það i útlöndum
um þessar mundir.
Gott dæmi um þau efni er ríkis-'
stjórn Margaret Thatcher i Bret-
landi. Varla kom svo út blað af Þjóð-
viljanum um tima að ekki væri vikið
þar að járnfrúnni og bún taiín vera
að hrekja bresku þjóðina út í lang-
varandi sultargöngu. Eftir nokkuð
langan stjómartima bennar stendur
lessið þannig i Bretlandi að þjóðin
veitir henni nægan stuðning til að
viðhalda meirihluta, færa kosningar
fram á morgun. Vist hafa Bretar lent
i erfiðieikum en þeir hafa gert sér
grein fyrir því að úr þeim verður
ekki komist nema með hörku sem
kostað hefur atvinnuleysi og þreng-
ingar. Það hefur þó ekki kostað
neyðarráðstafanir til fjögurra ára
eins og fjármálasení Alþýðubanda-
lagsins boða nú eftir stjóraarsetu
sína. Hér skuldar hver einstaklingur
4 þús. dollara erlendis. Ætli sé ekki
að finna meiri þrífnað í búi jám-
frúarínnar, þrátt fyrir langar
orðræður Þjóðviljans og ögmundar
Jónassonar í sjónvarpi um óhæfu-
verk Margaret Thatcber.
Svavar Gestsson steig fram fyrir
þjóðina sl. sunnudag í málgagni sinu
og sagði orðrétt: „Eg tel óhjákvæmi-
legt að á þessum fundi verði f jallað
um tillögu okkar að áætlun, eins
konar neyðaráætlun til fjögurra ára
nm það, hvernig þjóðin vinnur sig út
úr þeim vanda sem hér er um að
ræða.” í stjómmálayfirlýsingu frá
miðstjórnarfundi flokksins um
helgina er út af fyrir sig ekki gerð
nein grein fyrir þeirri neyðaráætlun
sem á að taka við af núverandi stjórn
landsins. Hins vegar er talað mikið
nm eymdina í heiminum og auð-
valdið. Neyðaráætlunin virðist því
vera einhvers konar busaþuia sem
næstu kosningar. Kannski birtist hún
aldrei á prenti, heldur verði spiluð
eftir eyranu eins og stefna flokksins í
varaarmálum sem birtist undir kjör-
orðinu: ísland úr Nato, herinn burt
og hefur ekkert verið jafn kjurt og
þetta tvennt.
Kannski neyðaráætlunin sé fólgin í
þvi að ná undir sig fámennishópum
til styrktar hringorminum,
örvingluðum konum sem lýsa því
yfir í tíunda sinn að þær standi
saman með fóstureyðingum, marx-
lenínistum ogtrotskýistumsem hafa
verið að greiða atkvæði einhvers
staðar annars staðar að undanförau.
Alþýðubandalagið hefur lýst eftir
óánægjuhópum í þessu skyni, alveg
eins og fólk á föraum vegi sem þarf
að auglýsa eftir úri eða hönskum.
Vonandi finnst þetta týnda fé Al-
þýðubandalagsins.
Segja má að ekki blási byrlega
sem stendur fyrir þjóðfélaginu. í því
sambandi er eitt alveg öruggt: Fái
Alþýðubandalagið tækifærí til aö
koma á okkur neyðarástandi til f jög-
urra ára þá verður iítið orðið eftir
bitastætt í landinu árið 1986, ef þá
verður kosið, því auðvitað hlýtur
neyðaráætlun sem mnnin er undan
rifjum Alþýðubandalagsins líka að
ná til samdráttar í kosningum og
stjórnarmyndunum í samræmi við
hina prentuðu og yfirlýstu stefnu
flokksins, að ná eigi völdum á íslandi
með byltingu.
Svartböfði.