Dagblaðið Vísir - DV - 23.02.1983, Blaðsíða 14

14
DV. MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRUAR1983.
PÓUTÍSK ÓSVÍFNI
fU
Því er stundum haldiö fram aö fjöl-
flokkakerfi í stjómmálum veröi til
vegna hinna „mismunandi leiöa aö
markinu”, sem flokka greini ó um.
Þaö eitt er þó ekki nægileg skýring,
því aö markið sjálft er skilgreint á
mismunandi vegu hjá hinum ýmsu
flokkum. Þetta á viö um Island sem
önnur lönd.
Eitt er það þó öðru fremur, sem
íslenskir stjórnmálaflokkar hamra
sífellt á, og þaö er, aö stefnan sé þegar
mörkuö, — þaö séu aðeins „leiöirnar
að markinu”, sem deilt sé um!
Stundum má endurtaka hluti svo
oft, aö þeim veröi trúaö. Nú kemur
hins vegar í ljós, aö íslenskir kjósendur
eru ekki lengur móttækilegir fyrir
þess konar slagoröum.
Skoöanakannanir leiða í ljós, að
fólkiö er fariö aö hafna flokkunum í
slíkum mæli, aö annaö eins hefur ekki
þekkst hér á landi.
Algjört stefnuleysi
Auövitað er deilt um leiöir til að ná
einhverju sérstöku marki. Þaö er
eölilegur hlutur í lýðræðisríki meö fjöl-
flokkakerfi.
Það væri líka vel, ef deilurnar um
„leiðirnar aö markinu” væru þaö sem
íslensk pólitík snerist um. — Þá lægi
það fyrir, klárt og kvitt, að þeir
flokkar, sem hafa meirihluta kjósenda
á bak viö sig á kjörtímabilinu, færu
þessa eöa hina leiðina, aö því marki
semstefnterað.
En, það er ekki svo vel, aö þessu sé
fýrir aö fara í íslenskum stjórnmálum.
Aöalorsökin er sú, aö mati þess er
þetta ritar, aö það er engin stefna til
hjá íslenskum stjórnmálaflokkum. —
Þess vegna er alltaf verið að deila um
leiöir, án þess að nokkur fastmótuð
stefna sé raunverulega fyrir hendi.
Og allra síst er hægt að ætlast til
þess, aö stefna veröi mörkuö af ríkis-
stjórn, sem er mynduö af tveimur eöa
fleiri flokkum, sem hafa hin ólíkustu
sjónarmiö. — Er þá nokkur furöa, þótt
brösulega gangi aö koma á jafnvægi í
efnahagsmálum, búsetu- og atvinnu-
málum og öörum þeim grundvallar-
þáttum, sem veröa aö vera til staðar
til þess aö halda uppi sjálfstæöu þjóö-
félagi?
Hvaöa ríkisstjóm íslensk hefur haft
eitt og fastmótaö markmiö í orkumál-
um, efnahagsmálum, vamarmálum,
skattamálum og atvinnumálum?
Engin ríkisstjórn til þessa.
Hinn almenni kjósandi fær ekki
betur séö en slíkt stefnuleysi ríki í
íslenskum stjórnmálum, að þýðingar-
laust sé aö vænta úrbóta, þótt raðað
verði upp til ríkisstjómar meö mis-
munandi hætti eina ferðinaenn.
Tveir flokkar eða fleiri
Hjá þjóð, sem ekki hefur fleiri íbúa
en raunin er í meöalstóru úthverfi ein-
hverrar heimsborgarinnar, ætti þaö aö
vera keppikefli aö takmarka fjölda
stjómmálaflokka, til þess aö foröast
klofning þjóðarinnar í margar smáar
og stríöandi stjórnmálaeiningar.
Slíkt leiöir svo aftur af sér enn meiri
klofning og þá fyrst innan flokkanna,
eins og dæmin hafa ljóslega sannaö hér
hjá okkur.
Sá klofningur, sem nú á sér stað
innan íslensku stjómmálaflokkanna,
var óumflýjanlegur og er einmitt frá
þeirri staðreynd runninn, að fjórir til-
tölulega fjölmennir flokkar (og enginn
þeirra er svo til áhrifalaus eins og
víöa, þar sem fjölflokkakerfi er viö
lýöi) myndasterk miðstjómarvöld.
Geir R. Andersen
Þessi miðstjómarvöld leitast síöan
viö að komast aö samkomulagi, hvert
innan síns flokks, um „leiðirnar aö
markinu”, — en miðflóttaflið veröur
flokksvaldinu yfirsterkara og meö
aðstoö öfundar og áfergju í aö hafa
áhrif á gang mála i stefnumótuninni
sjálfri víkur samkomulagsviljinn
smám saman fyrir innbyrðis baráttu.
Klofningur er á næsta leiti, síöan hatur
og barátta. — Nýr flokkur eða flokkar í
uppsiglingu.
Allt þetta erum við Islendingar nú
að ganga í gegnum. Þetta em líka al-
kunnar staöreyndir frá ýmsum lönd-
um Vestur-Evrópu, þar sem marg-
flokkakerfi er. I flestum þessum lönd-
um er stjórnmálaleg ringulreiö,
kosningar tíöar og fólk ber lítt traust
tilstjórnmálamanna.
I þeim tveimur löndum, sem viö
Islendingar höfum þó einna mest sam-
skipti við, samgöngu- og viðskiptalega,
Bretlandi og Bandaríkjunum, er þessu
ööm vísifarið.
I báöum löndunum er tveggja
flokka kerfi. Þar er einnig nokkuö um
minni stjórnmálaflokka, en þeir hafa
aldrei náö neinni fótfestu, þar sem al-
menningur telur sér betur borgiö meö
tveggja flokka kerfi, sem auöveldlega
má virkja til skiptis eöa halda viö völd
þeim flokknum, sem sannanlega hefur
betrumbætt þjóöarhag f rá því hinn var
við stjórn.
Og það merkilega viö tveggja flokka
kerfi er, að hvorugur flokkurinn „ein-
okar” ef svo má aö orði komast. Ef al-
menn óánægja er með stjórnarhætti
annars flokksins, þá má öruggt telja,
að hinn kemst til áhrifa í næstu
kosningum á eftir.
Varla þarf aö efast um, að þorri
landsmanna hér er hlynntur tveggja
flokka kerfi í stjórnmálum. Hags-
munapólitík og leikaraskapur hinna 60
þingkjörnu fulltrúa situr þó svo gjör-
samlega í fyrirrúmi, aö þjóöin getur
einskis vænst úr þeim herbúðum, fyrr
en þar hafa oröiö kynslóöaskipti, í þess
orös fyllstu merkingu.
Hvaða ósvífni?
Auövitaö snýst pólitík um f jármál aö
öllu leyti í einu eða ööru formi. Um þaö
verður ekki deilt. Verðbólga og sjúkt
efnahagslíf er aö öllu leyti afleiöing
þess, að íslenskir stjórnmálamenn
hafa hugsað meir um sjálfa sig en þá
sem þeir þjóna.
En ósvífnin er þó kannski það, sem
landsmenn sætta sig síst viö. Hún birt-
ist í mörgum myndum, og nánast dag
hvern.
Stjórnarskrámefnd, sem er saman
sett af mönnum, sem hafa sérstakra
hagsmuna að gæta, hefur hingað til
neitaö aö láta fara fram skoöanakönn-
un meðal landsmanna um svonefnt
kjördæmamál. — Þetta er dæmi um
ósvífni í pólitík.
Verökönnun Verðlagsstofnunar, þar
sem engin afstaöa er tekin til gegndar-
lauss misræmis í verölagi sömu vöru-
tegundar í mismunandi verslunum né
vörutegunda sem eru eitt til tvö
hundruð prósent dýrari hér en t.d. í
Danmörku (sbr. verö á kjúklingum),
er ekkert annað en ósvífni.
Verölagsstofnun vill ekki einu sinni
tjá sig um hugsanlegar skýringar á
slíkum verömismun! — Og þaö er
pólitísk ákvöröun.
N úverandi skattalög eru heldur ekk-
ert annaö en pólitísk ósvífni. Mesta
||| „Hvaða ríkisstjóm íslensk hefur haft
eitt og fastmótað markmið í orkumálum,
efnahagsmálum, varnarmálum, skattamálum
og atvinnumálum? Engin ríkisstjórn til
þessa.”
Misþung atkvæði - og lýðræði
Það er stórkostlegt aö á sama tíma
og óáran hreiðrar um sig í efnahags-
og atvinnulífi eru helstu stjómmála-
spekingar landsins upp fyrir haus í
vangaveltum um fyrirkomulag kosn-
inga, viktun atkvæða og svo auövitaö
uppteknir af því aö tryggja sér seturétt
í þingstóli.
Lýðræði og
jöfnun atkvæðagildis
Líklega er þaö slæmt aö atkvæöi
skuli vega misþungt eftir kjördæmum
og einkum væri það til hins mesta
vansa ef ekkert annaö væri misþungt
vegiö. Sumum hér á SV-horninu finnst
svo illilega aö sér vegið meö þessu mis-
vægi — ekki nema fjórðungur úr Vest-
firöingi í atkvæöaþunga — aö þeim
finnst eins og aö með þessu sé verið aö
stimpla þá sem lélegri Islendinga.
Þessum illa þjáöu skal góöfúslega bent
á það aö í þessu lýðfrjálsa landi er
frelsi til aö flytja sig um set, til þeirra
staða þaö sem sériiverjum einstaklingi
finnst hann vega þyngra, ef þaö á
annað borö skiptir hann þaö miklu
máli. Þaö er einmitt þetta sem hvaö
helst hefur valdið því að misvægið er
oröið svo sem raun ber vitni um í
þyngd atkvæöa — fólk hefur flust til
þeirra staöa sem boðið hafa upp á þaö
sem sóst er eftir. Ástæöan fyrir því að
sá hópur sem hér á SV-horninu kvartar
undan því aö halda á rýru atkvæöi flyt-
ur ekki til héraða með feitum atkvæö-
um er líklega sú aö þau héruö bjóöa
ekki upp annað, umfram feit atkvæöi,
sem þetta fólk sækist eftir, annars
flytti þaö. Þaö skyldi því ekki vera
brýn þörf á aö jafna eitthvað annaö
ásamt atkvæðaþyngd? Lýöræöi er ekki
bara fólgið í því aö nota atkvæði sitt á
kjördögum. Frelsi er ekki bara það aö
mega gera hitt og þetta. Bæöi lýöræöi
og frelsi er háö því aö möguleikar fólks
til athafna og ákvarðanatektar séu
fyrir hendi og jafnrétti því aö mögu-
leikamir séu jafnir. Til þess aö skapa
fólki möguleika til athafna og ákvarð-
anatektar og gera möguleika þessa
jafna eru notaöar margvíslegar leiðir,
félagslegar, efnahagslegar og stjóm-
málalegar. Enda þótt lýöréttindi og
frelsi séu öllum tryggö innan ákveðins
ramma með stjómarskrá og löggjöf
em möguleikar manna til aö gera sér
mat úr rétti sínum og frelsi misjafn-
ir — þaö skortir á jafnrétti og þaö
skortir líka á aö fólkinu í landinu séu
skapaðir möguleikar til að taka þátt í
lýðræðinu.
Skerðing persónuvægis
Eitt af því sem m.a. kemur í veg
fyrir aö fólk hafi möguleika til ýmiss
konar athafna eöa aö möguleikarnir
eru fátæklegri en skyldi er búseta
manna. Sæmilegt dæmi hér um er þátt-
taka í störfum félagasamtaka sem
starfa á landsvísu. Fulltrúar lands-
byggöar í t.d. fulltrúaráðum eöa nefnd-
um landsfélags era oftar en ekki tals-
vert verr aö sér um málefnin en þeir
sem geta búsetu sinnar vegna veriö
meö annan fótinn í aöalstöövunum í
Rvík. Auk þess sem forföll eru algeng-
ari meöal þeirra af landsbyggöinni.
Þetta gerist enda þótt reynt sé að
mæta þessu misvægi meö efnahagsleg-
um aðgerðum, þ.e. fulltrúar fái ferðir
og uppihald greitt.
Stjómunin fer fram í Rvik eftir
ákvörðunartekt, aðallega frá Rv;k en
e.t.v. samþykkidreifbýlis.
Annaö dæmi um skerðingu persónu-
vægis (sbr. atkvæöisvægi) ersúþreng-
ing sem landsbyggöarfólk veröur fyrir
í verslun. Við hér á landi erum svo vit-
andi vits um aö vanti okkur eitthvaö til
daglegs brúks er ekkert sjálfsagðara
en að fara og kaupa þaö í nálægri búð.
Albert Einarsson
haida flokkakerfi í stjómmálunum
þegar fjöldagrundvelli þeirra flokka
hefur veriö kippt í burtu. Enginn flokk-
anna fjögurra á sér fjöldagrundvöll í
öðru en atkvæöafylgi af því að ekki er
völ á ööra. Enginn flokkanna hefur á
aö skipa fjöida af virku flokksfólki —
■þeir eru farnir æ meir að líkjast gömlu
flokkunum, fyrir daga fjöldaflokka-
kerfisins, þegar flokkurinn samanstóö
af fáum einstaklingum.
Þaö er íhaldssemi aö ætla sér aö
leysa vandamál sem skapast vegna
mikillar miöstýringar meö því að
breyta formsatriöum í sambandi viö
vægi atkvæða eöa kosningafyrirkomu-
lag.
Miðstýringin er líka form fyrir sam-
tryggingu valdaaðila, sem tengjast
rnn.
Þaö er nákvæmlega sama hve mis-
jafnt atkvæöi vega eöa hvernig þessir
60—63 eru kosnir til setu á þingi, þaö
breytir ekki þessu miðstýrða, sam-
tryggöakerfi.
Þaö er íhaldssemi aö halda aö hægt
sé aö leysa vandamál efnahagslifsins í
sölum Alþingis. Hve oft og mikið sem
Alþingi hefur samþykkt aö kveöa verö-
bólguna í kútinn í eitt skipti fyrir öll, er
verðbólgan enn bústin og sæl. Á meðan
hinir íhaldssömu flokkar, þinglið
þeirra og annaö oddafólk, lítur á sig
sem hina einu og sönnu bjargvætti
þjóðarinnar og treystir fólkinu ekki til
athafna og ákvöröunar, heldur þetta
íhaldssama kerfi áfram að skemma
þjóölífið.
9 „Héruöin með feitu atkvæðin bjóða lík-
lega ekki upp á annað sem fólk sækist
eftir.”
En er þetta hér á landi allt Island? Alls;
ekki. Bæði er það aö vöraúrval er tak-
markað og verölag víöast allmiklu
hærra en í Rvík. En þér er frjálst að
kaupa þaö sem ckki fæst og það sem
fæst er þér frjálst aö kaupa dýrara
veröi en mörgum ööram, en atkvæðis-
rýrari mönnum. Kannski er þar m.a.
greiðslan fyrir gildara atkvæöi?
Miðstýring og íhaldssemi
Þaö er íhaldssemi aö ætla sér aö við-
mjög flokkunum og störfum þeirra í
stjómsýslunni. Vinnandi fólki er ekki
treyst til aö semja sjálft um kaup og
kjör þausemþaðá sjálftaölifa viö. Að
fara út í búö og kaupa í matinn er oröið
færsla í þjóöhagsreikningi. Samning-
ar, sem vinnandi fólki er talin trú um
aö gerðir séu meö því aö aðilar semji
um, en era í raun og veru niðurstaöa
útreikninga þjóöhagsdæmis, eru gerö-
ir upp sem liöur í hinum sama þjóö-
Ihagsreikningi og kaupi breytt og út-
hlutaö bótum og allskyns hundakúnstir
framkvæmdar til aö stemma reikning-
Bandalag jafnaðarmanna
eitthvað nýtt?
Bandalag jafnaöarmanna lítur ekki
á sig sem flokk, heldur laustengt
bandalag fólks úr ýmsum áttum.
Hvort bandalagið veröur standandi á
virkum fjöldagrundvelli er framtíðar-
innar að skera úr um, en að því er
stefnt. Bandalag jafnaðarmanna (BJ)
er fylgjandi valddreifingu. Þetta
kemur m.a. fram í þrennu. BJ vill
valddreifingu í verkalýöshreyfinguna
sem gerir vinnustaöinn mikilvægari.
BJ vill aðskilja löggjafarvald og fram-
kvæmdarvald og gera samtryggingu
torveldari og BJ vill aö landsbyggöin
hafi þyngri atkvæöi til kjörs alþingis-
manna.
Aö þessu leyti a.m.k. er BJ ööruvísi
en flokkarnir fjórir og því athyglis-
veröur valkostur og ekki síður tækifæri
fyrir f ólk til að starfa í stjórnmálum.
Albert Einarsson
kennari.