Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.1983, Qupperneq 10

10
DV. FIMMTUDAGUR 8. DESEMBER1983.
Útlönd
Útlönd
Utlönd
Utlönd
Umsjón: Herdís Þorgeirsdóttir
Vill stefnu um „minni hefnd”
gegn kjamorkuárás
— um hugmyndir McNamara, fyrrum vamarmálaráðherra Bandaríkjanna, í afvopnunarmálum
Þaö hefur víst ekki farið fram hjá
neinum aö afvopnunarmál eru efst á
baugi á vettvangi alþjóöastjórnmála
um þessar mundir. Meö tilliti til
þeirrar staðreyndar aö mannkynið
býr við tilvist 40 þúsund kjarnaodda
hafa margir lagt hönd á plóginn til aö
setja fram hugmyndir sem leitt gætu
til einhverrar lausnar á sviöi afvopn-
unar. Einn þeirra manna er Robert
McNamara, sem var vamarmála-
ráöherra í tíö Kennedys og Johnsons.
Hann hefur sett fram nokkrar til-
lögur sem hann telur aö gætu veriö
spor í áttina að afvopnun þótt hann
taki þaö skýrt fram aö slíkt gerist
ekki í einu vetfangi.
McNamara segir að gengið sé út
frá þeim forsendum aö kjamorku-
vopn séu til staðar í pólitískum til-
gangi, ekki hernaöarlegum annars
vegar, og hins vegar að hvorki
Bandaríkjamenn né Sovétmenn vilji
gera nokkuö sem dragi úr stöðug-
leika sem hvor aöili um sig grund-
vallar fráfælingarmátt sinn á. Því
næst segir McNamara aö meö þessar
forsendur í huga skuli afvopnunar-
viðræður grandvallaöar, sem og
allar áætlanir í hemaöi, stríöi, skipu-
lagningu herafla og vopnasmíði.
Tillögur McNamara verða reif-
aöar lauslega hér. Hann gerir annars
vegar ráö fyrir að þær gætu oröið að
leiðarljósi í afvopnunarviöræðum og
hins vegar era þetta hugmyndir sem
hann telur Bandaríkjastjóm geta
staðið aö einhliöa eöa í samvinnu við
bandamenn sína í Atlantshafsbanda-
laginu:
1. Viöræöur um að draga úr hlut-
falli kjarnaodda, miðaö viö skot-
palla, meö það takmark aö hvert
vopn hafi eigi meira en ehu
kjamaodd. Því fleiri kjarna-
oddar sem hver aöili býr yfir, sé
forsendan um nákvæmni til
staðar, því meiri möguleiki að
ef annar aðili skyti fyrst og
grandaði skotpöllum hins og
drægi því úr endurgjaldsmögu-
leika þess sem fyrir árásinni
verður. Þannig segir McNamara
aö Sovétríkin gætu freistast til að
sk jóta fyrst en ef hvor aðili byggi
aðeins yfir eins kjarnodds
vopnum væri þessi áhætta úr sög-
unni.
2. Hafna þeirri stefnu að endur-
gjald fylgi þegar í kjölfar
viövörunar um kjamorkuárás.
McNamara segir aö þaö sé
engin hætta á aö ekki sé hægt aö
endurgjalda árás síðar, en
viövörun um árás geti verið
slys eöa misskilningur. Hann
segir að Scowcroft-nefndin svo-
kallaöa hafa sýnt fram á þaö að
vopnakerfi Bandaríkjanna séu
ekki eins berskjölduö og áöur var
haldið fram, því aö þótt kjam-
orkuvopnum á landi væri grand-
aö gæti Bandaríkjastjórn enn
byggt endurgjaldsgetu sína á
Pólariskafbátunum og sprengi-
flugvélum.
3. Gefin sé út yfirlýsing að ekki
veröi um endurgjald árásar aö
ræða fyrr en upptök hennar séu
augljós, stærð hennar og mark-
miö árásaraðila. McNamara
kallar þessa stefnu „ekkert
endurgjaldþartil...”
4. Styrkja stjómunar- og eftirlits-
kerfi. Þetta er mjög mikilvægt
atriöi, segir McNamara, og
bendir á aö þau skref sem Banda-
ríkjastjóm hafi tekið í þessum
tilgangi séu aðeins brot af því
sem þurfi að gera — því aö þaö sé
grandvallaratriði að hafa stjóm
á heröflunum óháð því hversu
mikla árás er um aö ræða.
5. Hafna „aftökustefnunni”, þ.e.
nauösynlegt, segir McNamara,
aö gefa út yfirlýsingu þess efnis
aö stjómunar- og eftirlitsstööv-
um andstæöings veröi hlíft —
meö slikri yfirlýsingu er hægt aö
draga úr þeirri „freistingu” aö
verða fyrri til að gera árás og
jafnframt aö gefa honum mögu-
leika á aö ljúka kjarnorkustriði,
sé sh'kt hafið á annaö borö.
6. Styrkja heföbundna herafla.
Þrátt fyrir tímabil efnahags-
öröugleika segir McNamara að
meö samþykkt NATO um aukna
fjárveitingu til hemaðar sé sá
möguleiki til staðar að efla hefö-
bundnar varnir svo aö um muni.
Telur McNamara slíkt mikil-
vægt, þar sem það hækki kjarn-
Robert McNamara, fyrrum varnar-
málaráðherra Bandarfkjanna.

Pólaris-eldflaug
1 . .....................’.......1
Bandarískur M1 skrfðdreki á æfingu í Vestur-Þýskalandf.
orkuþröskuldinn og dragi úr
líkum á þvi aö kjarnorkuvopn
veröi notuð þegar í upphafi
árásar inn í Vestur-Evrópu.
7. Gefa strax út yfirlýsingu þess
efnis að kjarnorkuvopn verði
ekki notuð fljótlega né fyrst í
heraaðarátökum. Segir
McNamara aö eins og málum sé
nú háttaö, þ.e. hvemig kjam-
orkuvopn era staösett á austur-
vígstöðvum í Vestur-Þýskalandi
og í því felist sú áhætta aö þau
verði notuð fljótlega í upphafi
heraaöarátaka. McNamara
segir aö nauösynlegt sé aö gefa
út yfirlýsingu þess efnis aö hefö-
bundinni innrás verði mætt af
hálfu NATO meö hefðbundnum
herafla. Kjarnorkuvopnin veröi
síðan notuö þegar eða ef hefö-
bundnar varnir bresta eöa sem
lokaúrræöi. Segir McNamara að
stjómmálamenn í Evrópu skilji
ekki rökin fyrir slíkri yfirlýsingu
og telji aö meö þessu móti sé hefö-
bundinni innrás Sovétríkjanna
hreinlega boöiö heim. Bendir
hann á aö sú stefna aö kjarnorku-
vopn verði ekki notuð fljótlega,
þ.e. fyrr en hefðbundnar vamir
bresta, sé liður af hemaðar-1
stefnu NATO um sveigjanleg við-
brögð (eöa ,/lexible response”,
þótt sú stefna geri ekki ráö fyrir
aö það sé yfirlýst stefna aö.NATO
verði ekki fyrra til aö grípa til
kjamorkuvopna — innskot:
H.Þ.).
Þá bendir McNamara á aö sú
hemaðarstefna sem NATO bygg-
ir á, þ.e. „sveigjanleg viðbrögö”
hafi upphaflega gert ráð fyrir
miklu sterkari hefðbundnum her-
afla en raunin hefur orðið á.
8. Tiiíaga um að leiðtogar NATO-
rikjanna gefi yfirlýsingu þess
efnis að innan fimm ára veröi
hefðbundinn herafli bandalags-
ins þaö sterkur aö hægt verði aö
taka upp þá stefnu aö NATO
verði ekki fyrra til aö nota kjara-
orkuvopn í stríði.
> McNamara viöurkennir að
þessi tillaga feli í sér ákveðnar
þversagnir, þar eö, ein grund-
vallarhugsun virkrar fráfæling-
ar sé óvissan um hvort NATO
veröi fyrra til aö grípa til kjara-
orkuvopna ef átök hafa brotist
út. Engu að siður segist
McNamara ekki telja slíka frá-
fælingu mjög trúverðuga, þar eð
allir viti hversu mikil endur-
gjaldageta Sovétríkjanna sé og
þar af leiði sú hugsun að fárán-
legt væri að grípa til
kjamorkuvopna sem myndi leiða
yfir ríki bandalagsins gereyö-
ingu. Segir McNamara að æ
minni fráfæling sé fólgin í ögrun-
inni um gagnkvæmt sjálfsmorð.
9. Bandarikjastjóra ætti að ráðfæra
sig við bandamenn sína og aftur-
knlln síðan heiming þeirra sex
þúsund kjarnaodda sem nú eru
til staðar í Vestur-Evrópu.
10. Taka upp þá kjaraaodda, sem
staðsettir eru á austurvígstöðv-
unum, og staösetja þá innar eöa
aftar. Með þessu móti eru kjam-
orkuvopnin ekki eins berskjölduð
í upphafi sovéskrar árásar inn í
Vestur-Evrópu, segir
McNamara. Auk þess er minni
hætta á að ákvarðanatökuaðilar
innan NATO verði fyrri til að
nota þau fljótlega eða áöur en
þeim veröur grandað.
11. Að fá Sovétmenn til að sam-
þykkja það i viðræðum að komið
verði upp kjaraorkuvopnalausu
svæði á tæplega 100 kílómetra
svæði beggja vegna austurvíg-
stöðvanna . Segir McNamara að
slík hugmynd virki sannfærandi
á báöa aðiia um aö hægt sé aö
hafa meiri stjóm á hlutunum.
12. Stuðla beri að einhliða stöðvun á
þróun vopna sem auki á óstöðug-
leika og hafa ekkert fráfælingar-
gildi. Undir slík vopn flokkar
McNamara nifteindasprengjuna,
MX eldflaugina, sem hann telur
hafa of marga kjamaodda, og
Pershing n, sem hann segir ógna
stjórnunar- og eftirlitsstöðvum í
augum Sovétmanna. Ostöðug-
leiki þessara vopna, samkvæmt
skoöun McNamara, er aö Sovét-
menn telji þau svo ögrandi aö
þeir gætu freistast til aö granda
þeim.
13. Viðræður um bann vopna í
geimnum. McNamara telur aö
nógu erfitt sé aö hafa stjórn á
gangi mála hér á jörðu niöri þótt
vígbúnaðarkapphlaupið teygi
ekki anga sína einnig út í geim-
inn. Bæöi tengir hann aukinn
kostnað sem og aukinn óstööug-
leika þessum þætti.
14. Kjaraaoddar. t þeim tilgangi aö
enginn gæti skotiö kjarnaoddi
nema meö ákveðinni raf- eöa
tæknistýringu sem kæmi beint
frá forseta. Segir McNamara aö
væri þessum útbúnaði komið
fyrir í kjamorkuvopnakerfum
bandamanna yröi næsta skref að
fá Sovétmenn til aö koma viðlíka
búnaöi upp í sínum vopna-
kerfum.
15. Að taka upp viðræður við Sovét-
ríkin um alhliða bann á prófun
kjarnorkuvopna í staö takmark-
aös banns sem nú er í gildi frá
1963. Slíkt bann meö tilheyrandi
eftirlitsráöstöfunum mun auka
öryggi Bandaríkjanna og ann-
arra aöila NATO, segir
McNamara.
16. Styrkja allar áætlanir um stöðv-
un dreifingar á kjaraorkuvopn-
um. Segir McNamara aö bæði
NATO-ríki og Sovétríkin veröi aö
spyma á móti því að hryðju-
verkasamtök komist yfir kjarn-
orkuvopn. Hann segir að aukiö
aðhald veröi aö vera meö útflutn-
ingi á tækniþekkingu frá NATO-
ríkjum til ríkja sem enn ekki búa
yfir kjarnorkuvopnum. Segir
McNamara Sovétríkjunum það
til hróss aö í þessum málum hafi
þau staðið sig betur en Vestur-
veldin.
17. Ræða möguleikann á því að
koma upp sameiginlegri miðstöð
margra ríkja til að veita upplýs-
ingar og hafa stjóra á spennu-
ástandi. Vísar McNamara á hug-
mynd Sam Nunn, öldunga-
deildarþingmanns frá Georgíu,
um slíka miðstöö. Er hér um að
, ræöa hugmynd um miöstöð, þar
sem saman era komnir sérfræö-
ingar frá aöildarríkjum beggja
hernaöarbandalaganna. Miöstöö
þessi væri opin allan sólarhring-
inn allt áriö um kring og á þann
hátt gæti verið beint samband
milii stöðvarinnar og stjórnvalda
viökomandi ríkja. Slík „varö-
hundastöð” mundi draga úr
spennu í samskiptum stórveld-
anna um leiö og hún mundi draga
úr þeirri hættu sem t.d. kjarn-
orkusprenging á alþjóöavett-
vangi gæti orsakað, að sögn
McNamara.
18. Setja fram stefnu um „minni
hefnd”. Hér vísar McNamara til
hugmyndar fyrrum samstarfs-
manns síns á Kennedy-tíma-
bilinu, McGeorge Bundy, sem
segir aö kjamorkuárás skuli
mæta með minni hefnd, í staö
þess aö refsingin jafngildi glæpn-
um. Rökin fyrir þessari hug-
mynd er aö allt veröi að gera til
aö stöðva k jamorkustríö og þessi
stefna mundi koma í veg fyrir að
um stigmögnun stríðsins yröi aö
ræöa. Meö því aö styrkja stjóm-
unar- og eftirlitsstöðvar og bíða
meö aö svara árás þar til upptök
hennar eru ljós, er hægt að
bregðast við af skynsemi, segir
McNamara. Ef stefnan um
„minni hefnd” en árás yröi yfir-
lýst stefna mundi þaö ekki draga
úr fráfælingarmætti NATO, aö
mati McNarpgra, á þeirri for-
sendu að sá skaöi sem Sovétríkin
(eöa annar hugsanlegur árásar-
aðili) biöi við endurgjald, þótt í
minna mæli væri, hefði meiri
kostnaö en ávinning af árás í för
með sér.
Þessar hugmyndir Roberts
McNamara eru ekki tíundaöar
hér vegna þess að þær þyki í einu
og öllu raunhæfar, heldur til að
varpa ofurlitlu ljósi á þær marg-
víslegu spurningar sem tengjast
afvopnunarvandanum.