Dagblaðið Vísir - DV - 22.08.1986, Qupperneq 26

38
FÖSTUDAGUR 22. ÁGÚST 1986.
Menning
„Ég byrja yfirleitt bara á einhveijum
einum hlut og yfirleitt verður hann
eitthvað öðruvísi en svoleiðis hlutir
eru yfirleitt, af einhveijum ástæðum.
Mér finnst erfitt að láta svona hlut
standa einan en ég byija yfirleitt ein-
hvem veginn svoleiðis, teikna þama
einn hlut en svo spinn ég eitthvað í
kringum það.“ Þannig mæltist ungum
listmálara, Tuma Magnússyni, í
skemmtilegu viðtali í tímaritinu Ten-
ingi ekki alls fyrir löngu.
Viðtalið var svo eins konar eftirmáli
við ámóta skemmtilega sýningu sem
Tumi hélt í Nýlistasafiiinu í fyrra.
Nú sýnir Tumi aftur á sama stað og
nú í samfloti með konu sinni, Ráðhildi
Ingadóttur, og enn heldur hann damp-
inum. Sem fyrr em málverk hans
undirfurðuleg blanda af gamni og al-
vöru, grandskoðun og sjónhverfing-
um, hlutvemleika og afstraksjón.
Það er ekki síst með litrófi sínu og
pensilskrift sem Tumi sannfærir okkur
um réttmæti þess að spyrða saman
gaffal og landslag, framlengja ferða-
tösku, tvístra vagnhjólum um himin-
plastið í stað stjama - í stuttu máli
sagt, framkvæma hið ómögulega.
Glaðlegt
Þetta litróf er sjálfu sér samkvæmt,
hvergi strítt, heldur hvellt, bjart, já,
beinlínis glaðlegt.
Myndlist Tuma gengur að hluta til
út á ummyndun og þvi hefur mönnum
verið tíðrætt um tengsl hans við súr-
realisma. En meðan súrrealistar vom
í því að opinbera vemleikann að baki
vemleikanum er Tumi í raun að lof-
syngja sérkenni hvers þess hlutar sem
hann málar með því að sýna fram á
Öðruvísi hlutir
Myndir Tuma og Ráðhildar í Nýlistasafninu
Tumi Magnússon - Stólar að störfum, olía á pappir, 1985
aðlögunarhæfhi hans í myndum.
Með því að mála stofuborð með sjö
fótum mislöngum er Tumi að minna
okkur á hefðbundna samsetningu hins
„venjulega" stofuborðs og um leið leið
Myndlist
Aðalsteinn Ingólfsson
að ýja að því að hún sé ekki endilega
sú eina rétta.
Súrrealistar höfðu illan bifiir á ver-
öld hlutanna, þótti hún villandi, en
Tuma þykir vænt um hluti sína, sem
sést á málverkum hans.
Að sumu leyti minnir leikgleðin í
myndum Tuma á ærslafulla leiki
sumra Flúxus listamanna, eins og
Georgs Brecht og Róberts Filliou,
nema hvað Tumi er sér ágætlega með-
vitandi um þýðingu hins maleríska.
.. .með eitthvað annað í huga
Um leið fjalla málverk hans um
sjálfa tjáninguna, hvemig orð eða
myndir leika í sífellu á þá sem brúka
þessa miðla. Eða eins og Tumi segir í
úðumefhdu viðtali í Teningi: „Þú
veist, maður segir eitthvað en er allan
tímann með eitthvað annað í huga
líka, sér eitthvað annað fyrir sér.“ s
Fáir myndlistarmenn hafa lag á að
setja fram efasemdir sínar með eins
sjarmerandi hætti og Tumi Magnús-
son.
Ráðhildur Ingadóttir er á allt ann-
arri línu en ektamakinn. Málverk
hennar eru öll af trjám og eiga rætur
að rekja aftur í frum-expressjónisma,
kannski alla leið aftur til pílviðanna
hans Monets.
Hún gengur hreint og klárt til verks,
notar fáa liti í hverri mynd, markar
hinar lóðréttu megináherslur með
breiðum pensli, hratt og ömgglega,
spennir síðan upp litina á móti þeim.
Út úr þessu koma myndir sem vega
salt milli hins hlutlæga og huglæga,
ekki ósvipað því sem gerist í sumum
frjálslegri málverkum Jóhanns Briem.
Hnitmiðuð vinnubrögð og staðfesta
þessarar ungu listakonu vekja. at-
hygli. Sýningu þeirra Tuma og
Ráðhildar lýkur nú á sunnudags-
kvöldið, 24. ágúst.
-ai
Skáld með jarðsamband
Kristján frá Djúpalæk
meðan nokkur móðir grætur
myrtan son.
Kristján frá Djúpalæk
Dreifar af dagsláttu
Skjaldborg 1986
í þessari bók em rúmlega 80 ljóð
á rösklega hundrað síðum. Þau em
úrval úr fimm síðustu ljóðabókum
Kristjáns, auk þess sem hann hefur
ort síðan 1981. Sonur skáldsins og
nafhi valdi, en fyrir tuttugu árum
birtist úrval sem Bjami frá Hofteigi
gerði úr átta fyrstu ljóðabókum
Kristjáns: í vingarðinum. „Þeir sem
eiga þá bók ásamt þessari hafa þá
undir höndum allgott sýnishom af
ævistarfi mínu á akri ljóðagyðjunn-
ar“ segir skáldið í stuttum inngangi.
Úrval þetta er gefið út á sjötugsaf-
mæli hans, og hefst á langri skrá
þeirra sem færa honum ámaðaróskir
af því tilefni. Síðan kemur ritgerð
um ljóð hans eftir Gísla Jónsson ís-
lenskukennara við Menntaskólann
á Akureyri.
Formáli
Inngangur Gísla er stuttort yfirlit
en fróðlegt, a.m.k. þeim sem lítið
þekkti til ljóða Kristjáns. En í einu
atriði sýnist mér Gísli afsanna eigin
kenningu um efhið (bls. 19):
„Hveijum augum sem menn líta'
atómkveðskap, verður því ekki á
móti mælt að með hárisi atómbylgj-
unnar eftir lok styijaldarinnar miklu
myndaðist gjá á milli skáldanna og
íslenskrar alþýðu. Þó þóttust sum
atómskáldanna bera hag hennar
mjög fyrir brjósti. En þau tömdu sér
framandi form sem alþýða manna
átti mjög erfitt með að skilja. Þetta
olli sársauka. Islendingar höfðu allt>
af átt skáldin sín, þar til þau tóku
að yrkja hvert fyrir annað inni í
sérsmíðuðum fílabeinstumi. Skil
urðu milli „listamannalistar" og al-
þýðulistar. Kristján frá Djúpalæk
hræddist aldrei að yrkja efiir eigin
höfði á atómöld. Hann þóknaðist
engri klíku með því að varpa fyrir
róða arfi kynslóðanna. Hann missti
aldrei jarðsamband sitt.“
Þetta þykir Gísla mjög jákvætt,
en þegar hann kemur að nýlegum
bókum Kristjáns, frá 1977 og 1979,
segir hann (bls. 23).
„Þegar að því kom að semja texta
við steinamyndir Ágústs Jónssonar,
kom ekki annað til greina en fijálst
og óbundið form. Verkefhið var þess
eðlis, og aldrei hefur Kristján upplif-
að skjótvirkari né samfelldari
andagift." - En dettur nokkrum í
hug að hann hefði lagt þetta form
fyrir sig, ef atómskáldin hefðu ekki
unnið því sess, gegn úrtöluræðum
eins og fyrri klausu Gísla sem hér
var tilfærð? Auðvitað ekki, og sést
þá hve ósanngjöm hún er. í annan
stað sýnir þetta hvem sess Kristján
tók sér á skáldbekk, hann er spor-
göngumaður. Slíkum skáldum hefur
löngum verið talið til gildis að brúa
bilið milli framúrstefriuskálda og al-
mennings. Fallist menn á það, er í
rauninni rangt að tala um sam-
Bókmermtir
örn Ólafsson
keppni milli þessa tvennskonar
skáldskapar, þar er fremur um sam-
starf að ræða. Skáld sem hafa gott
jarðsamband geta því haft mikil-
vægu útbreiðsluhlutverki að gegna,
og verk þeirra verið menntandi
mörgum. En tíminn er þeim einkar
grimmur, eða ef til vill er réttara
sagt, að verk þeirra beri þann árang-
ur að verða óþarft. Fyrr en varir
þykir lesendum þessi verk einkum
segja sjálfsagða hluti á venjulegasta
hátt. Ekki finn ég skáldskap í svo
yfirborðslegri ræðu, sem mér finnst
ljóðið Jörð nokkuð dæmigert um:
Jörö
Hörð ert þú móöir og miskunnarlaus á
stundum,
en mild þó einnig og góö
langtímum saman viö lífið I fangi þínu.
Og misjafnt var skipt fró öndveröu
þínum auöi.
í gœr hafði þurrkur þjarmaö aö
gróöurlendum:
Þjáning, sorgir, vonleysi, tár og blóð.
Og þúsundum manna og dýra var búinn
dauöi.
í dag er þaö flóö.
Hagmælska
í svona hugleiðingagerð, flatrím-
aðri eða órímaðri, virðist mér
Kristján hafa fylgt útbreiddri tísku,
mjög óhollri skáldum. Verst er þegar
þetta fer út í spekimálin, sem þóttu
vera æðsta form skáldskapar, allt frá
dögum Einars Ben. Davíð Stefáns-
son skemmdi sig mikið á þeim, og
sérstaklega hefur trú afyegaleitt
mörg skáld til prédikana, þótt öðrum
hafi hún orðið farvegur dýrlegs
skáldskapar. Það er hvorki trú né
skáldskap til framdráttar að kveða
svona (bls. 69):
Miskunn enn ó undanhaldi
er um sinn
sem af batri bafl blindast
heimur þinn.
Vit þó lýöur uggs og angurs:
Enn er von
Nokkur ljóð eru hér tekin úr heilli
bók um fyrsta æviskeið mannveru,
sem fósturs og komabams; Punktar
í mynd, 1979. Þar er ýmist verið að
lýsa skynjun slíkrar lífveru eða hafa
um hana almennt tal, með öllu
óskáldlegt, og ríkir það lengstum
(bls. 96-7):
Stórar kaldar hendur,
smáar fálmandi hendur,
hlýjar hendur
Það eru einnig viökvœmir strengir
í brjósti barns
sem titra viö óslátt
Getur betur
Kristján gerir stundum mun betur,
einkum þegar hann heldur sig við
eitt atriði og vinnur úr því, finnur á
því nýjar hliðar og tengir; hér Jesú
tólf ára og jólahald nú á tímum í
nafhi hans. Glettinn vitnar skáldið
sérstaklega til ritaðra heimilda þeg-
ar hann rangfærir orð Jesú - eða
túlkar á nýjan hátt - svo að útkom-
an verður sláandi rétt í lok þessa
smellna kvæðis um Krist og mangar-
ana:
Bróðir besti
Þér rann kapp í kinn
er kaupmenn höfðu breytt
í markaö musterinu.
Þú rakst þá út með svipu
þetta sinn.
Nú hugsa þessir herrar
á hefnd í desember.
Og út þér varpað er.
Þú hefðir ótt aö minnast þess
er sagðir þú eitt sinn.
(Og var bókfest, bróöir minn):
Þaö sem þú gerir öðrum
munu aðrir gera þér.
Kristjáni tekst þá líka vel til þegar
hann heldur sig við eina Ijóðmynd
og spinnur allt kvæðið utan um
hana, eins og í eftirmælum hans um
nafha sinn, dr. Kristján Eldjárn, þar
sem andstæður ljóss og myrkurs
tákna andstæður lífs og dauða, svo
sem algengt er, og í „Rúst“, þar sem
allt byggist á hlóðaeldinum, sem
táknar í senn næringu fjölskyldunn-
ar og móðurástina, sem jafhan er svo
áberandi í kvæðum Kristjáns. Þetta
er skáldleg samþjöppun, og sterk,
einföld framvinda í kvæðinu. Fimm
sinnum er vikið að eldinum, í nýju
samhengi hveiju sinni, hann kulnar
æ meir, loks dáinn, og klakinn kem-
ur sem andstæða hans er líður á
fullorðinsárin.
Rúst
Hér logaöi fyrir örfáum órum
eldur á hlóöum.
Hér bakaði móðir
brauö á kulnandi glóöum.
Hér felldi hún tór er foröann þraut
og faldi eldinn.
Hér kraup hún og baö
fyrir börnum sínum ó kveldin.
Og héðan var lagt af staö fyrir stundu,
stefnt út í bláinn.
Engan að kveðja,
eldur hlóöanna dóinn.
Hingaö leitar þó löngunin yls,
er lindir klaka.
- Héöan ló vegur út
en enginn til baka.