Dagblaðið Vísir - DV - 05.09.1986, Blaðsíða 27

FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1986.
39
dv_____________________________________________________________Meiming
Sagan af Arcticu
Isak Harðarson
Veggfóðraður óendanleiki
Mál og menning 1986
Þetta er íjórða ljóðabók Isaks á fimm
árum og ein hin mesta, nær 100 bls.
Ekki hefur þótt tilhlýðilegt að hafa
efnisyfirlit né blaðsíðutal. Bókin er ein
heild þótt hún geymi mörg ljóð.
Bókin segir frá gömlum kunningja
úr lestrabók byrjenda í bamaskóla,
Óla sem á ól og sá sól. Upphaf þessar-
ar bókar er frásögn um hann, feitle-
truð á nokkrum síðum, í endurtekn-
ingastíl þessarar lestrarbókar, en
tilbrigði við það koma tvisvar síðar.
Fyrst sér Óli skínandi hvíta sól á
himni, víðan ljósbláan himin með sól,
vaknandi græna jörð undir sólhimni
en síðar sér hann brennandi óða sól á
himni, tættan blásýrðan himin, stynj-
andi móða jörð. Loks er talað um
blinda náföla sól, skorpinn stoppaðan
himin, sofhandi hrukkótta jörð undir
sólhimni. Fyrst ríkir fegurð og kyrrð,
þá kvöl og æði, loks ellihrumleiki og
dauði. Miimir þetta á grískar goðsögur
um heiminn, m.a.
Efiár að þessi inngangskafli kemur
fyrsta sinni er alllangur kafli orða „um
orð um orð um morð, orð er þriggja
stafa morð“, en síðan víkur sögunni
að arcticu. Þetta latneska orð táknar
heimskautasvæði, og mikið er talað
um kuldann á því, þetta er ís-land,
en greinilega er þar einkum átt við
tilfinningakulda, vegna þess að rök-
hyggjan drottnar. Og það er meginefni
bókarinnar, rauður þráður hennar, að
berjast gegn skilgreiningaráráttu,
tæknihyggju, sem birtist þá í þvi að
vilja orða allt, sér til öryggis, þ.e. að
veggfóðra óendanleikann.
Mannbikiö
Það er dæmigert fyrir framsetningu
mála að inn í þetta freðna land, ónátt-
úrulega borg arcticu, gengur Óli,
bamslegur frummaður Gagns og gam-
ans:
óli í leikfangalandi
óli sá ekki sól sá ekki
himin ekki jörð sá allt
í hörku lóðrétts grjóts
og glers og þéttríða um
loftin rafyrtar tungur
með raddbönd úr valdboð
um okkur frá okkur til
endimarka mannbiksins
Hér koma fram nokkur helstu ein-
kenni bókarinnar, en þar á ég við
sérstæða skiptingu orða og orða-
brenglun, svo sem að setja mann-
biksins í stað orðanna: malbiksins og
manna. Orðasambandinu: „úr vald-
boðum" er skipt þannig að lokaat-
kvæðið er gert sjálfstætt orð,
forsetningin um, sem ræður svo fram-
haldinu. Þetta er mjög áberandi í
bókinni, og gilda þá auðvitað ekki
neinar skólareglur um skiptingu milli
lína: r/aftengd áköll, sjálf/söguðu
þrekhjólamennunum, í nístandi greip-
um ísal/darinnar, kvikmyndasal/urinn
urinn augum, reka á ef/tir mér, mið
stöð vamar stöð/ugt hlaðnar, kraum
andi fl/æðandi myrkur, úrr/æði,
skynja lúrandi tröll/vaxinn hugvöll-
inn. Með þessu verða orðin tvíbent,
þrungin óvæntum möguleikum. Þetta
var áberandi í t.d. 2. og 3. bók Gyrðis
Elíassonar, einsog myndræn uppsetn-
ing ljóðanna, sem hér er töluvert um.
Ekki eru aðferðimar verri þess vegna
eða síður brúklegar öðrum. Mikið ber
á tvíræðni hjá ljóðskáldum almennt,
enda hefúr ljóðagerð verið kölluð list
samþjöppunar, dichten segja Þjóð-
veijar um að yrkja, en það er sama
orð og að þétta á íslensku. Gildi þessa
verður þá að meta á hveijum stað.
En þetta segir ekki alla söguna, stund-
um er orðum skipt í línur án þess að
úr komi orðbútar með nýja merkingu:
plá/neta, skýja/borgir, æ blóð/ugri, o.
fl. af því tagi. Þá er þetta liður í
almennu andrúmslofti bókarinnar,
svipað og brenglun orða. Fáein dæmi
af því tagi em: ólánasjóður ísfrystra
námsmanna, ljóðið er tekið að biblýj-
ast, hræðsluskrifstofan, target matc-
her jámklóar fretlands. Svonalagað
hefur verið töluvert iðkað allt frá
fyrstu bókum Dags Sigurðarsonar,
sem gerði þetta vel.
Sjónvarpsfréttir
Hér tengist þetta því hvemig bókin
fylgir formi sjónvarpsfrétta og einkum
tilkynninga fiá hinu opinbera í út>
varpi:
við rjúfum hér dagskrána
til að skjóta inn áríðandi tilkynningu
frá stjómvöldunum:
frá hræðsluskriEstofunni:
vegna breyttra aðstæðna
hafa eftirfarandi leiðréttingar verið ákveðnar
á raunvemleikanum:
„sál“ verður „hugur“
„guð“ verður „samfélag“
„himnaríki“ verður „félagsþroski"
„ég“ verð „við“
1. janúar, 1987,
hræðslustjórinn í arctícu.
Einnig í þessu atriði, brenglun orða,
svo sem að setja: hræðslu fyrir fræðslu,
Bókmeiuitir
Örn Ólafsson
virðist breytingin stundum meiningar-
laus: doby mick f. Moby dick, bragsl-
andinum fyrir slagbrandinum,
mjölfiðlar fyrir fjölmiðlar. Ég skil það
svo að hér sé skáldið að skapa bók-
inni undiróm sem minnir á útvarpstm-
flanir, og dregur í efa gildi þess sem
sagt er, gildi þess að tala. Það er í
samræmi við að tala um masfélagið
ísland í stað orðsins samfélagið.
Þrátt fyrir allt þetta eru ljóðin yfir-
leitt auðskihn, og það sem meira er,
þau eru það vegna þess að þau eru
þrungin boðskap. Þannig er þessi bók
í straumi „opinna ljóða“ þótt í hann
blandist strengur af öðru tagi sem
kunnastur er af ljóðum Einars Más,
Sigfúsar Bjartmars, Geirlaugs, Gyrðis
& co, ef við höldum okkur við yngstu
skáldin. Meðal annarra orða, ef reynt
yrði að finna eitthvað fljótsagt heiti
um þenna straum, hvemig líst fólki
þá á að tala um tilfyndnu skáldin, til-
fyndni og tilfyndinn skáldskap?
Fyrirmynd orðalagsins er „fyndna
kynslóðin" en hún á hvað mest að
hafa spillt íslenskum skáldskap. Það
eru raunar hrein öfugmæli.
í ævintýraferð
Þessi bók fæst mikið við gildi orða
og merkingu, og þá hve langt verði
gengið í að pæla í þeim. Um það fjall-
ar lengsta ljóðið, þanið trún (sbr.
orðalagið: í einrúmi). Það er fimm
þéttprentaðar blaðsíður, og segir frá
manni sem fer ævintýralega könnun-
arferð í húsi sínu. t myrkasta afkiman-
um finnur hann hlera „undir kassa
með 19du aldar bókum“, fer niður um
hann, og síðan hvem kjallarann niður
af öðrum. En húsið er úr orðum, og
undirdjúp þess líka, fyrst „ættuðum frá
horfiium tímum gröfhum borgum“,
síðar öðrum orðum sem em „svo afl-
tengd að mynda glampa eins& af
maurildum", önnur „standa í ljósum
logum svo hárið sviðnar". Ferðalang-
urinn „treður í vasana handfyllum".
Fyrirmyndin er ævintýraferð eins og
hjá Jules Veme eða Ali baba, en henni
lýkur í klefa, sem er alauður öðm en
myrkri sem er persónugert eins og
draugur. Og allir hleramir lokast. Eft-
ir langa mæðu finnur maðurinn þá
lausn að orða klefann, og lausnar-
orðið er já. Það finnst mér segja mikið
um afetöðu þessa verks, það tekur lífið
gilt eins og það er, án þess að vilja
grufla mikið í rökum og ástæðum. í
samræmi við það fær t.d. „doktor
skáldtæknir" skeyti fyrir að greina
listaverk „í saxmörkuð hólf‘, og trúar-
leg afstaða kemur hvað eftir annað
fram. Lítum á dæmi að lokum.
Isak Harðarson
Sjálfvirkni
Hér verður að velja stutt ljóð, þótt
mér finnist hin lengstu skemmtilegust
(auk fyrrtalins er m.a. hug 4821-6447,
fimm bls. líka).
almyrkvi á manni
dauðinn í há
sæti úr dansandi myrkri
bratt yfir tignandi blindjökum
Qarstýrðum skerandi stríðsópum og ^
sjálfvirkum lífsfómum meðan angistarvein
dýrsins leitar í aðra átt í helteygjum eftir
fjarlægu ljósi í ljósið snýr maðurinn bakinu
& starandi í eiginn biksvartan skugga heldur
hann sjálfan dauðann! & óttast um líf sitt
svo mjög að hann þurrkar af kringlunni
sjálfan sig körmuðum huga veit
ekki: því dýpri skuggi
bjartari sól!
Hér ber mest á andstæðum ljóss og
skugga og auk þess eru andstæður
milli manna og náttúru, en þar er
meginatriðum snúið við. Náttúran er
persónugerð; myrkrið dansar og jakar
(sem væntanlega eru í ætt við blind-
sker) auðsýna dauðanum einnig
lotningu. Andstætt þessari einvald-
stignun, sem minnir á gamlar hug-
myndir um himneska herskara frammi
fyrir guði, er sjálfvirkni einkenni
manna í stríði. Vélræn stríðsóp þeirra
stinga í stúf við angistarvein dýranna,
en orðið angistarvein er venjulega
aðeins haf't um það sem frá fólki kem-
ur. Er ekki karma einhvers konar
sjálfskaparvíti, þannig er hér tilvera
manna, því ótti þeirra við dauðann er
eina ógnun tilveru þeirra. Mér finnst
mjög trúarleg lok ljóðsins, að skugg-
inn sem grúfir yfir tilveru manna stafi
af því einu að þeir snúa baki við ljós-
mu.
JL Byggingavörur munu efna til víðtækrar vörukynningar á
laugardögum í vetur.
Tilgangurinn er að fræða viðskiptavini, og þá helst hinn almenna
neytanda um sem flest atriði sem lúta að húsbyggingum, viðhaldi
húseigna, verklag, aðferðir og mismunandi efni. Kynna helstu nýjungar
áhverjumtíma.
Við byrjum laugardaginn 6. september.
Komið, skoðið, fræðist
BYGQINGAVORUR
2 góðarþ^gpihgavönjverslanir.
Austastog vestast í borginni
Stórtiöfða, sími 671100 • v/Hringbraut, sími 28600
JL Byggingavörur, Stórhöfða.
Laugardaginn 6. septemberkl. 10-16.
ÚTIMÁLNING, INNIMÁLNING.
Sérfræðingurfrá Málningarverksm.
Hörpu verður á staðnum.
JL Byggingavörur v/Hringbraut.
Laugardaginn 6. september kl. 10 -16.
FÚAVÖRN, FÚAVARNAREFNI
Sérfræðingur frá Pinotex - Sadolin
verður á staðnum.