Dagblaðið Vísir - DV - 13.09.1986, Síða 11

LAUGARDAGUR 13. SEPTEMBER 1986.
11
Gengið til
Þáð fer víst ekki á milli mála að
þjóðin upplifir mikla góðæristíma
og þjóðhagsspá boðar áfram batn-
andi afkomu og blóm í haga. Allt
virðist hjálpast að: lágt olíuverð,
vaxandi þjóðartekjur, mikil og góð
aflabrögð, minnkandi viðskiptahalb,
meiri hagvöxtur, aukinn kaupmátt-
ur. Og ofan á þetta bætist eindæma
veðurblíða og glæsilegur árangur í
fótboltanum. Það er nú aldeilis hvað
gæfan brosir við okkur. Einhver
þama uppi hlýtur að hafa velþóknun
á íslendingum um þessar mundir.
Ekki er hægt að lá Steingrími for-
sætisráðherra þótt hann verði ofur-
btið grobbinn yfir þessu ástandi. Ár
og dagar eru síðan ríkisstjóm í
landinu gat státað af almennri vel-
gengni til lands og sjávar, bæði af
guðs og manna völdum. Ekki þar
fyrir að samanlagt góðærið sé verk
stjómmálamannanna, enda er til of
mikils mælst að þeir hafi áhrif á afla-
brögð, alþjóðlegt markaðsverð á olíu
og fiski eða veðurfar til góðs eða ills.
Það hefur enda verið rækilega tí-
undað af frrstjóra Þjóðhagsstofnun-
ar að uppsveiflan í þjóðarbúskapn-
um sé fyrst og fremst af ytri
aðstæðum.
Hins vegar er það dáh'tið grát-
broslegt að heyra talsmenn stjómar-
andstæðinga verða flaumósa í
viðleitni sinni til að koma í veg fyr-
ir að ríkisstjómin fái blóm í hnappa-
gatið fyrir batnandi þjóðarhag. Það
er gamla sagan að kenna rikisstjóm-
um um allt sem miður fer þegar illa
árar en þakka allt öðm þegar vel
gengur. Þetta er náttúmlögmál í
þrætubókarlistinni og kallast pólit-
ík.
Verðbólgan var málið
Enginn aðdáandi er ég blessaðrar
ríkisstjómarinnar en svo forstokk-
aður er ég ekki að draga dul á þá
staðreynd að ríkisstjómin á sinn
þátt og alls ekki lítinn í jákvæðum
efnahag. Og alla vega er ljóst að hún
mun njóta góðs af bjartsýninni og
velgengninni sem vonandi ríkir enn
um skeið. Langsamlega stærsta og
áhrifamesta framlag ríkisstjómar-
innar em kjarasamningamir sem
vom gerðir meðal annars fyrir at-
beina hennar. v Þeir mörkuðu
tímamót að því leyti að þá urðu
umskiptin í verðbólguslagnum. Get-
um við ekki verið sammála um það
að glíman við verðbólguna var að
fara með okkur til fjandans með allri
þeirri spillingu, siðblindu, öryggis-
leysi og darraðardansi sem óðaverð-
bólgu fylgir? Hjöðnun verðbólgu var
og er forsenda þess að aðrir hlutir,
aðrir þættir efiiahagsins, komist í
lag. Auðvitað er langt frá því að allt
sé í fullkomnu lagi, enda gerast
kraftaverkin í bíblíusögunum og
ævintýrunum en ekki í hvunnda-
gslífi nútímans. Róm var heldur ekki
byggð á einum degi og það ber að
þakka það sem vel er gert, hvaðan
sem gott kemur.
Ríkisstjómin stóð ekki ein að
kjarasamningunum. Vinnuveitend-
ur og verkalýðsfélög sömdu sín í
milli og lögðu fram tillögur sem rík-
isstjómin hafði skynsemi til að
samþykkja. Hókus pókus þeirra
samninga var að keyra vísitöluna
niður með lækkuðum tollum á vör-
um sem takmarkaður hópur hefur
efrii á að veita sér, bílum, heimilis-
tækjum og svo framvegis, en kom
þó öðrum til góða að því leyti að
verðbólgan mældist niður á annarri
vöm og þjónustu í kjölfar þessara
reiknikúnsta.
Þjóðarsáttin sem verkalýðsforyst-
an stuðlaði þannig að mæltist
misjafiilega fyrir eins og menn
minnast og mætti harðri andstöðu.
Nú, nokkrum mánuðum seinna,
bendir allt til þess að samningamir
hafi reynst farsælir fyrir launþega
þegar kaupmáttur vex allt að átta
prósentum á ekki lengri tíma. Þetta
er sigur fyrir hina hófsömu forystu-
menn verkalýðshreyfingarinnar sem
réðu ferðinni. Allt útlit er fyrir kyrr-
látan vetur í kjaramálunum og alla
vega dettur ekki nokkrum manni í
hug að til verkfalla dragi eða upp-
lausnar á vinnumarkaðnum. Þvert á
móti hefur Alþýðusambandið gefið
þá línu að samningar um kaup og
kjör verði í höndum einstakra fé-
laga, enda virðist ekkert lát á
launaskriðinu samkvæmt þeirri her-
stjóm.
Hinu er ekki að leyna að láglauna-
hópamir: opinberir starfsmenn að
hluta, fiskvinnslu-, iðju- og verslun-
armannahópurinn, ófaglærða fólkið,
situr eftir og er útundan í góðæris-
fárinu. Brýnasta verkefiiið er að
leysa þetta fólk úr fátæktarálögun-
um.
Sá róður verður ekki léttari þegar
fréttir berast um að Coldwater hafi
fyrir hönd frystihúsanna samið um
fast verð í heilt ár fram í timann við
viðskiptavini sína í Bandaríkjunum
sem bindur hendur fiskseljenda í'
föstu dollaragengi og fyrirsjáanlegu
rekstrartapi. Þetta heitir á einföldu
máh að semja um að halda lífskjör-
unum niðri og er illskiljanlegt
hliðarspor mitt í uppsveiflunni. Ekki
síst þegar vemlegar verðhækkanir
hafa einmitt orðið á mörkuðum
vestra í kjölfar meiri eftirspumar.
Vinnan göfgar
Annars em ýmis teikn á lofti um
ferskari vinda og nýja tíma í þjóð-
félaginu. Nýjar hljóðvarps- og
sjónvarpsstöðvar em að hasla sér
völl og geta gjörbreytt fjölmiðlun í
náinni framtíð. Loðnuverð hefur
verið gefið frjálst, vextir sömuleiðis,
ný húsnæðislánalöggjöf, samkeppni
og aukið frelsi í viðskiptum og virku
verðlagseftirliti em allt þættir sem
hægt og sígandi setja svip sinn á
mannlífið og samskipti fólks. Til
batnaðar.
Ellert B. Schram
Ánægjulegast af öllu er þó sú stað-
reynd að viðnámið gegn verðbólg-
unni hefúr ekki dregið úr atvinnu
og Island er nánast eina landið í
hinum vestræna heimi sem er laust
við atvinnuleysi. Annars staðar
ganga tíu til tuttugu prósent þjóð-
félagsþegna um með hendur í vösum
svo árum skiptir. Slíkt böl er þyngra
en tárum taki, enda hlýtur það að
vera ömurlegt hlutskipti fyrir fólk
með fulla starfsorku að fá hvergi
útrás fyrir athafnaþrá sína? Er nema
von að í slíku ástandi þróist glæpir,
óregla og örvænting meðal þúsund-
anna? Afleiðingar langvarandi
atvinnuleysis em ekki síðri fyrir
huga en hönd. Þrátt fyrir allt er sú
lífcspeki enn í fullu gildi að vinnan
göfgar.
Hugsanlega er hægt að halda þvi
fram að ríkistjómin stuðli að bull-
andi atvinnu á fölskum forsendum,
með því að reka ríkissjóð með halla
og það þykir vist slæm hagfræði. Ég
er nú svo einfaldur í minni pólitík
að mér er ómögulegt að mála skratt-
ann á vegginn meðan yfirdrátturinn
stafar ekki af óráðsíu og sukki og
magnar ekki verðbólgudrauginn.
Við höfum að minnsta kosti séð
hann svartari áður, íslendingar, og
vonandi fara þeir í fjármálaráðu-
neytinu ekki á taugum og demba
yfir okkur sköttum til að brúa hall-
ann.
Vaxtarbroddurinn
Engum blandast hugur um að góð-
æri til lands og sjávar hefúr pólitísk
áhrif. Óáran er vatn á myllu stjóm-
arandstæðinga en velmegun færist
ríkisstjóm til tekna. Þessar stað-
reyndir munu setja svip sinn á
þingstörf í vetur og væntanlega á
næstu kosningar. Hitt er annað að
straumhvörfin í íslensku samfélagi,
sem nú em að verða deginum ljós-
ari, eiga sér rætur á öðrum stöðum
en í flokkssamþykktum eða ráðu-
neytum. Vaxtarbroddurinn er af-
sprengi breyttra lífshátta og
viðhorfa hjá þjóðinni almennt.
Verkalýðshreyfingin hefur ekki tek-
ið sinnaskiptum í baráttuaðferðum
og kröfugerð nema vegna þess að
hinn almenni launamaður, umbjóð-
endumir sjálfir, hafa óbeint rekið
forystumennina til þess. Frjálsræðið
í fjölmiðlamálum stafar af aukinni
tækni og tækifærum á þessu sviði
sem gerir það óhjákvæmilegt að
þjóðin hristi af sér klafa einokunar
og þröngsýni. Frelsið í viðskiptum
er afleiðing aukinnar alþjóðlegrar
samvinnu og fjölbreytni í framboði
á vöm og þjónustu. Verðlagseftirlit
hefur tekið við af verðlagshöftum
og hefur borið árangur. Tengsl al-
mennings út á við og sín í milli hafa
margfaldast á fáum árum. Með öðr-
um orðum: þjóðin hefur rofið
einangrun sína og stjómlyndir ráða-
menn komast ekki lengur upp með
það að segja fólki hvað sé svart og
hvað sé hvítt. Stóri sannleikur felst
ekki í einni ræðu, einum flokki eða
einhverju merkikerti sem telur sig
geta sagt öðrum hvað þeim sé fyrir
bestu.
Venjulegur almennur borgari er
ekki lengur upp á aðra kominn eins
og áður gerðist. Hann veit meira,
getur meira, gerir meira. Efriahagur-
inn er betri en það sem skiptir þó
meira máli er að hann hefur aðgang
að upplýsingum í fjölmiðlum, ferða-
lögum, menntun, samskiptum við
annað fólk. íslendingar hafa lengi
verið frjálsir að nafninu til en ein-
angrun til sveita og strjálbýlis,
fátækt og pólitísk ofctjómun, hefur
verið flestum fjötur um fót. Jafnvel
skortur á tungumálakunnáttu leiðir
af sér minrimáttamennd og feimni
við umheiminn.
Góðæri hugans
Með auknu sjálfetrausti og svigr-
úmi verður hver einstaklingur
óháðari, er ekki upp á aðra kominn
og lærir að notfæra sér frjálsræðið.
Úr þessum jarðvegi em þjóðfélags-
breytingamar sprottnar sem um er
getið að framan. Auðvitað vill fólk
að stjómmálamenn séu til staðar til
að stýra skútunni, gæta félagslegs
öryggis, samhjálpar og opinberrar
þjónustu. Hér er ekki verið að préd-
ika anarkisma. En alræði stjóm-
málanna er lokið og allar kenningar
um sterkt ríkisvald, miðstýringu og
efnahagslegan áætlunarbúskap em
dauðadæmdar.
í raun og vem em þessar breyting-
ar miklu byltingarkenndari en
góðæri í efnahagslífinu. En þegar
þær fara saman aukast líkumar á
því að þjóðfélagsbreytingar hafi var-
anleg áhrif til frambúðar. Ekki í
vellystingunum því veislur standa
ekki endalaust. Heldur í þeirri lífs-
nautn hvers og eins að eflast að
sjálfetrausti og víðsýni. Þroskast.
Fáir íslendingar hafa sagt jafri-
mikið af viti um lífeþroskann og
leitina að lífehamingjunni og Sig-
urður Nordal. Hann var þó bæði
heimspekingur og fræðimaður, skáld
og prófessor og slíkum mönnum er
ekki alltaf gefið að komast í jarð-
samband. Þeir hafa stundum haft
tilhneigingu til að tala yfir fólki í
stað þess að tala til þess. Sigurður
Nordal nýtti gáfur sínar og fræði til
að miðla af þeim til almennings og
ennþá, hundrað árum eftir fæðingu
hans, hefur fátt verið betur sagt og
skiljanlegra um þá list að lifa lífinu.
Hann vissi sem var að sú kúnst er
allri heimspeki æðri af því að hún
er tilgangurinn með tilverunni.
Það er til lítils að njóta góðæris í
buddunni ef maður kann ekki að
nýta sér það í andanum.
Ellert B. Schram.