Dagblaðið Vísir - DV - 01.10.1986, Blaðsíða 13

MIÐVIKUDAGUR 1. OKTÓBER 1986.
13
Sum mál sofna í keifinu
Á undanfbmum árum hefur víðast
hvar á Vesturlöndum verið leitast
við að auðvelda og hraða meðferð
einfaldra innheimtumála. Sú laga-
setning, sem hefur átt sér stað í þeim
efnum og önnur svipaðs eðlis, kemur
aðallega þeim til góða sem stunda
einhverja atvinnustarísemi.
Smámáladómstóll er
sjálfsögð krafa neytenda
í kjölfar aukins neytendastarfs og
ríkari neytendavitundar á síðari
árum hefur athyglin beinst í auknum
mæli að því hvemig einstaklingar
geti á sem auðveldastan hátt náð
rétti sínum. Hefur mönnum fundist
að venjuleg dómstólameðferð væri
of seinfarin og kostnaðarsöm, sérs-
taklega varðandi mál um lágar
fjárhæðir. Þessi mál em þó iðulega
ekki jafnauðveld úrlausnar og þau
innheimtumál sem ég talaði um.
Einstaklinginn getur hins vegar
skipt miklu máli að eiga möguleika
á því að fá úrlausn slíkra mála án
allt of mikils kostnaðar. Það skiptir
líka máli í þessu efni að seljendur
vöm og þjónustu viti af því að neyt-
endur eigi þess kost að fá úrlausn
mála með ódýrum og skjótvirkum
hætti. Slíkt veitir nauðsynlegt að-
hald, skapar aukið jafnræði á
markaðnum og getur skapað for-
dæmi um það hvað séu góðir versl-
unarhættir og þjónusta.
Löggjöf í öðrum löndum
I ýmsum löndum hafa verið lög-
festar reglur sem heimila einfaldari
og ódýrari meðferð einkamála en
almennt gildir. í því sambandi má
benda á Bandaríkin, Bretland og
Svíþjóð. í Bandaríkjunum hefúr
þessi skipan mála verið við lýði í
sumum ríkjum allt frá árinu 1912,
KjaUaiinn
Jón Magnússon
varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins
en lög um þessi efrii voru sett í Bret-
landi árið 1973 og í Svíþjóð árið 1974.
Einkenni þessara svokölluðu minni
háttar einkamála eru þau að einung-
is er heimiluð einfaldari málsmeð-
ferð fyrir dómstólum þegar
kröfufjárhæð er undir ákveðinni
hámarksfjárhæð. í Bandaríkjunum
er miðað við 1000 dollara, í Bret-
landi 2000 pund og í Svíþjóð sænskar
kr. 10.400. Markmið slíkrar laga-
setningar í umræddum löndum er
að tryggja það að fólk geti náð rétti
sínum án þess að þurfa að leggja i
meiri háttar kostnað og þurfi að bíða
eftir úrslitum máls í óhæfilega lang-
an tíma. Þá er og annað einkenni
þessara mála í umræddum löndum
að ekki er dæmdur annar málskostn-
aður en sá sem nemur ferðakostnaði
viðkomandi og kostnaði við endurrit
og birtingu dóms.
Samþykkt Alþingis
Á Alþingi 1976-1977 var lögð fram
og samþykkt þingsályktunartillaga
um fljótvirkari og ódýrari meðferð
minni háttar mála fyrir héraðs-
dómstólum svohljóðandi: „Alþingi
ályktar að leggja fyrir ríkisstjóm að
hún láti nú þegar semja frumvarp
til breytinga á lögum og geri aðrar
ráðstafanir til undirbúnings því að
komið verði á fljótvirkari og ódýrari
meðferð minni háttar mála fyrir hér-
aðsdómstólum. M.a. geti dómari
ákveðið að mál, sem höfðuð em af
viðskiptavini verslunar eða þjón-
ustufyrirtækis vegna viðskipta við
fyrirtækið, hljóti skjótari og ódýrari
afyreiðslu en nú tíðkast."
I greinargerð með tillögunni sagði:
„I neysluþjóðfélagi eins og því ís-
lenska fer ekki hjá því að upp komi
fleiri eða færri deilumál, m.a. milli
neytenda og þeirra sem selja vörur
og þjónustu. Mörg þessara mála snú-
„Eðlilegt væri að Alþingi bæri þá virðingu
fyrir störfum sínum að það kallaði viðkom-
andi ráðherra til ábyrgðar fyrir slík
vinnubrögð.“
„í raun fæ ég ekki séð annaö en Jón Helgason hafi ekki staðið við þau
fyrirheit sem hann gaf á Alþingi i april 1984, sem svar við fyrirspum minni.“
ast ekki hvert um sig um miklar
upphæðir og verður það óhjákvæmi-
lega til þess að neytendum þykir
ekki borga sig að eyða tima og fé
fyrir dómstólum. Á þennan hátt fer
forgörðum heilbrigt aðhald sem
verslunarstéttunum er nauðsyn-
legt.“
Fyrirheit ráðherra -
orðin tóm
Þessi þingsályktunartillaga, um
meðferð minni háttar mála, var sam-
þykkt á Alþingi fyrir 10 árum. Fyrir
2 árum bar ég fram fyrirspum í Al-
þingi um hvað liði undirbúningi og
setningu laga um meðferð minni
háttar einkamála fyrir hérðasdómi.
Jón Helgason dómsmálaráðherra
gaf þá þau fyrirheit að aðgerða væri
að vænta fljótlega. Tími er afstæður
eins og margt annað, en fljótlega
getur tæpast tekið til árs eða ára. I
raun fæ ég ekki séð annað en Jón
Helgason hafi ekki staðið við þau
fyrirheit sem hann gaf á Alþingi í
apríl 1984, sem svar við fyrirspum
minni.
Oft hefur verið á það bent að lög-
gjöf um neytendamál væri rýrari að
vöxtum og gæðum hér en víðast í
okkar heimshluta. Slíkt er ekki að
undra þegar jafnsjálfsagt mál og hér
um ræðir sofhar í kerfinu í áratug
þrátt fyrir skýlausa viljayfirlýsingu
Alþingis. Eðlilegt væri að Álþingi
bæri þá virðingu fyrir störfum sínum
að það kallaði viðkomandi ráðherra
til ábyrgðar fyrir slík vinnubrögð.
En það hefur ekki gerst m.a. vegna
þess að skilningur alþingismanna á
gildi neytendastarfs og neytenda-
réttar er jafiirýr og sú löggjöf sem
við búum við í þeim efnum.
Jón Magnússon
Nýr Irfsstfll - betra þjóðfélag
„Lægstu launin eru alltof lág, t.d. eru laun uppeldis- og heilbrigöisstétta
til skammar fyrir þjóðfélag okkar. Getur það staðist að allt að 200 þús. kr.
munur sé á mánaðarlaunum fólks með jafnlanga skólagöngu?"
Hvað er hægt að gera til þess að
bæta andlega og líkamlega velferð
fólks í nútíma þjóðfélagi?
Þessi spuming kann að hljóma
einkennilega í velferðarþjóðfélagi
okkar Islendinga. Hún á þó fullan
rétt á sér þegar betur er að gáð. Það
er staðreynd að 11% þjóðartekna
okkar fara í kostnað við heilbrigðis-
þjónustu eða 4.811.675.000 kr. á þessu
ári. Fyllsta ástæða er til að spyrja
hvort ekki megi lækka þennan
kostnað með ýmiss konar fyrirbyggj-
andi starfi. Hvað gerum við t.d. til
þess að viðhalda heilsu okkar? Hvað
borðum við? Hvaða líkamsrækt
stundum við? Og svo mætti lengi
telja.
Er ekki kominn tími til að við
mótum okkur lífsstíl sem er í takt
við þær breytingar sem orðið hafa
og em að verða á þjóðfélaginu.
Breytt þjóðfélag
Þjóðfélagsgerðin hefur breyst
mjög á síðustu áratugum. Vinnutími
hefur styst, íjölskyldan minnkað,
velmegun og fritími aukist. Tækni
og hraði setja svip sinn á nútímann
og ísland er komið í þjóðbraut menn-
ingar og viðskipta. Þessi breyting
hefúr verið svo hröð að okkur hefur
að mörgu leyti ekki enn tekist að
átta okkur á henni og aðlaga okkur
þessum breyttu aðstæðum.
Ef til vill er skýrasta dæmið um
þetta hvemig aðstaða fjölskyld-
unnar hefur breyst. Fjölskyldan
hefúr minnkað, fæðingar em nú 30%
færri en 1960 og horfur á að þeim
muni enn fækka á næstu árum.
Fjölskylduformið hefúr breyst,
m.a. er algengt að báðir foreldrar
vinni utan heimilis og að fólk búi
eitt. Þjóðfélagið ætlast til að báðir
foreldrar vinni utan heimihs en býð-
ur ekki nægja þjónustu á móti fyrir
alla. Skortur er á dagvistunarrými
og samfelldur skóladagur er ekki í
augsýn fyrir grunnskólaböm. Margt
bendir til þess að framundan séu
meiri breytingar en við höfum áður
KjaBarinn
fóstra, formaður
Landssambands
framsóknarkvenna
þekkt. Þjóðfélag okkar er að breyt-
ast úr framleiðslu- og þjónustuþjóð-
félagi yfir í upplýsingaþjóðfelag.
Engu að síður er ljóst að landbúnað-
ur og sjávarútvegur em og verða
undirstöðuatvinnuvegir sem iðnað-
ur og þjónusta byggist á.
Nokkur grundvallaratriði
Mikilvægt er að við missum ekki
sjónar á hinu mannlega í þessu
umróti breytinga.
Umræða um velferð fólks, andlega
og líkamlega, hefur verið allt of lít-
il, sérstaklega hefur stjómmálaum-
ræðan mjög lítið beinst að þessum
þáttum.
Ákveðin grundvallaratriði þurfa
að vera fyrir hendi svo að fólk geti
breytt lífsstíl sínum til hins betra.
Þar skipta stjómmálastefnur miklu.
Það þarf að vera næg vinna og
launakjörin þarf að jafna. Lægstu
launin em allt of lág, t.d. em laun
uppeldis- og heilbrigðisstétta til
skammar fyrir þjóðfélag okkar. Get-
ur það staðist að allt að 200 þús. kr.
munur sé á mánaðarlaunum fólks
með jafnlanga skólagöngu? Þessi
launamismunur hefur allt of lengi
viðgengist, honum verður að breyta.
Það þarf að tryggja fólki sem jafn-
astan rétt til lífeyris. Það gengur
ekki lengur að þeir sem vinna hjá
ríki og bæ séu þeir einu sem njóta
fullverðtryggs lífeyris.
Það þarf að samræma reglur lífeyr-
issjóðanna þannig að allir hafi
verðtryggðan lífeyri. Og að sjálf-
sögðu ber að stefna að því að stofna
einn lífeyrissjóð fyrir alla landsmenn
þar sem allir sitja við sama borð án
tillits til þess hver vinnuveitandinn
er.
Það þarf að gera öllum kleift að
eignast húsnæði. Með nýjum lána-
reglum húsnæðismálastjómar hefur
loksins verið stigið spor í rétta átt í
þeim efnum. Nú ætti flestum að
verða mögulegt að eignast eigið hús-
næði án þess að þurfa að fóma sínum
bestu árum í þrotlaust strit. Með
leiðbeiningarþjónustu fyrir hús-
byggjendur má koma í veg fyrir að
fólk reisi sér hurðarás um öxl í þess-
um efnum eins og alltof algengt
hefur verið á undanfömum árum.
Neyslustefna
Það sem ég hef að framan talið em
meginforsendur þess að við getum
lifað góðu lífi og þar með helgað
okkur betri lífsmáta - nýjum lífsstíl.
En hefúr fólk almennt áhuga og
skilning á nauðsyn þess að lifa heil-
brigðara lífi og tileinka sér nýjan
lífsstíl?
Ég tel að skilningur á þessu sé
mjög vaxandi, fleiri em famir að
velta því fyrir sér hvað hægt sé að
gera til þess að bæta andlega og lík-
amlega velferð fólks.
Ég tel að hollt mataræði, andleg
ró, þjálfún líkamans, hóflegt vinnuá-
lag, ásamt staðgóðri menntun sé
besta heilsuvemdin og ömgg leið til
þess að einstaklingurinn fái notið
sín.
Það þarf að hvetja fólk til já-
kvæðra lífsviðhorfa og til þátttöku
í fjölbreyttu þjóðlífi, s.s. íþróttum,
lista- og menningarstarfi.
Einstaklingurinn þarf að finna það
að hann beri ábyrgð á sjálfum sér
og getur fengið miklu áorkað með
breyttu hugarfari og betri lífemáta.
Á þessu sviði getur ríkisvaldið
haft mjög mikilvæga forystu. I Nor-
egi t.d. hefúr verið mörkuð opinber
neyslustefna og ríkisvaldið leggur
fram fjármuni til að hafa áhrif á
hollt mataræði og hvetur til al-
mennrar heilsuræktar.
Það er tímabært að við íslendingar
mótum okkur slíka neyslustefnu.
Markviss fræösla
Hingað til hefúr lítið borið á að-
gerðum stjómvalda á þessu sviði.
Þó ber að geta þess að núverandi
ríkisstjóm hefur sýnt viðleitni í
þessa átt, m.a. með því að taka upp
sérstaka niðurgreiðslu á mjólk til
skólabama, með lækkun tolla á inn-
flutt grænmeti og með breytingu á
reglum um kjötmat sem miða að því
að draga úr fitu á dilkakjöti. Þess
ber þó að gæta að boð og bönn em
ekki lausnin í þessu efiii heldur
markviss fiæðsla og jákvæð stefhu-
mörkun stjómvalda.
Unnur Stefánsdóttir
„Umræða um velferð fólks, andlega og lík-
amlega, hefur verið alltof lítil, sérstaklega
hefur stjómmálaumræðan mjög lítið
beinst að þessum þáttum.“