Dagblaðið Vísir - DV - 02.03.1987, Blaðsíða 33

MÁNUDAGUR 2. MARS 1987.
49
dv_________________________________Menning
Fárra kvæða skáld
Jón Helgason:
Kvæðabók
Mál og menning 1986, 248 bls.
Jón Helgason prófessor í Kaup-
mannahöfn var eitt virtasta skáld á
íslensku á þessari öld. Hann orti þó
ekki mikið, en fáein kvæði hans
hafa verið á vönun hvers ljóðavinar
síðan þau komu út fyrst, 1939. Agn-
ete Loth, ekkja Jóns og samstarfs-
maður við Det Amamagnæanske
institut, annaðist þessa útgáfu, sem
er nánast heildarútgáfa.
Þrjú skeið
Jón varð fyrst kunnur fyrir
kerskniskvæði um kunningja sína í
Kaupmannahöfn sem hann orti
mörg á stúdentsárum sínum um 1920.
Þessi kvæði rísa oft ekki hátt yfir
tilefnið, em dægurflugur að því leyti,
en lifa þó enn, sex til sjö áratugum
síðar, á því hve skemmtileg þau eru.
Þar em stæld hetjukvæði og önnur
fomleg kvæði. Þessi 24 kvæði hafa
fæst birst á prenti áður, Jón hafði
nokkur þeirra í fyrstu útgáfú kvæða
sinna, 1939, en felldi þau brott í 2.
útgáfu. Hin gengu manna á meðal i
munnmælum, uppskriftum, og loks'
ljósritum, margvíslega afbökuð. Hér
er úr því bætt, prentað eftir eigin-
handriti, en þó er ýmsu sleppt, eins
og útgefandinn segir: „Sjónarmiðið
hefur verið að taka ekki kvæði sem
Jón hefði að öllum líkindum ekki
látið prenta t.d. ef þau gætu verið
særandi eðá of persónuleg." Þetta
er skiljanlegt sjónarmið, en kostar
það að hér vantar m.a. lengsta og
vandaðasta kvæði Jóns af þessu tagi,
„Sigling ritstjórans". Er ekki ólík-
legt að prentun þess hefði valdið
miklum sárindum eftir að það hefur
verið á flugi í meira en sextíu ár?
Enn ólíklegra er að nokkur tæki
slíkt grín alvarlega, eins og formáli
Jóns fyrir kvæðinu er. Eg set hér
fyrsta erindi (eftir ljósriti) sem dæmi
um háðskan tignarbrag skopkvæða
þessara, sem mynda 3. hluta bókar-
innar:
Hví blakta flögg við húna?
hví skrýðist gjörvöll borg?
Fólkið hið fagurbúna
flykkist um stræti og torg.
Hvarvetna hníga og rísa
hrópandi mannagarðar:
Bráðum mun borg vor hýsa
blaðkonung Eyjafjarðar.
Þjóðarrætur
Fyrsti hluti bókarinnar skiptir þó
langmestu máli, það eru þau kvæði
sem mesta athygli vöktu þegar I
landsuðri birtist, 1939. Þetta eru að-
eins 31 kvæði samtals. Þau eru
mishöfug, en þar eru m.a. afbragðs-_
kvæðin í Árnasafni, Áfangar og 1
Vorþeynum. Jón dregur þar upp
myndir frá fjarlægri tíð og stöðum á
íslandi og tengir stundum aðstæðum
sjálfs síns í Kaupmannahöfn. Þannig
birtist í einu kvæði „land, þjóð og
tunga“, svo vitnað sé í skáldbróður
hans, Snorra Hjartarson.
Einna tilkomumest finnst mér
kvæðið Áfangar en þar er farið um-
hverfis landið og dregnar upp
myndir af náttúrunni, yfirleitt stór-
brotnar, af brimi og roki. Inn á milli
eru þó þýðir tónar, sem heyrast jafn-
vel í hljómi orðanna:
„Upp undir hvelfing Helgafells
hlýlegum geislum stafar"
sem skapa sterka andstæðu við
línur einsog:
Þverhöggvið gnapir þúfubjarg
þrútið af lamstri veðra.
eða:
tætist hið salta sjávarbrim
sundur á grýttum töngum
Þetta er strítt í upplestri, svo sem
hæfir ljóðmyndunum, sem koma
jafnan snögglega, í fáum orðum.
Þessar myndir af íslenskri náttúru
vekja minningar um horfið mannlíf,
eitthvað fjarlægt úr þjóðarsögu - en
aldrei af þeim firægu einstaklingum
sem taldir eru upp í Islandssögunni,
heldur er minnst þjóðsagna sem sýna
líf alþýðu, svo sem um Fjalla-
Eyvind, Reynistaðabræður, Kolbein
Jöklaraskáld, konuna í Ólafsfjarð-
armúla, vermenn í Dritvík, Skaftár-
elda. Fyrir bragðið finnst mér eftirsjá
einfalds lífs setja sterkan svip á
kvæðið. Og jafnan eru andstæðurnar
milli samkenndar horfinnar tíðar og
hinsvegar einangrunar þess sem nú
talar:
situr við teiti sveitin öll,
saman við langeld skrafar,
meðan oss hina hi'emmir fast
helkuldi myrkrar grafar.
Lokaerindið tekur upp feigðarboð-
ann úr Njálssögu, jötuninn við
Lómagnúp, og tengir feigðina beint
við skáld og lesanda. f því erindi
breytist hrynjandin, svo það verður
þeim mun áhrifameiri lokapunktur.
Jón var fárra kvæða skáld í þeirri
merkingu að sömu yrkisefni leita á
hann aftur og aftur. sama hugsun.
líkt og Kristján Karlsson rekur um
Bjama Thorarensen í nýútkominni
bók sinni: Hús sem hreyfist. Það
hefur kannski stuðlað að því hve góð
bestu kvæðin urðu, þau hafa verið
lengi í vinnslu.
Þýðingar
Loks em þau kvæði sem Jón lagði
mesta stund á síðustu áratugi ævi
Bókmenntir
Öm Ólafsson
sinnar, en það eru þýðingar, alls 40
kvæði. Hann birti tvö söfn af þeirn,
það kemur ekki fram í Eftirmála.
vegna þess að eitthvað hefur fallið
niður úr honum í prentun. Þetta
voru: Tuttugu erlend kvæði og einu
betur, 1962 og Kver með útlendum
kvæðum, 1976.
Tæpur helmingur þýðinganna er
forn kvæði eða frá miðöldum. Þetta
tengist starfi Jóns við útgáfu og
umfjöllun fornra texta á íslensku,
hér þýðir hann verk sem eru þeim
skyld að efni og hafa stundum glat-
ast á íslensku. Þar má telja Bjarka-
mál úr Danakonungasögu Saxa.
Hildibrandskviðu úr fornháþýsku,
en einnig kvæði Francois Villon og
upphafskviðu Paradísar Dantes.
í heild verður þó ekki sagt að mik-
ill skáldmetnaður hafi ráðið vali
þessara þýðinga. Hér ber mikið á
gamankvæðum Bellmans og stúd-
entakvæðum, svo sem „Kætumst
meðan kostur er“ (Gaudeamus igi-
tur) og „Þið stúdentsárin æskuglöð".
Einstök ljóð hef ég borið saman
við frumtexta, m.a. „Viðkvæm sam-
ræða“ eftir V erlaine og „Fyrir þá sök
að enni mitt... “ eftir Victor Hugo.
Og ég verð að segja það, að þetta
eru ekki vel heppnaðar þýðingar.
Jón miðlar nokkurn veginn mein-
ingunni, og heldur rími, en það
virðist aftur valda því, að það sem
er gagnort á frönsku, verður langt
og stirt í þýðingu. Dæmi (bls. 166):
Um afskekktan garð þar sem
grasið var tekið að hríma
þar gengu tvær verur í birtu sem
aðeins var skíma.
I augum þeirra var dauði og
munnholdið meyrt,
þær mæltust við, en svo lágt að
naumast varð heyrt.
Dans le vieux parc solitaire et
glacé
Deux formes ont tout á i'heure
passé
Leurs yeux sont mort's et leurs
iévres sont molles,
et l’on entend á peine leurs paro-
les.
Algeng frönsk orðin gefa ekki til-
efni til að segja annað en „slappar
varir", og „munnholdið mevrt" er
þá heldur slöpp þýðing. Kvæði
Francois Villon fi-á fimmtándu öld
eru í sama anda og kvæði Jóns sjálfs.
þar ríkir eftirsjá hverfullar æsku og
yndis. Þau eru allnákvæmlega þýdd.
Jón notar þó oft fornleg orð þar sem
Villon hefúr einföld, e.t.v. til að
miðla þvi hve gömul þessi kvæði eru
nú orðin. Og eitt kvæði er í raun-
inni fi-umort af Jóni að fyrirmynd
Villon. enda segir um það. Kvæði um
konur liðinna alda: „stælt eftir
Francois Villon". í heild mega hin
heita vel þýdd. einkimi Raunatölur
gamallar léttlætiskonu, sem er lif-
andi og þrungið sársauka vegna
hverfulleika fegurðar og lífsnautnar.
Hnmjandi kvæðanna lætur Jón lönd
og leið. Það finnst sumum eðlilegt í
ljóðaþýðingum. vegna þess að hiynj-
andi tungumálanna og braghefðir
séu eðlisólíkar. Islensk orð hafa
áherslulausar endingar, en ekki
frönsk, enda lúta þau ekki fallbeyg-
ingu. Á þá ekki að setja algengan
bragarhátt íslenskan til að þýða
franskt kvæði á algenguni bragar-
hætti, enda þótt hrvnjandin verði
þá öll önnur? Hér er spiu-t en ekki
svai'að.
Það er mikill fengur að fá hér í
einni bók það sem áður var dreift á
þrjár og sumpart óbirt. margt af
þessu sígild kvæði. allt ánægjuleg
lesning. Enda seldist bókin víst snar-
lega upp.
LADA SPORT
EÍGENDUR!
VIÐBJO-ÐUM I EINUM PAKKA.
Þægilega OG HLÝLEGA STÓLA
,MEÐ STILLANLEGUM BÖKUM.
FARPEGASÆTISBAK VELTUR FRÁM
,OG SÍHDAN STÖLLINN ALLUR.

BOLSTRUN BJARNA AFTURSÆXi klættí«am& ctí>
„olaberg 78 reykjavik .AFTURSÆTI KLÆTT I SAMA STIL.
O78020
EINNIC TEPPI í BÍLINN FYRIR !>Á
■ SEM VILJA.
Stereo heyrnartæki
með hljóðnema.
Hátalarar:
• Viðnám
32Q
• Næmleiki
95dB/mW
• Tíönisvið
20 ~ 20.000Hz
• Meðal inng. styrkur
1 mW
• Hámarks inng. styrkur
100mW
• Verð aðeins
2.400,- kr
Hljóðnemi:
• Viðnám
500Q
• Næmleiki
— 82dB við 1 kHz
( OdB = 1 V/(j.bar)
• Tíðnisvið
200 ~ 5.000Hz
• Heildar þungi
80g (án snúru)
• Lengd snúru
2.5m
• Tengi (plug)
06.34 (hátalara)
06.34 (hljóðnema)
VIÐTÖKUM VELÁ MÓTIÞÉR
/ILHNE
Toppurinn í bíltækjum
Skipholti 7 - Símar 20080 og 26800.
fM .MW-UA
10A9E0