Dagblaðið Vísir - DV - 27.05.1987, Blaðsíða 10

10
MIÐVIKUDAGUR 27. MAÍ 1987.
Útlönd dv
Af framkvæmdastjóra
og blóraböggli hans
Oliver North ofursti, sem Reagan forseti eitt sinn kallaði hetju, ætlar nú
málflutningur beinist nú að því einu að herða netið um hann.
í völundarhúsi stjómmálanna er á
stundum ekki allt sem sýnist enda
ber oft meir á moldryki. sem þvrlað
er upp til að ná settum mörkum.
heldur en því sem í raun er tekist á
um. Einkum á þetta við um hin svo-
nefndu hneykslismál, sem viðruð eru
út úr rangölum stjómsýslu, þau sem
að jdirskini lúta að siðferði stjórn-
málamanna. í mörgum tilvikimi er
hneykslið aðeins tilefni til að láta
revna á valdamunstur þjóðfélagsins.
sýna hver í raun ræðm-.
Eitt þessara mála er íranhnevkslið
sem svo hefur verið nefht. Rannsókn
þess hefur undanfarna mánuði farið
á gandreið um fjölmiðla heimsins
með þeim árangri að nú veit öll ver-
öld að Kanar seldu írönum vopn og
gáfú kontraskæruliðum afi’akstur
sölunnar og að Ronald Reagan. kú-
rekastjarnan í Hvíta húsinu. er
líklega lvgari.
Forseti
eða framkvæmdastjóri
Þótt mál þetta hafi. á sínum tíma.
sprottið af sölu Bandaríkjamanna á
stríðstólum til ajatollanna í íran og
einkennilegri útdeilingu arðs af við-
skiptunum við þá. skipta þau tilvik
í raun engu í málarekstri embættis-
manna óg yfirvalda í dag. Þau voru
tilefnið og leggja til eldivið á bálið
sem heldm- athvgli fjölmiðla (og þar
af leiðandi kjósenda). en átökin miða
að því einu að skýrgreina valdsvið.
staðfesta vald þings yfir ríkisstjóm.
Bandaríkjaforseti er ekki þjóð-
höfðingi og ekki leiðtogi nema að
takmörkuðu levti. Bandaríska þjóð-
in hefúr, frá því hún fvrst haslaði
sér völl sem sjálfstætt ríki. ávallt
haft megna andúð á sterku ríkis-
valdi. Akaflega margt í skipan
stjórnsýslu þar vestra miðar að því
að takmarka vald embætta og stofn-
ana. jafnt hvíta hússins sem annarra.
Ráðuneyti forseta Bandaríkjanna
er, f samræmi við þessa tilhneigingu,
ekki nefnt ríkisstjóm (ber ekki
enska heitið „govemment") heldur
framkvæmdastjóm (er alltaf kallað
„administration"). Forsetinn sjálfur
er á sama veg yfir-framkvæmda-
stjóri, getur haft mikil áhrif, en völd
hans eru takmörkuð.
Hið eiginlega vald til stefnumörk-
unar, ekki síður en löggjafar, er að
mestu í höndum bandaríska þings-
ins. Þeir sem þar sitja líta á forsetann
sem framkvæmanda þess er þeir
leggja fyrir og bregðast ókvæða við,
ef þeim þvkir hann ganga út fyrir
þau mörk.
I revnd skiptir það því ekki máli
hvort ajatollunum vom seld dráps-
tæki, hvort kontraskæruliðarnir
fengu einhverja aukagetu, né heldur
hvort Reagan lýgur eða segir satt.
Þinginu er mest í mun að staðfesta
hvort og hversu langt Reagan og
félagar hans gengu út fyrir þann
framkvæmdaramma sem þingheim-
ur hafði sniðið þeim. Og þá að
staðfesta, einu sinni enn, svo ekki
verður um villst, að svoleiðis nokkuð
má bara enginn forseti gera.
Hetja eða blóraböggull
Þótt þingmenn vilji á þennan veg
atyrða forseta sinn og slá á fingur
hans með reglustiku til áréttingar,
hafa þeir enga löngun til þess að
ganga of nærri hcnum. Ljóst er að
meirihluti bandarísku þjóðarinnar
telur forsetann hafa farið ákaflega
frjálslega með staðreyndir í máli
þessu og því væri þingheimi í lófa
lagið að láta leikinn enda með af-
sögn hans. Þeir skrífa enda handritið
sjálfir.
Þau endalok vill þó enginn. Water-
gatemálið er enn of ungt til að
nokkurn þingmann fysi að draga
- Símamynd Reuter
æðsta embætti þjóðarinnar i svaðið
að nýju. Forsetinn er að auki gam-
all, hefúr verið vinsæll og hefur
yfirleitt verið fremur atkvæðalítill í
hjaðningavígaheimi stjómmálanna
hið vestra, hefur ekki unnið öðrum
úr hópi útvaldra neitt mein að kall-
ast geti. Loks er svo stutt til kosn-
inga og áhrif þess að þvinga forseta
til afsagnar gætu orðið neikvæð fyr-
ir demókrata, jafnt sem repúblikana.
Því ríkir nú bróðemissamkomulag
milli flokkanna um að ganga ekki
um of í skrokk á Reagan, láta vald-
sviðsstaðfestinguna nægja.
En einhverjum verður um að
kenna. Enginn er glæpur án fremj-
anda. Og því berast nú æ fl'eiri bönd
að ofurstanum Oliver North sem
Reagan forseti eitt sinn kallaði
hetju. Allt frá því hneykslið skaut
upp kollinum og North var rekinn
frá þjóðaröryggisráðinu, hefiir mál-
atilbúnaðurinn miðað að því að
hetjan yrði gerð að blóraböggli.
Fyrst var skýrt frá því að hann hefði
líklega tekið sér óhæfileg völd. Þá
kom í ljós að hann hafði, með eða
án vitundar yfirmanna sinna, staðið
í braski og bralli með hinum ókenni-
legustu öflum um heim allan. Næst
fundust vitni þess að hann verslaði
með tíma og persónu forsetans, seldi
fimmtán mínútna spjall við Reagan
á þrjú hundruð þúsund dollara, eða
mínútuna á tæpa milljón íslenskra
króna. Og loks fannst svo punktur-
inn yfir i-ið, þegar í ljós kom að
hann hafði notað ferðatékka frá
kontraskæruliðunum út í kjörbúð.
Síðastnefnda atriðið leit dagsins ljós
í framburði eins af leiðtogum kontra-
hreyfingarinnar, snyrtilegs og
þekkilegs manns með hálstau, sem
eitt sinn var framkvæmdastjóri kóka
kóla í Nigaragúa og líkist ekki
nokkurn skapaðan hlut Che Gue-
vara, eða nokkrum öðrum þekktum
skæruliðaforingja.
Telja verður líklegt að þessi niður-
staða málsins hafi verið ákveðin í
upphafi þess. Allar aðgerðir yfir-
valda hafa lotið i þá átt og allt athæfi
ofurstans sjálfs, Oliver North, einn-
ig. Ef til vill var það hetjuskapurinn
sem Reagan sá í ofúrstanum, að
hann var reiðubúinn til að taka á
sig sökina, firra yfirmenn sína
ábyrgð, gerast blóraböggull. Má
telja næsta víst að ofurstinn fái éin-
hverja umbun fyrir, þótt hún komi
ef til vill aldrei upp á yfirborðið.
Þessum málalokum mega þó allir
una. Þingheimur fær staðfest vald
sitt til þess að snupra forsetann, for-
setinn fær staðfest að hann getur
logið sér að meinalausu og North fær
staðfest að hann er sannur píslar-
vottur, sem var reiðubúinn til að
fórna mannorði og ffarna fyrir hinn
góða málstað.
Ef til vill sér svo þingheimur gegn
um fingur sér við kontrahreyfinguna
og véitir kókforstjóranum fyrrver-
andi aukinn fjárstuðning fyrir að
hafa borið vitni af hreinskiptni þeirri
og ákveðni sem prýðir hvem góðan
bisnessmann.
Fyrstu þeldökku
Allt útlit er nú fyrir að nokkrir
þeldökkir þingmenn taki sæti í neðri
deild breska þingsins að afloknum
kosningum þeim sem ffam undan eru
þann 11. júní. Talið er fullvíst að
einir þrír af þeldökkum ffambjóð-
endum Verkamannaflokksins nái
kjöri og verði þá fyrstu þingmenn
deildarinnar af sínum kynstofni.
Aðrir en hvítir hafa ekki tekið sæti
í deildinni undanfarin sextíu ár, eða
síðan árið 1924 þegar Indverji var
kjörinn þingmaður kommúnista-
flokks landsins.
Þeir þeldökku ffambjóðendur, sem
búist er við að nái kjöri, eru Diane
Abbot, Bemie Grant og Paul Boa-
teng. Öll hafa þau starfað mikið að
jafnréttismálum.
Styðja Verkamannaflokk
Að sögn þeirra sem fjalla um mál-
efni tengd kynþáttamisrétti munu
liðlega áttatíu af hundraði þel-
dökkra kjósenda á Bretlandseyjum
styðja Verkamannaflokkinn. Sú var
að minnsta kosti niðurstaða kosn-
inganna 1983 og búist er við að
staðan reynist svipuð í þetta sinn.
Þótt þeldökkir og fólk af asískum
uppruna séu um fjögur prósent kjós-
enda í Bretlandi hafa stjómmála-
flokkar þar verið tregir til að gefa
fulltrúum þeirra eftir sæti á ffam-
boðslistum, að minnsta kosti þau
sæti þar sem einhver von er til að
ná kjöri.
Enn í dag skipa aðeins ellefu litað-
ir ffambjóðendur sæti á framboðs-
listum íhaldsmanna. og kosninga-
bandalags miðjumanna. Enginn
þeirra er í kjördæmi þar sem þessir
flokkar gera sér minnstu von um
sigur.
Verkamannaflokkurinn, á hinn
bóginn, skipar ffam fjórtán þeldökk-
um og Asíubúum, þar af þrem í
kjördæmum þar sem flokkurinn á
sigur næsta vísan.
Róttækir
Framboð leiðtoga þeldökkra hefur
þó valdið Verkamannaflokknum
nokkrum erfiðleikum, einkum vegna
þess hversu róttækir þessir aðilar
eru í afstöðu sinni til þjóðmála.
þingmennimir í sextíu ár
Breska þingið hefur til þessa verið setið hvítum mönnum því sem næst
einvörðungu. Likur virðast nú til þess að nokkrir þeldökkir þingmenn
setjist þar á bekki að afloknum kosningunum í júní.
Talið er að harka þeirra geti orðið
til þess að svipta Verkamannaflokk-
inn töluverðu af atkvæðum hvítra,
sem ýmist hafa litla samúð með
málstað þeldökkra eða eru hreinlega
á móti þeim.
Jafnvel fulltrúar annarra kyn-
þáttahópa, þá einkum Asíubúa sem
nú sigla hraðbyri upp stjörnuhimin
viðskiptalífs í Bretlandi, telja þessa
einstaklinga geta unnið meira ógagn
en gagn á þingi. Heyrst hafa fullyrð-
ingar um að þeir komi til með að
eyðileggja árangur áratuga starfs að
samvinnu og sambúð kynþátta með
hörðum málflutningi sínum og
kröfúgerð.
Aðrir benda þó á að án tillits til
skoðana og starfsaðferða þeirra ein-
staklinga, sem inn á þing fara, sé
það verulegt skref í framfaraátt að
fá litaða þingmenn kjöma. Ef til vill
sé það ekki vottur um að kerfi hvitra
manna sé reiðubúið til að viður-
kenna jafnrétti þeim til handa, en
hitt sé þó augljóst að lituðum og
málefnum þeirra sé ekki lengur
hafiiað alfarið.