Dagblaðið Vísir - DV - 27.10.1987, Blaðsíða 10

10
ÞRIÐJUDAGUR 27. OKTÓBER 1987.
Utlönd
Áhrif verðhrunsins óræð
Veröhruniö á verðbréfamörkuð-
um heimsins í síðustu viku var svo
mikið og svo skyndilegt aö sérfræð-
ingar eru nú fyrst að byrja að átta
sig á því hvað gerðist og hver áhrif
þess geta orðið. Þótt margar tilgát-
ur hafi skotið upp kollinum í
síðustu viku, allt frá hrakspám um
nýja heimskreppu til fullyrðinga
um að um einfalda leiðréttingu á
yfirspenntu verölagi væri að ræða,
hafa flestar þeirra reynst byggðar
á ótraustum grunni.
Fullyrðingar um að Dow Jones
myndi fljótlega jafna sig og ná ná-
lægt fyrra marki reyndust til-
hæfulausar. Eftir nokkurn kipp
upp á við, þriðjudag og miðvikudag
í síðustu viku, héldu verðbréf
áfram að lækka í New York og svip-
aða sögu var að segja á verðbréfa-
mörkuðum Evrópu, Asíu og
Ástralíu.
Nú er búist við því að verðbréfa-
markaður nái jafnvægi nærri
miöja vegu milli þess sem hann var
fyrir rúmri viku og þess sem hann
varð lægstur í síðustu
viku.
Hrakspárnar hafa reynst jafn
haldlitlar. Þótt hlutdeild Banda-
ríkjamanna í alþjóðaviðskiptum
hafi aukist gífurlega frá því á þriðja
áratug þessarar cddar, þegar verð-
hruniö mikla varð, er ekkert sem
bendir til þess að áfallið í síöustu
viku hafi sömu eða svipuð áhrif og
þá gerðist. Hver þessi áhrif endan-
lega verða byggist þó svo mikið á
þróun næstu vikna og mánaða að
fáir hagfræðingar treysta sér til að
spá einu eða öðru þar um að svo
stöddu.
Tölvuæði?
í síðustu viku var mikið rætt um
hlut tölvukerfa verðbréfamarkaða
í hruninu. Til voru þeir sem vildu
kenna misheppnuðum forritum
um stóran hluta þess æöis sem
, greip um sig og þá einkum sjálf-
virkum söluforritum. Talið var
hugsanlegt að þessi forrit hefðu
magnað upp sveiflu sem ella hefði
orðið tiltölulega léttvæg.
Aðrir benda á að ef tölvuforritin
væru sökudólgur í þessu hefði
markaðurinn náð sér aftur á strik
að nýju en ekki haldiö áfram að
lækka eins og raunin varð. Skýr-
inganna verði því aö leita annars
staðar.
í tengslum við þessar kenningar
má svo geta þess að verðbréfa-
markaöurinn í London tilkynnti í
lok vikunnar að tölvukerfi hans
hefði staðið fyllilega undir því álagi
sem þar varð og hefði ekki haft
nein neikvæð áhrif á sveifluna.
Tölvukerfi þetta er tiltölulega nýtt
af nálinni, var raunar sett upp fyr-
ir um ári, og höfðu menn óttast að
það kynni að hrynja ef miklar
sveiflur yrðu á einum og sama deg-
inum.
skilning á þvi sem er að gerast í
efnahagsmálum til þess að ráða við
að stjórna þróun mála.
Demókratar vinna á
Eins dauði er annars brauð og
ekki síður í stjómmálum en öðrum
efnum. Hranið á verðbréfamörk-
uðum í síðustu viku hefur skaðað
Reagan og ríkisstjórn hans veru-
lega og hefur því neikvæð áhrif á
fylgi repúbhkana almennt. Um leið
eykst fylgi demókrata og atburðir
undanfarinna daga hafa glætt
verulega vonir þeirra um aö vinna
Hvíta húsið í forsetakosningunum
í nóvember á næsta ári.
Demókratar hafa alltaf verið
taldir verndarar „litla mannsins“
í Bandaríkjunum en repúblikanar
hafa setið uppi með ímynd flokks
ríka mannsins. Fimm ára stöðugur
hagvöxtur, undir stjórn Ronalds
Reagan, virtist ætla að breyta þess-
ari ímynd almennings af flokkun-
um, demókrötum til sárrar
armæðu. Þeir hafa undanfarin ár
reynt að sannfæra kjósendur um
að sá bati, sem Reagan náði fram,
mundi hrynja undan ofurþunga
fjárlagahalla og óhagstæðra við-
skipta við útlönd.
Nú eru spár þeirra að koma fram
og eiga þeir því lag að hagnast á
þeirri kreppu sem yfir voflr, hversu
kröpp eða grunn sem hún kann að
verða.
Efnahagsvandræði á næstu mán-
uðum geta því orðið til þess að
demókratar komist að nýju yfir
forsetaembættið, þrátt fyrir að
kandídatar þeirra séu htt þekktir
og hafi sumir hverjir orðið að hætta
þátttöku í forsetaslagnum vegna
hneykslismála.
Ósvarað
Flestum þeim spumingum, sem
veröhrunið getur af sér, er þó
ósvarað.
Hvaða áhrif hefur þessi þróun á
almennt fjármagnsstreymi í
Bandaríkjunum og annars staðar?
Hvaða áhrif hefur sú þróun á rekst-
ur og afkomu fyrirtækja?
Hvernig og hversu mikið breytast
einkaneysluvenjur fólks?
Hvaða áhrif hefur þetta hrun á
stööu dollarans og annarra gjald-
miðla?
Hvaða áhrif hefur þetta á milh-
ríkjafjárfestingar, til dæmis fjár-
festingar arabaríkja í Bandaríkjun-
um og Evrópuríkjum?
Hvaða langtímaáhrif hefur hrun-
ið á thtrú almennings á hagkerfí
Bandaríkjanna?
Þessum spumingum og raunar
fjölmörgum öðrum velta sérfræð-
ingar nú fyrir sér og endanleg áhrif
verðhrunsins mikla verða ekki ljós
fyrr en svör við þeim fara að
finnast.
Verri afkoma
í síðustu viku bar mikið á frétta-
flutningi af því tapi sem verðbréfa-
höndlarar hefðu orðið fyrir. Talaö
var um að þeir hefðu tapað um
fimm hundruð milljörðum dollara
í New York daginn sem hrunið
mikla varð. Vafalítiö hafa þar
margir oröið fyrir miklu tjóni og
jafnvel orðið gjaldþrota. Endanleg
áhrif verðhrunsins hljóta þð aö
mælast í þeim áhrifum sem það
hefur á afkomu almennings, bæði
í Bandaríkjunum og í heiminum
öllum, og þau áhrif eiga eftir aö
koma í ljós.
Hagfræöingar segja í dag að
hrunið muni bæði breyta neyslu-
venjum Bandaríkjamanna mikið,
svo og hafa töluverð neikvæð áhrif
á afkomu þeirra. Talað er um aö
hagvöxtur í Bandarikjunum kunni
að minnka um nærri helming
vegna þessa áfalls.
Þá er ljóst að þeir gífurlegu fjár-
munir, sem teknir voru út af
fjármagnsmarkaði í Bandaríkjun-
um í síðustu viku, skila sér ekki
þangað strax aftur og því geta nei-
kvæð áhrif orðið enn verri, jafnvel
þótt verðbréfamarkaöurinn sjálfur
jafni sig aftur að mestu.
Óvirkur forseti
Viðbrögð Ronalds Reagan Banda-
ríkjaforseta við verðhruninu ollu
einnig miklum vonbrigðum og hafa
ekki þótt nægilega afgerandi.
Sérfræðingar um efnahagsmál
telja flestir að þótt forsetinn hafi
ef til vill stigið skref í rétta átt með
því að segjast fús til að íhuga
skattahækkanir og meö skipan
nefndar til aö kanna forsendur
þess, sem gerðist í síðustu viku,
bendi ekkert til þess að hann hygg-
ist ráðast á kjama vandamálsins
sem er halli á viðskiptajöfnuði og
fjárlagahalli.
' Gagnrýnendur forsetans segja að
áætlanir hans sýni að hann neiti
enn alfarið að viðurkenna að
bandarískt efnahagslíf eigi viö erf-
iðleika aö stríða.
Andstaðan viö forsetann í þess-
um efnum er nú orðin mjög almenn
og meira að segja þingmenn úr
flokki hans, Repúblikanaflokkn-
um, virðast nú meir sammála
andstæðingum sínum meðal demó-
krata heldur en forsetanum.
Margir sérfræðingar telja að
Reagan hafi ekki vilja til þess aö
ganga nógu langt í lækkun fjárlaga
og einstaka láta jafnvel að því Uggja
aö forsetinn hafi ekki nægilegan
Ahrif sviptinganna á verðbréfamörkuðum eru nú rétt að byrja að koma i Ijós.
Símamynd Reuter
„Aaaaaaaahhhhhhhh! “
- Við höfum aukið verulega bilið á milli sœtanna.