Dagblaðið Vísir - DV - 15.08.1988, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 15. ÁGÚST 1988.
Frjálst.óháÖ dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarrltstjórar: HAUKUR HELGASON og ELiAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Friðvænlegri heimur
Á undanförnum vikum hefur merkileg þróun átt sér
staö í alþjóðamálum. Sovétmenn ákveða að draga her
sinn frá Afganistan, vopnahlé er samið í stríðinu milli
íran og írak, Kúbumenn hyggjast kalla hersveitir sínar
heim frá Angola og jafnvel Víetnamar eru á leið frá
Kampútseu. Hvarvetna þar sem blóðug átök og styrjald-
ir hafa geisað eru menn að slíðra sverðin og takast í
hendur. Það eru ár og dagar síðan svo friðsamlegt hefur
verið í veröldinni og menn spyrja: Hvað er að gerast?
Enginn vafi er á því að slökunin milli stórveldanna
hefur sín áhrif. Ekki aðeins það að sambandið milli
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna er vinsamlegra en
nokkru sinni fyrr, heldur hafa þessi tvö risaveldi dregið
úr afskiptum sínum af öðrum þjóðum, heimsvaldastefn-
an hefur tekið á sig breytta mynd. Kapphlaupið um
yfirráðin og ítökin hér og hvar í heiminum er ekki eins
harðvítugt, enda hafa flestar þjóðir vaxandi bolmagn til
að standa á eigin fótum.
Annað er einnig, að styrjaldir og vígbúnaður er flest-
um þjóðum íjárhagslega ofviða og hugsanlegir landvinn-
ingar svara engan veginn kostnaði. Langvinn stríð eða
herseta í fjarlægum löndum setja efnahaginn úr skorð-
um heima fyrir og baka stjórnvöldum óvinsældir þegar
eini afraksturinn er mannfórnir og þrengingar. Ekki er
lengur hægt að æsa fjöldann upp í þjóðernisfordómum
og allur almenningur er meðvitaðri um þá staðreynd
að styijaldir eru ekki háðar í nafni fósturjarðarinnar
heldur samkvæmt duttlungum herrastéttarinnar. Kon-
ungar og keisarar reka ekki fjöldann út á vígvelhna til
að deyja drottni sínum þegar fólkið veit betur. Þar að
auki eru konungar og keisarar hverfandi stétt í lýðræð-
islegri heimi.
Auknar samgöngur, stöðug upplýsingamiðlun og vax-
andi kynni þjóða í milli draga úr þjóðernishroka, mis-
skildu hatri og einhliða áróðri hvers í annars garð. Al-
menningur í Evrópu fæst ekki til að trúa því að handan
landamæranna, handan hafsins eða hinum megin við
Qallið búi óvinir í leyni sem bíði færis. Menning og
menntun, fjölmiðlun og ferðalög og samtvinnuð sam-
skipti í efnahagslegum og viðskiptalegum efnum færir
mannfólkið nær hvert öðru og eyðir þeim ótta sem áður
ríkti. Þjóðir heims eiga miklu meiri hagsmuna að gæta
að starfa saman í stað þess að skiljast í sundur.
Hér verða því ekki gerðir skórnir að styrjaldir heyri
sögunni til. Við skulum ekki vera svo barnaleg að trúa
því að allsherjarfriður sé skollinn á. En friðarsamning-
arnir að undanfórnu eru góðs viti og lýsa fyrst og fremst
breyttum heimi og batnandi horfum. Enn er nóg af ein-
ræðisherrum með valdafíkn, enn er nóg af yfirgangi og
hroka til að hrinda nýjum styrjöldum af stað. Enn er
mörg milliríkjadeilan óleyst, sem getur endað með
hörmungum. En hkurnar minnka og hvert það skref,
sem stigið er í friðarátt, er spor í rétta átt.
Auðvitað hljótum við íslendingar eins og aðrir að
fagna þessari þróun. Styrjaldir hafa áhrif á efnahag, lífs-
kjör og varnarviðbúnað. Átök í Persaflóa hafa áhrif á
olíuverð, kalt stríð austurs og vesturs hefur áhrif á ör-
yggismál íslendinga. Friðvænlegri Evrópa getur haft
örlagarík áhrif á markaðsmál fyrir íslenskar afurðir og
svo framvegis.
Friðvænlegri heimur er öhum fagnaðarefni. Vald
vopnanna og ofbeldisins er á undanhaldi. Menn eru að
læra að mannvíg færa enga sigra og allar deilur má
leysa með samningum og handaböndum.
Ellert B. Schram
Staða sjávarútvegs
Ekki þarf að íjölyrða um það að
atvinnumál eru nú venju fremur í
brennidepli. Ástæður þessa eru
margar. Mjög mörg fyrirtæki um
land allt eiga nú í mesta rekstrar-
basli og eiginfjárhlutfall margra
versnar stöðugt. Sagt er að mörg
fyrirtæki í fiskvinnslu séu að
stöðvast. Hvað er um að vera?
Sumir segja að þjóðin lifi um efni
fram. Launakostnaður sé orðinn
of hár og auk þess sé fjármagns-
kostnaður orðinn yfirgengilegur.
Sum fyrirtæki greiða orðið meira í
íjármagnskostnað heldur en laun
og kann það ekki góðri lukku að
stýra. Hvaða breytingar vilja menn
sjá gerast í sjávarútvegi? Flestir
munu segja að bæta þurfi rekstrar-
stöðu fyrirtækja. Hvaö er meint
með því? Fella gengið! Það þýðir
að lækka skuli kjör launafólks í
landinu og hækka allar verö-
tryggöar skuldir. Ólíklegt er að ASÍ
muni fallast á það.
Gullkistan hefur aðeins ver-
iðopnuðtil hálfs
Sjávarútvegur hefur lagt af
mörkum u.þ.b. helminginn af
gjaldeyristekjum þjóðarinnar og
nálægt þrjá íjórðu af útflutnings-
tekjum af.vöruútflutningi. Sumir
landsbyggðarmenn misskilja þetta
og tönnlast sífellt á því ranglega
aö sjávarútvegur skapi þrjá fjórðu
af gjaldeyristekjum þjóðarinnar.
Enginn gerir lítið úr sjávarútvegi.
en óþarfi er að vanvirða aðrar
gjaldeyrisöflunarleiðir til þess að
upphefja sitt byggðarlag í enda-
lausu rifrildi og samanburði. En
hvað sem því líður geta allir orðið
sammála um það að aukinn af-
rakstur af sjávarútvegi sé það eftir-
sóknarverðasta. En hvernig getur
það gerst? Margir segja að sjávar-
útvegur sé fullnýttur og finna verði
aðrar leiðir ef afla skuli aukins
gjaldeyris. Þetta er sem betur fer
alrangt. Gullkista sjávarútvegs
hefur ekki veriö opnuð nema til
hálfs. Leiðir til aukningar verð-
mætasköpunar eru mjög margar
en flestar þeirra stranda á því að
núverandi stjórnendur fyrirtækja
sjá ekki hagkvæma og arðbæra
möguleika við þær aðstæður sem
ríkja. Til þessa hefur sjávarútvegur
að mestu byggst á því aö fleyta
rjómann ofan af mjólkinni og skilja
undanrennuna eftir. Allir hafa ver-
ið í kapphlaupi við að ná í sem
mestan rjóma en ekki eru nema
fáir sem telja aö vinnsla undan-
rennunnar borgi sig. Hún er aðeins
sett í fiskimjöl, þ.e. dýrafóður, og
aöeins að hluta til.
Hverjir eru möguleikarnir?
1. Hámarksafla er ekki náð nú
vegna ofveiði og smáfiskadráps.
Með breyttum veiðiforsendum
(veiðileyfasala) og bættri stjórn-
un er unnt að auka afla flestra
nytjafiskstofna.
2. Umtalsveröur hluti verðmætasta
aílans skemmist í veiðarfærum
(net) og með of mikilli eða lé-
legri geymslu til sjós eða á landi.
Skemmdimar valda verðmæta-
rýrnun vegna minnkaðra bragð-
gæða, aukins loss og lélegrar
nýtingar.
3. Töluverðu af aukaafla (skrap-
fiskur, smáfiskur) er fleygt fyrir
borð og úrgangur frá helstu fisk-
stofnum fer einnig fyrir borð.
4. Ýmsar nýtanlegar fisk- og aðrar
dýrategundir eru nú ekki eða
lítið nýttar.
5. Unnt er að auka framleiðslu á
mörgum afurðum til.manneldis
úr aukaafurðum sem nú fara í
dýrafóður eða í súginn.
6. Unnt er að framleiða mikið af
verðmætu fóðri (fiskifóður) í
staðinn fyrir ódýrt.
7. Með bættri meðferð afla og með
bættri vinnslu í landi er unnt
að hækka gæðastig (gæðaflokka)
á mörgum helstu fiskafurðun-
um.
8. Með endurskipulagningu og auk-
inni upplýsingamiðlun er unnt
að auka framleiðslu á verðmeiri
afurðum á kostnað verðminni.
Stundum getur þetta átt við sölu
á ferskfiski í stað vinnslu í landi
KjaUarinn
Jónas Bjarnason
efnaverkfræðingur
þegar vel stendur á á mörkuð-
um.
9. Með frekari úrvinnslu (vinnslu-
stig) á sumum fiskafurðum er
unnt að auka söluverðmæti (nið-
urlagning, nýjar pakkningar, til-
búnir réttir).
10. Framleiðsla nýrra og verðmik-
illa afurða úr ódýru hráefni á
eftir að gefa mikið í aðra hönd.
Víða er farið að framleiða
krabbalíki (surimi) og fiskhleifa
úr ódýrum fiski.
Augljóslega er þetta aðeins fremur
yfirborðskennd upptalning og
hvergi tæmandi. Hversu mikið
unnt er að auka verðmæti sjávaraf-
uröa á íslandi er aðeins hægt að
giska á. Það er ekki fráleitt að tvö-
falda megi verömætin á einum til
tveimur áratugum ef aðstæður eru
jákvæðar.
Hvað þarf að gerast?
Sem dæmi má nefna að ýmis lag-
metisfyrirtæki hafa getað lifað á
útflutningi á undanfornum árum
þrátt fyrir rangskráð gengi yfirleitt
og slæm samkeppnisskilyrði, á
sama tíma og t.d. húsgagnaiðnaður
og fataiðnaður eiga enga möguleika
yfirleitt. Flestar verksmiðjuiön-
greinar fá e.t.v. ekki nema helm-
inginn af nauösynlegu verði til þess
að endar nái saman ef byggt er á
útflutningi. Hvers vegna geta iðn-
fyrirtæki í sjávarútvegi lifað á út-
flutningi? Það ei* aðallega vegna
þess að framboð af góðu hráefni á
Islandi er sérstakt og nálægð viö
það nægir mörgum fyrirtækjum til
mótvægis við óhagræði af ýmsu
öðru tagi. En hvers vegna viröast
fáir koma auga á möguleika sjávar-
útvegs? Það er sennilega vegna
þess að flestir framtaksmenn á
umræddu sviði hafa veriö ijóma-
þeytarar, þ.e. þeir hafa fleytt ijóm-
ann ofan af sjávarútveginum með
því að veiða verðmætasta fiskinn á
bestu fiskislóðunum og keppst við
að selja afurðimar á einfaldasta,
augljósasta og hentugasta mátann
á stærstu mörkuðunum. Þjóðfélag-
ið hefur síðan viljað vera aðili að
hagnaðinum með því að rangskrá
gengi krónunnar og tolla innfluttar
vörur sem keyptar em fyrir þann
gjaldeyri sem sjávarútvegur aflar.
Við þessar aðstæður sjá menn ekki
hvernig hagkvæmt á að vera að
vinna undanrennuna þegar tekju-
þörf útgerðar og sjómanna miðast
við frjálsan aðgang aö rjóma.
Spurningin sem vaknar er sú hvort
þjóðhagslega hagkvæmt sé að auka
verðmæti sjávarafla með því aö
fara eihverja af leiðunum tíu áður-
nefndu. Hvernig á að bera saman
valkosti á því sviði og framleiðslu-
möguleika á öðrum sviðum, eins
og í loðdýrarækt, ullariðnaði,
garðávaxtaframleiöslu eða sauö-
fiárrækt? Enginn vafi er á því að
stærstu möguleikar þjóðarinnar til
aukinnar gjaldeyrisöflunar eru á
sviði sjávarútvegs og fiskræktar.
En til þess að atvinnugreinin skynji
möguleikana þarf að verðleggja
sókn í verðmætustu fisktegundirn-
ar og lækka gengi krónunnar til
hagsbóta fyrir úrvinnslugreinar.
Þannig er unnt aö jafna aðstöðu á
milli veiða á verðmeiri og verð-
minni fisktegundum og á milli
framleiðslu á verðmeiri og verð-
minni afurðum. Auk þess er unnt
í leiðinni að koma „skikki“ á gengi
íslensku krónunnar og fiskveiöi-
stjórnun. Einnig þurfa framtaks-
menn í sjávarútvegi að leggja mun
meira en verið hefur upp úr þróun
og rannsóknum á sviði markaös-
mála og vöruþróunar. íslenskur
sjávarútvegur á aö vera í broddi
fylkingar, ekkert minna.
Jónas Bjarnason
„Með bættri meðferð afla og með bættri vinnslu í landi er unnt að
hækka gæðastig (gæðaflokka) á mörgum helstu fiskafurðunum,“ segir
greinarhöfundur m.a.
„Enginn gerir lítiö úr sjávarútvegi en
óþarfi er aö vanvirða aðrar gjaldeyris-
öflunarleiðir til þess að upphefja sitt
byggðarlag 1 endalausu rifrildi og sam-
anburði.“