Dagblaðið Vísir - DV - 05.07.1989, Síða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 5. JÚLÍ Í989.
Frjálst, óháö dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (1)27022 - FAX: (1 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð I lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Vandamálið er pólitískt
Jón Baldvin Hannibalsson var viötalsglaður um helg-
ina. Þrjú dagblöö birtu heilsíöuviötöl viö utanríkisráð-
herra, hvert meö sínum hætti og mismunandi umræöu-
efnum. Blöðin komu ekki að tómum kofunum hjá ráö-
herranum og víst var það fróðlegt að lesa um viðfangs-
efni Jóns Baldvins sem formanns í viðræðunefnd EFTA-
landanna við Evrópubandalagið. Þær viðræður geta
vissulega orðið afdrifaríkar varðandi framtíð íslands í
samfélagi þjóðanna.
Hinu verður þó ekki neitað að viðtalið í Alþýðublað-
inu, málgagni Jóns Baldvins, vakti mesta athygli, enda
er þar fjallað um málefni sem nær okkur standa, stöðu
ríkisstjórnarinnar, verkefni og næstu framtíð. Þar koma
fram byltingarkenndar skoðanir um ríkisfjármálin en
Jón segir réttilega að forsenda allrar efnahagsstjórnun-
ar sé að hafa reiður á ríkisbúskapnum. Hann hefur
margar tillögur í þeim efnum og skulu fáeinar upp tald-
ar: í fyrsta lagi að segja upp búvörusamningum og af-
nema lagaskuldbindingar ríkisins um verð á allri land-
búnaðarframleiðslu. í öðru lagi að hætta að styrkja hlið-
arbúgreinar sem eru gjörsamlega gjaldþrota. í þriðja
lagi að slá af nýframkvæmdir í vegamálum og láta við-
hald vegakerfisins nægja. í fjórða lagi að stokka upp
heilbrigðiskerfið „þar sem sérfræðingar í læknastétt
sækja sér laun upp á tíu til tuttugu milljónir, nánast
með sjálfvirkum hætti“.
í fimmta lagi leggur Jón Baldvin til sparnað í skóla-
kerfinu og bendir á að „lánasjóður íslenskra náms-
manna sé örlátasta styrkjakerfi sem nokkur þjóð hefur
fundið upp“. í sjötta lagi vill Jón afnema æviráðningu
opinberra starfsmanna og spara í mannahaldi ríkisins
með því að selja opinberar þjónustustofnanir. Hann vill
opna peningamarkaðinn og stöðva sjálfvirka þenslu rík-
isgeirans.
Þetta er karlmannlega mælt. Það verður ekki af Jóni
skafið að hann kann að taka upp í sig. Alþýðuflokkur-
inn er tilbúinn, segir Jón, en hvað um aðra flokka?
Hann svarar því sjálfur og segir að þeir þori ekki og
geti ekki. Núverandi flokkakerfi er úrelt. Vandamáhð,
segir Jón, er póhtískt.
Nú er í sjálfu sér auðvelt að benda á að Alþýðuflokk-
urinn á sinn þátt í því sjálfvirka kerfi sem formaðurinn
er að gagnrýna. Alþýðuflokkurinn er ekki barnanna
bestur þegar kemur að ríkisútgjöldum og sjálfvirkninni
í velferðarkerfinu. En það hefur ekkert upp á sig að finna
sökudólga. Það er nógu lengi búið að stunda þann bama-
leik að karpa og kenna hver öðmm um. Aðalatriðið er
auðvitað hitt að hér er reyndur stjórnmálaforingi að
lýsa yfir því að íslensk stjórnmál séu komin í þrot, flokk-
amir komnir upp í horn. Vandamálið er póhtískt, segir
Jón Baldvin. Það er sko sannarlega rétt hjá honum.
En hver vih skera á hnútinn? Og hver getur skorið
á hnútinn? Margt af því sem Jón Baldvin gerir að um-
talsefni varðandi ríkisfiármálin em orð að sönnu. Skatt-
peningar og erlendar skuldir standa ekki undir öhum
þeim náttúrulögmálum sem þar gilda. En flokkakerfið
og hagsmunagæsla á þeirra vegum er svo sterk að vandi
er að sjá að þeir hafi bolmagn til að hrista af sér klaf-
ana. Alþýðuflokkurinn meðtalinn.
Sannleikurinn er sá að breytinga í íslensku efna-
hags- og stjómmálahfi er ekki að vænta frá flokkum sem
viðhalda sjálfúm sér með því að viðhalda kerfinu. Breyt-
ingamar verða að koma annars staðar frá.
Ellert B. Schram
Þróunarsamvinna
- vanræktur þáttur íslenskra
utanrikismála
Þaö er kunnara en frá þurfi að
segja aö okkur Íslendingiun hefur
gengiö illa aö standa viö fyrirheit
og hátíðlegar samþykktir um fjár-
framlög til þróunarsamvinnu - til
þróunaraöstoðar viö lönd hins svo-
kaUaða þriöja heims.
Nú eru 27 ár hðin síðan allsherj-
arþing Sameinuðu þjóðanna sam-
þykkti einum rómi aö iðnvæddar
þjóðir skyldu stefna að því að veija
1% þjóðarframleiðslu sinnar til
aðstoðar við þróunarlönd. Seinna
var samþykktin túlkuö þannig að
væri opinbera framlagiö 0,7% þjóð-
arframleiðslu myndu hlutar hjálp-
arstofnana og neyðaraðstoðar að
jafnaði fylla upp í þau 0,3% sem á
vantaði. Öll Norðurlöndin önnur
en ísland hafa fyrir löngu náð
þessu marki og nokkur fleiri Evr-
ópuríki. Bandaríkin og Kanada eru
nærri markinu.
Við íslendingar erum furðulega
aftarlega á merinni í þessum efn-
um, hvemig sem á það er htið.
Hin svokahaða marghhða þróun-
arsamvinna hefur einkum verið
fólgin í því að greiða til hinna ýmsu
stofnanna Sameinuðu þjóðanna,
„leggja í púkkið" án þess að hafa
mikil áhrif á notkun þeirra pen-
inga, oftast ahs engin. Að magni til
(krónutölu) hafa framlögin til
marghhða þróunaraðstoðar oftast
verið mun hærri en tvíhhða fjár-
veitingar nema árin 1983 og 1984
þegar rannsóknarskipið Fengur
var í smíðum. Það voru einu árin
sem þróunaraðstoð íslands skreið
yfirO,l% afþjóðarframleiðslu. Síð-
asthöin ár hafa framlög ríkisins
verið á bihnu 0,05 til 0,06% af vergri
þjóðarframleiðslu. En í ár (1989)
mætti reikna öh framlög íslands til
þróunarsamvinnu og þróunarað-
stoðar um 0,09% af vergri þjóðar-
framleiðslu. Eru þá meðtahn fijáls
framlög landsmanna til ýmissa
hjálparstofnana og hlutafé í alþjóða
þróunarsjóðum.
Þetta eru tölumar þrátt fyrir
samþykkt Alþingis 1985 um að 0,7%
markinu skyldi náð fyrir 1992 og
mikla áherslu á þróunarmál í
stefnuyfirlýsingum a.m.k. þriggja
síðustu ríkisstjóma.
Hvernig er fé til þróunar-
samvinnu variö?
Stundum heyrast þær raddir að
þróunaraöstoð sé braðl og fottræf-
ilsháttur. Á Norðurlöndunum er
það heldur ekkert leyndarmál að
þau njóta sjálf beins og óbeins hag-
ræðis af sinni þróunaraðstoð í við-
skiptum, í atvinnu fyrir menntaða
sérfræðinga og í góðvild og virð-
ingu á alþjóðavettvangi.
Þróunarstofnanir Norðurlanda
hafa stundum oröiö fyrir gagnrýni
af þessum orsökum, sérstaklega
heima fyrir. Sjálfsagt hefur mátt
benda á einstök dæmi til að rétt-
læta þessa gagnrýni en oft hefur
hún sprottið af þekkingarskorti.
Þaö er í sjálfu sér ekkert við þaö
að athuga að greiða „norrænum"
sérfræöingum sæmileg laun fyrir
vinnu í þróunarlöndum eða nota
„norrænar“ góðar vörur til upp-
byggingar þar. Þetta gerum við líka
og líklega í meira mæh en hinar
Norðurlandaþjóðimar.
Af heildarútgjöldum ÞSSÍ á árinu
1988 var um 27 mihjónum varið th
fiskveiðiverkefnisins á Græn-
höfðaeyjum. Þar af vom 13,0 miUj-
ónir greiddar í laun, tíl íslenskra
yfirmanna í áhöfn og svo sendi-
manna, þ.e. sérfræðinga í veiðum,
vinnslu og rannsóknum. Ferða-
kostnaður þessara manna ásamt
uppihaldi sérfræðinga, kostnaði
viö eftirhtsferðir og fundi yfir-
manna ÞSSÍ á eyjunum varð um
3,0 miUjónir króna. Tryggingar á
skipi og áhöfn vora um 1,8 miUjón-
ir og varahlutir og ýmis annar
KjaUaiinn
Björn Dagbjartsson
matvælaverkfræöingur
kostnaður. Samtals voru íslensk-
um starfsmönnum og þjónustuaðil-
um greiddar tæplega 19,0 milljónir
af þessum 27 en kostnaður á Græn-
höfðaeyjum var 8,0 miUjónir króna.
Þetta held ég að við ættum að
athuga vel áöur en viö köstum
steinum í aðra, ýmist út af hræsni
í þróunarmálum eða hvaö íslend-
ingar njóti htUs sjálfir af þróunar-
hjálp sinni miðað við aðra. Auk
þessara rekstrarþátta fór skipið
fuUt af íslenskum vörum og búnaöi
suður eftir, s.s. fiskkössum, hand-
færarúllum, veiðarfærum, umbúð-
um og fleira.
Þróunarsamvinna er utan-
ríkismál
Sumir segja að Vesturlandabúar
séu að friðþægja samviskunni eftir
arðrán og kúgun fyrri alda með
þróunarhjálp við Afríku og sum
Asíulönd. Sú kenning á varla við
núkU rök að styöjast, a.m.k. ekki
gagnvart Norðurlandabúum sem
eru að mestu saklausir af shku. Það
er einnig staðreynd að „syndir
ferðranna" era gleymdar eftir einn
mannsaldur (40-50 ár) og engar lik-
ur th að fólk í V-Evrópu og N-
Ameríku finni nú til sektar frá 19.
öld. Þetta er nútímahugsjón studd
tilfinningalegum rökum, líka póht-
ískum og efnahagslegum.
Vissulega heyrast eins hér og víð-
ar gamalar kreddusetningar eins
og: Svertingjamir hafa það best í
Suður-Afríku. Eða: í Suðurafríska
lýðveldinu er meira lýðræði en í
flestum svertingjaríkjanna. í þessu
felst mikfl vanþekking enda era
stjómmál í Afríku geysiflókin og
fáránlegt af okkur að ætla að
breyta þeim. Afsakanir íslendinga
era af ýmsum fleiri rótum rannar
en hugmyndafræöin bak við þró-
unarsamvinnu: að hjálpa til sjálfs-
hjálpar, á erfitt uppdráttar ennþá.
Tilfinningaleg rök fyrir aðstoð
við þróunarlöndin voru áður fyrr
og era reyndar enn hjá mörgum
samúð, meðaumkun og svohtil for-
sjárhyggja.
En þeir sem styðja þróunarsam-
vinnu af mestum krafti nú og starfa
að þessum málum era hvorki
skýjaglópar né yfirmáta róttækir í
skoðunum. Þetta er heUbrigt hugs-
andi fólk sem hugsar um framtíð
mannkynsins aUs, með svohtinn
neista af hugsjón og þó nokkuð af
heUbrigðri skynsemi. Þetta fólk er
kannski ekki beint að hugsa um
utanríkispóhtík og gefur oft htið
fyrir hin efnahagslegu rök. En sið-
fræði þess er óbrengluð og áhuginn
brennandi. Því miður er aht of htið
af slíku fólki á íslandi (a.m.k. með-
al þeirra sem ráða íjárlagagerð).
Það virðist hggja fyrir að póli-
tískar vinsældir og áhrif fást greið-
legar ef góð samvinna og tengsl
hafa myndast í gegnum þróunar-
hjálp. Rauði þráðurinn í utanríkis-
málum er einmitt baráttan um vin-
sældir og áhrif. (Þetta þekkjum við,
meira að segja hvernig íslensk
handboltanámskeið í Afríku höfðu
góð áhrif til stuðnings í alþjóða-
samtökum handboltamanna.)
Efnahagslegu rökin voru oft hér
áður þau aö losna við, „pranga“,
vöru og þjónustu frá iðnríkjum th
þróunarríkja, vöra sem ekki var
svo auðvelt að selja annars staðar.
Einstaka ríki er sakað um þetta enn
(Ítalía, Frakkland) en alþjóðastofn-
anir (Alþjóðabankinn, OECO o.fl.)
hafa nær því upprætt þess háttar
„aðstoð". Sömuleiðis er enn barist
um hráefnin en námufyrirtæki
komast ekki lengur upp með þaö
að greiöa það sem þeim sýnist fyrir
aðstöðuna á hverjum stað.
Efnahagslegu rökin fyrir þróun-
arsamvinnu og þróunaraðstoð nú-
tímans eru fyrst og fremst þau að
koma sér upp viðskiptavild í mark-
aðslöndum framtíöarinnar. Það er
ekki amalegt fyrir Dani að vera
bestu vinir Thahendinga eða Hol-
lendinga að hafa stutt með ráðum
og dáð við bakið á Indónesíumönn-
um þrátt fyrir erfið samskipti um
tíma. Þessi lönd telja margir að
verði „Japan" og „Kórea“ næstu
framtíðar.
Það þarf ekki að segja hugsjóna-
mönnum og þeim sem þekkja til
þróunarsamvinnu að það sé bæði
skynsamlegt og þarft að styðja við
bakið á nýfijálsum þróunarríkjum.
En hinir „köldu efnishyggjumenn"
nútímans mættu gjarnan hugleiða
það að þróunarsamvinna íslend-
inga er vanrækt utanríkismál, ut-
anríkisviðskiptamál framtíðarinn-
ar.
Björn Dagbjartsson
Þróunarsamvinna hefur einkum veriö fólgin í því að greiða til hinna
ýmsu stofnana S.Þ.
„Tilfmningaleg rök fyrir aðstoð við
þróunarlöndin voru áður fyrr og eru
reyndar enn hjá mörgum samúð, með-
aumkun og svolítil forsjárhyggja.“