Dagblaðið Vísir - DV - 30.09.1989, Síða 14

14
LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 1989.
Frjálst,óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (1)27022 - FAX: (1)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Einn hengdur fyrir alla
Athyglisvert er, aö vörn utanríkisráðherra fyrir los-
aralegri umgengni við ódýrt ríkisáfengi byggist að veru-
legu leyti á, að gerðir hans sjálfs séu ekki einsdæmi,
heldur hafi aðrir ráðherrar, bæði fyrr og síðar, gert sig
seka um hliðstæð mistök í meðferð ríkisáfengis.
í rauninni felst gagnsókn í vörninni. Hann óskar eft-
ir, að ríkisendurskoðunin og yfirskoðunarmenn ríkis-
reikninga geri hreint fyrir sínum dyrum. Hann vill, að
öll hliðstæð tilvik séu lögð á borðið og að þessir aðilar
útskýri, af hverju þau séu leyfilegri en hans tilvik.
Þetta er alveg rétt hjá utanríkisráðherra. Brýnt er
að moka flórinn í eitt skipti fyrir öll og ekki gera hann
einan að blóraböggli þess þriðja heims siðferðis, sem
tíðkast hefur allt of lengi meðal landsfeðra okkar og að
mestu leyti verið látið óátalið til þessa.
Ekki er sjáanlegur eðhsmunur á kostnaði skattgreið-
enda við afmæli Ingólfs Margeirssonar og á kostnaði
þeirra við hóf, sem aðrir ráðherrar hafa af ýmsu tilefni
haldið flokksbræðrum sínum og vildarvinum eða látið
skattgreiðendur taka þátt í að greiða.
Ólafur Ragnar Grímsson bauð Lúðvík Jósepssyni og
öðrum flokksbræðrum; Friðrik Sophusson bauð bekkj-
arbræðrum sínum úr menntaskóla, og Halldór Ás-
grímsson bauð oftar en einu sinni framsóknarmönnum
til hófs, svo að nokkur kunn dæmi séu nefnd.
Ef reynt verður í alvöru að koma þessum málum í
lag, þarf margs að gæta. í fyrsta lagi er nauðsynlegt að
framvegis verði aðeins eitt verð á víni, útsöluverð í
áfengisverzlunum. Sérstakt ríkisverð, sem er mun
lægra, kahar á misnotkun, svo sem dæmin sanna.
í öðru lagi verður að láta risnu ríkisins falla í fastan
farveg, hvort sem um er að ræða úttektir í áfengisverzl-
un ríkisins, reikninga frá veitingahúsum eða uppgjör
frá veizlusölum, sem ríkið rekur sjálft. Tilefni risnunn-
ar og gestahsta ber að skrá nákvæmlega hverju sinni.
Þetta tvennt mundi án efa draga talsvert úr spilling-
unni. Möndl með skil á lánuðu ríkisvíni mundi verða
illframkvæmanlegt, svo að dæmi sé nefnt. Sömuleiðis
akstur úr Ríkinu með htlar og stórar vínbirgðir heim
th ráðherra th meira eða minna óljósrar notkunar.
í þriðja lagi kemur svo það, sem mest hefur verið
talað um, að sett verði skýr mörk mhh risnu ráðherra
vegna stöðu sinnar sem ráðherra annars vegar og hins
vegar risnu þeirra sem stjórnmálamanna og flokks-
foringja eða sem hverra annarra einstaklinga.
Risnu ríkisins á ríkið að greiða, risnu stjórnmála-
flokkanna eiga stjórnmálaflokkarnir að greiða og risnu
einstaklinganna eiga einstakhngarnir að greiða. Ráð-
herrar mega ekki rugla saman persónu sinni og flokks-
böndum annars vegar og ríkinu hins vegar.
Þessu fylgir, að ríkið á ekki að borga risnu fyrir ráð-
herra vegna svonefndra vinnufunda, morgunfunda,
hádegisfunda eða annarra samkvæma með pólitískum
samheijum, svo sem í þingflokkum, flokksstjórnum,
kjördæmahópum eða á flokksþingum og ráðstefnum.
Þessu fylgir líka, að ríkið á ekki að borga risnu fyrir
ráðherra vegna afmæla eða annarra tímamóta í ferh
póhtískra samherja, vina og vandamanna eða vegna
afmæla eða tímamóta á eigin ferh. Slík samkvæmi eiga
ekki að varða ríkið frekar en póhtísku samkvæmin.
Ráðherrar, ríkisendurskoðun og yfirskoðunarmenn
ríkisreikninga þurfa að taka sig betur á en að hengja
bara utanríkisráðherra til friðþægingar út á við.
Jónas Kristjánsson
Slobodan Milosevic (í miðiö) ávarpar fjöldafund í Belgrad þar sem hann hótaði Albönum í Kosovo hörðu.
Slóvenar sýna Serbum
að þeir geta líka
Þungamiðja stjórnmálaatburða í
Júgóslavíu hefur með skjótum
hætti flust frá íjölmennasta sam-
bandslýðveldinu, Serbíu, tilannars
þess fámennasta, Slóveníu. Á und-
anfomum misserum hefur hæst
borið í júgóslavneskum stjóm-
málum á viðleitni leiðtoga Serba,
Slobodans Milosevic, til að ýta und-
ir serbneska þjóðemisvitund og
nýta hana til að efla völd sín og
áhrif. Ekki er vafi á að fyrir Mil-
osevic vakir að gerast í fyllingu
tímans arftaki Títós, óumdeildur
hæstráðandi allrar Júgóslavíu.
Ákvarðanir á fundi þings sam-
bandslýðveldisins Slóveníu á miö-
vikudag em andsvar við umbrot-
um Milosevics. Þar era sett í stjóm-
arskrá lýðveldisins ákvæði um aö
það geti ef nauðsyn ber til sagt sig
úr sambandsríkinu og sambands-
stjóm geti ekki á sitt eindæmi, án
heimildar stjómarstofnana Sló-
veníu, lýst þar yfir neyðarástandi
né sent þangað herlið.
Fyrir fráfali Títós 1980 setti hann
Júgóslavíu stjómskipun, til þess
sniðna að ekki kæmi til sama
ástands og ríkti árin milli heims-
styrjaldanna þegar yfirdrottnun
Serba í ríkinu var undirrót sífelldr-
ar þjóðemaólgu. Fuiltrúar sam-
bandslýðveldanna sex skiptast á
með skömmum fresti að skipa for-
sæti í sambandsstjóm og fara með
embætti alríkisforseta. Óllum ber
saman um að þetta fyrirkomulag
hafi gefist með eindæmum illa.
Forustumenn verða að láta af emb-
ættum einmitt þegar þeir hafa náð
á þeim tökum ef þeir era þá á ann-
að borð hæfir til að gegna þeim.
Losaraleg stjóm og grautargerð
valdastofnana ríkis og einokunar-
flokksins, Kommúnistabandalags
Júgóslavíu, hafa leitt yfir landið
efnahagskreppu. Óðaverðbólga
ríkir, erlendar skuldir þrúga þjóð-
arbúskapinn og afkoma almenn-
ings hefur farið versnandi. Þó
skiptir nokkuð í tvö hom eftir sam-
bandslýðveldum. Kreppunnar gæt-
ir minnst í vestustu sambandslýð-
veldunum, Slóveníu og Króatíu.
Þar er menntun almennari og
stjómsýsla skilvirkari en þegar
austar dregur.
Serbar era um níu milijónir af
23,3 milljónum sem byggja Júgó-
slavíu. Ein af ráðstöfunum Títós til
að afstýra serbneskri yfirdrottnun
í sambandslýðveldinu var að
mynda sjálfsstjómarsvæðin
Kosovo og Vojvodina í héraðum
þar sem Serbar búa innan um fólk
af öðrum þjóðemum. í Kosovo era
til að mynda Albanir í veruiegum
meirihluta.
Milosevic gerði sig að þjóðhetju
Serba með því að brjóta niður
sjálfsstjómarréttindi Kosovo og
Erlend tídindi
Magnús Torfi Ólafsson
Vojvodina. Var það gert 1 sígildum
þjóðemisæsingastíl. Aðsúgur var
gerður að flokksstofmmum í Voj-
vodina og Títógrad, höfuðborg
sambandslýðveldisins Svartfjalla-
lands, til að knýja andstæðinga
stefnu Milosevics til að segja af sér
og víkja fyrir áhangendum hans.
Hins vegar var beitt hervaldi og
fjöldahandtökum í Kosovo til að
berja niður mótmæli Albana eftir
að Milosevic hafði tekist að koma
saman meirihluta í alríkisstofnun-
um fyrir stjómarskrárbreyting-
unni sem svipti sjálfsstjómarsvæð-
in réttindum þeirra.
Þar með var gefiö fordæmi sem
Slóvenar geta vísað til þegar meiri-
hluti á bandi Milosevics í sam-
bandsríkisstjóm og forastu Komm-
únistabandalags Júgóslavíu átelur
þá fyrir breytingamar á sinni
stjómarskrá til að skapa Slóveníu
sérstöðu í sambandslýðveldinu. Og
að auki hefur Milan Kutsjan,
flokksforingi í Slóveníu, sýnt leið-
toga Serba að fleiri geta leikið sama
leik og hann. Með því að beita sér
fyrir stjómarskrárbreytingunum
og hvika í engu fyrir þrýstingi og
hótunum frá Belgrad hefur Kut-
sjan tekið ótvíræða forastu fyrir
framgangi lýðræðisþróunar sem
yfirgnæfandi meirihluti Slóvena
krefst.
Nýju stjómarskrárákvæðin þýða
ekki að Slóvenía sigli hraðbyri út
úr sambandslýðveldinu Júgóslav-
íu. Slóvenar era ekki nema 2,1
milljón og ættu sér erfitt uppdrátt-
ar utan sambandsríkisins. Full-
veldistakan á fyrst og fremst að
vera skjólgarður um lagasetningu
sem væntanleg er til undirbúnings
kosninga til Slóveníuþings á næsta
ári. Þetta skulu vera fjölflokka-
kosningar með lýðræðislegum
hætti og til þess að svo megi verða
þarf ný kosningalög, lög um stofn-
un og starfsemi stjómmálaflokka
og fleira af sama tagi. Slóvenar eru
að leitast við að girða fyrir aö beitt
verði hótunum um valdbeitingu til
að hindra þá í að bijótast eina út
úr eins flokks veldinu.
Svo er mál með vexti að fyrir
tveim mánuðum birti nefnd á veg-
um forsetaembættis Serbíu, það er
að segja Milosevic, álitsgerð um
breytingar á stjómarháttum til
aukins frjálsræðis í stjómmálum
og lagavemdar fyrir einstaklinginn
og réttindi hans. Ljóst er að með
þessu plaggi hýggst Milosevic
reyna að ná forustu fyrir umbóta-
viðleitni í stjómmálum og efna-
hagsmálum en um leið hafa stjóm
á hve langt verði gengið. Til að
mynda er í tillögum serbnesku
nefndarinnar hvergi farið berum
orðum um að stjómarandstaða geti
verið lögleg og gert er ráö fyrir að
hollusta við sósíalisma sé forsenda
í stjómmálastarfi.
Það fer heldur ekki leynt að Mi-
losevic stefnir að breytingum á
sjálfu stjómkerfinu, afnámi skipt-
ingar milli lýðveldafulltrúa á
æðstu stöðum með skömmu milli-
bili. Sjálfur ræðir hann ekki slíkt
enn sem komið er en nánir fylgis-
menn draga ekki dul á að þá fyrst
muni hann gefa kost á sér til starfa
í stjóm sambandslýðveldisins þeg-
ar þar er unnt að ganga til starfa
með langtímamarkmið í huga. Og
sömu menn draga ekki dul á að
Milosevic sé sá sterki maður sem
Júgóslavía þarfnast á yfirstand-
andi þrautatímum.
Flokksforustan í Slóveníu hefur
nú skákað Milosevic á þessu sviði.
Hún hefur tekið ótvíræða forustu
til að koma í framkvæmd almenn-
um vilja Slóvena til að koma á í
lýðveldinu raunverulegu lýðræði.
Hún hefur staðið af sér þrýsting
og hótanir frá sambandsstofnunum
ríkis og flokks. Þar með hefur
flokksforastan búið í haginn fyrir
sig að sigra í frjálsum kosningum
að ári.
Svipuð gæti þróunin orðið í fleiri
lýðveldum, til að mynda Króatíu
og Bosníu-Herzegóvínu, ef ekkert
lát verður á yfirráðabaráttu Milo-
sevics og Serba hans. Atburðimir
á þingi í Ljubljana, höfuðborg Sló-
veníu, á miðvikudagskvöld geta þvi
skipt sköpum um framvindu mála
í Júgóslavíu.
Beiting hervalds af hálfu sam-
bandsstjómarinnar er naumast
raunhæfur kostur vegna eftirkast-
anna bæði innanlands og gagnvart
umheiminum. Hinn meginmögu-
leikinn er sá að Milosevic breyti
um starfsaðferð og leiti samráðs og
samstarfs við forastumenn ann-
arra þjóða en Serba, í stað þess að
láta serbnesku flóðbylgjuna byltast
yfir þá.