Dagblaðið Vísir - DV - 19.03.1990, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR.19. MARS 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÚNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr. •
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Söguleg úrslit
Sögulegum kosningum er lokið með sögulegum úrslit-
um. Hægri flokkarnir unnu mikinn sigur og það þvert
ofan í allar spár og skoðanakannanir. Að sama skapi
urðu kosningaúrslitin áfall fyrir jafnaðarmenn en
kommúnistar sluppu með skrekkinn og teljast góðir að
hafa náð um sextán prósenta fylgi. Sá flokkur hafði
áður um og yfir níutíu prósent þegar hann var einn um
hituna.
Erfitt er að gera sér fulla grein fyrir þessum óvæntu
úrslitum en ljóst er þó að Austur-Þjóðverjar hafa kosið
að snúa algjörlega við blaðinu og tileinka sér þau sjónar-
, mið sem kristilegir demókratar í Vestur-Þýskalandi
hafa verið í forsvari fyrir. Helmut Kohl kanslari getur
svo sannarlega hrósað sigri, ekki síst þar sem hann lagði
mikið í sölurnar og gekk hart fram í kosningabarátt-
unni í Austur-Þýskalandi.
Það gerðu jafnaðarmenn raunar einnig og það kemur
eng'um á óvart að þessir tveir flokkar að vestan hafa
nánast gleypt allt fylgið. Þeir sendu peninga, ræðumenn
og áróðursvopn austur yfir og mörgum fannst jafnvel
nóg um. Margir voru þeirrar skoðunar að slagurinn hefði
alls ekki staðið um tilveru Austur-Þýskalands og framtíð
þess heldur miklu fremur völd stóru flokkanna í Vestur-
Þýskalandi á nýju yfirráðasvæði. Kappið var svo mikið
að bæði Þjóðverjum og nágrönnum þeirra stendur ógn
af. Þjóðverjar hafa áður valtað yfir nágranna sína og
beitt styrk sínum og stærð til að sölsa undir sig völd og
lönd og því er ekki að neita að vinnubrögðin í kosning-
abaráttunni í Austur-Þýskalandi bera sama keim. Það á
að gleypa alþýðulýðveldið með húð og hári.
Þessi úrslit munu flýta fyrir sameiningu þýsku ríkj-
anna. Helmut Kohl hefur lagt áherslu á skjóta samein-
ingu og Austur-Þjóðverjar hafa veitt þeirri stefnu stuðn-
ing. Vesalings fólkið er svo uppgefið á hörmungum
kommúnismans að það kastar frá sér allri viðleitni til
að staldra við og skapa sér samningsstöðu. Þessar kosn-
ingar eru staðfesting á uppgjöfmni fyrir austan, þær eru
staðfesting á þeim vilja Austur-Þjóðverja að úr því á
annað borð sé endi bundinn á kommúnismann sé ekki
um annað að ræða en stíga skrefið í einu stökki.
Sem má reyndar til sanns vegar færa. Ef Þýskaland
sameinast virðist skynsamlegast að hraða þeirri samein-
ingu. Sú ákvörðun styrkir að sama skapi stöðu Kohls á
heimavígstöðvum og sömuleiðis í viðræðum hans við
. aðrar þjóðir. Hann er sterki maðurinn í augnablikinu,
hann er sigurvegari kosninganna.
Mikill urmull flokka bauð fram í þessum kosningum,
þar á meðal Nýr vettvangur sem var aflið sem hrundi
gagnbyltingunni af stað. Fæstir þessara flokka hlutu
umtalsvert fylgi og í tímans rás munu þeir hverfa jafn-
skjótt og þeir urðu til. Austur-Þjóðverjar hafa ekki geng-
ið til lýðræðislegra kosninga í hálfa öld. Þeir eru því
allsendis óvanir að gera upp hug sinn í kjörklefanum.
Samt má ekki gera lítið úr kosningaúrslitunum enda
er fólk í Austur-Þýskalandi vel upplýst og veit hvað var
í húfi í þessum kosningum. Framtíð alþýðulýðveldisins
og framtíð þess sjálfs var lögð undir. Kjósendur höfnuðu
flokkakraðaki. Þeir höfnuðu minni háttar ágreiningi.
Þeir höfnuðu hálfkáki og þeir þökkuðu fyrri valdhöfum
pent fyrir sig. Línurnar eru skýrar þegar talið er upp
úr kjörkössunum. Austur-Þjóðverjar vilja komast sem
lengst frá öllu því sem kennt er við sósíalisma og komm-
únisma. Þeir vita hvað þeir vilja. Þeir hafa reynsluna.
Ellert B. Schram
Hagvöxtur
og orkuver
Að undanfórnu hefur mikið verið
rætt um að auka þurfi hagvöxtinn
hér á landi til aðJífskjörin dragist
ekki aftur úr lífskjörum þeirra
þjóða sem við berum okkur saman
við. Fyrir þá umræðu er mikilvægt
að skýrt komi fram hvaða hagvöxt-
ur skiptir mestu fyrir bætt lífskjör.
Hagvöxtur
Hagvöxt má mæla á mismunandi
vegu og er því áríðandi að velja
réttan mælikvarða með tilliti til til-
gangs mælingarinnar hverju sinni.
Ef hagvöxtur á að gefa vísbendingu
um bætt lífskjör er rétt að leggja
til grundvallar vöxt þjóðartekna,
þ.e. raunverulega tekjuaukningu
þjóðarinnar. Slík mæling getur til
dæmis verið vöxtur þjóðartekna í
heild eða á mann. Dæmi um aðra
mælikvarða er vöxtur í lands-
framleiðslu eða í þjóöarframleiðslu
en þeir mælikvarðar gefa ekki rétta
mynd í þessu samhengi þótt þeir
séu oft notaðir.
Landsframleiðsla mælir þá fram-
leiðslu sem á sér stað í landinu á
einu ári. Erlendir aöilar eiga hins
vegar tilkall til hluta af þeirri fram-
leiðslu sem greiðist í formi vaxta-
og arðgreiðslna. Ef sá hluti er dreg-
inn frá landsframleiðslunni fæst
þjóðarframleiðslan, þ.e. sá hluti
framleiðslunnar sem fellur þjóð-
inni til. En til þess að ná þeirri
framleiðslu hefur hluti af íjárfest-
ingu þjóðarinnar notast eða étist
upp. Þjóðartekjur taka því tillit til
þeirrar eyðingar eða afskriftar og
mæla því raunverulega tekjur
þjóðarinnar á hverju ári. Aukning
þjóðartekna er því til lengri tíma
litið grunnurinn að bættum lífs-
kjörum. Samkvæmt þessu þýðir
aukin landsframleiðsla ekki nauð-
synlega bætt lífskjor ef þjóðartekj-
ur dragast saman, eins og eftirfar-
andi dæmi sýnir.
Hagvöxtur orkuvers
Gérum ráö fyrir að 40 milljarðar
króna séu teknir að láni erlendis
til byggingar orkuvers sem gefur
6% hagnað fyrir afskriftir og vexti.
Árlegur afrakstur orkuversins
þannig mældur er 2.400 milljónir
króna. Ef lánið greiðist upp á 40
árum með 5% vöxtum verður
fyrsta vaxtagreiðslan eftir bygging-
artímann 2.150 milljónir króna en
hún lækkar síðan um 50 milljónir
hvert ár eftir það. Hver verður
hagvöxtur þjóöarbúsins vegna
þessara framkvæmda?
Á byggingartímanum - segjum
þrem árum - má ætla að þjóðar-
tekjur aukist um 3% vegna fram-
kvæmda og er þá litið framhjá
þenslu- og verðbólguáhrifum
þeirra sem geta bæði dregið úr
hagvexti annars staðar í hagkerf-
inu og eins aukið hann. Að bygg-
ingartímanum loknum munu þjóð-
artekjur hins vegar dragast saman
um 3'A% og veröa %% lægri en
þær voru fyrir byggingartímann
þótt landsframleiðslan aukist um
0,8% við rekstur orkuversins eins
og sést í meöfylgjandi töflu. Þjóðar-
tekjur munu haldast lægri næstu
fimmtán árin, að öðru óbreyttu,
eða þar til árleg upphæð vaxta-
greiðslna er komin niður í 1.400
milljónir króna. Úr því fara þjóðar-
tekjur að aukast.
í ofangreindu dæmi eru gerðar
strangar forsendur svo dæmið sé
einfalt og upplýsandi. Arðsemin
gæti til dæmis orðið lægri og vaxta-
stigið hærra sem hefði í för með sér
enn meiri samdrátt í þjóðartekjum
næstu árin eftir byggingu orku-
versins. Þá er líklegt að bæði ál-
og orkuframkvæmdir hafi í för með
sér veruleg þenslu- og verðbólgu-
KjaUaiirm
Jóhann Rúnar
Björgvinsson
þjóðhagfræðingur
ar standast ekki arðsemiskröfur.
Endurskipulagningin og gjaldþrot-
in koma til sögunnar. Samdráttur-
inn í þjóðartekjum verður því dýpri
en ella.
Við sjáum af þessu áð hér er um
dæmigerðar verðbólgufram-
kvæmdir að ræða. Þær þurfa mikið
erlent fjármagn og vinnuafl í stutt-
an tíma. Hagvöxturinn verður all-
verulegur, allt að 5% meðan á
framkvæmdunum stendur. Síðan
kemur samdrátturinn og erfiðleik-
arnir vegna þess misvægis sem
hagkerflð er komið í, þ.e. launa-
skriðið, vaxtastigið og gengis-
skráningin. Við þekkum vel þessa
sögu en könnumst ekki við að hún
eigi við nú.
Aðrir hagvaxtarkostir
í hagkerfinu eru fjölmargir
„Þjóðartekjur munu haldast lægri
næstu fimmtán árin, að öðru óbreyttu,
eða þar til árleg upphæð vaxtagreiðslna
er komin niður 11.400 milljónir króna.“
Þjóðhagsreikningar: viðbót vegna orkuvers Fjárhæðir Hagvöxtur
Afraksturorkuvers 2.400 m. kr.
Landsframleiðsla (vöxtur) 2.400 m. kr. 0,8%
—Vaxtagreiðslur til útlanda -2.150 m.kr.
Þjóðarframleiðsla (vöxtur) 250 m. kr. 0,1%
-Afskriftir (afborganir) -1.000 m.kr.
Þjóðartekjur (lækkun) -750 m. kr. -0,25%
Þjóðhagsreikningar: viðbót vegna orkuvers.
áhrif þar sem um 43 milljarða
króna erlent fjármagn mun þurfa
til kaupa á innlendum aðföngum,
vinnuafli og öðru.
Þenslan hefur að sjálfsögðu í för
meö sér eftirspurnaraukningu á
flestum sviðum sem getur komið
fram í framleiðsluaukningu, verð-
bólgu og viðskiptahalla. Skortur
gæti orðið á vinnuafli sem tak-
markaði framkvæmdagetu annars
staðar í hagkerfinu. Framleiðslu-
aukning er auðvitaö hagvaxtar-
aukning en eftirspurnaraukningin
gefur framleiðendum ranga vís-
bendingar þar sem hún byggist
fyrst og fremst á erlendu fjár-
magni. Framleiðendur gætu fyllst
bjartsýni eins og árið 1987 og mætt
þeirri eftirspurnaraukningu með
fjárfestingarákvörðunum. En þeg-
ar erlendu lántökunum linnir kem-
ur samdrátturinn. Fjárfestingarn-
„Skortur gæti orðið á vinnuafli
sem takmarkaöi framkvæmdagetu
annars staðar í hagkerfinu,“ segir
m.a. i greininni.
möguleikar til að auka framleiðsl-
una og þar með vöxt þjóðartekna.
Hagkerfið er stirt og óhagkvæmt
og hefur verið fjötrað niður um
áraraðir og er því mikill hagvaxtar-
broddur í því einu að losa um slíka
fjötra - að opna hagkerfið og ýta
undir meiri samkeppni. Þá eru
miklir möguleikar í breyttu við-
horfi til fiskafurða, að líta á þær
sem matvörur en ekki hráefni, að
leggja allan metnað í að stórauka
gæði og verömæti þeirra afurða því
velferð okkar byggist fyrst og síð-
ast á þeirri atvinnugrein.
Stjórnvöld eiga nú að tryggja
stöðugleikann í hagkerfinu en ekki
spilla fyrir með einu ævintýrinu
enn. Stöðugleikinn er forsendan
fyrir heilbrigðu rekstrarumhverfi
og grunnurinn að skynsamlegum
fj árfestingarákvörðunum og end-
urskipulagningu í hagkerfinu, og
þar með hornsteinn að auknu efna-
hagssamstarfi viö aðrar þjóðir með
•þeim hagvaxtarmöguleikum sem
því fylgir. Það er einmitt rétti
tíminn nú því gott jafnvægi er ríkj-
andi í hagkerfinu, tekist hafa skyn-
samlegir samningar sem lofa góðu
um stöðuleika, auk þess sem fram-
undan er mjög viökvæmt skeið í
okkar efnahagssögu.
Með slíkri hagstjórn munu þjóð-
artekjur vaxa jafnt og þétt eins og
hjá öðrum þjóðum og skila sér í
rikara mæli í nánustu framtíð og
þar með í bættum lífskjörum.
Orkuver eru hins vegar íjárfesting-
armöguleikar framtíðarinnar þeg-
ar íslenskt atvinnulíf hefur notið
þess hagvaxtar sem afnám fjötra,
uppstokkun og endurskipulagning
hefur gefið af sér en sá hagvöxtur
vegur mun þyngra nú en hagvöxt-
ur ál- og orkuvers. Við getum ekki
gert allt í einu eða lærum við aldr-
ei af reynslunni?
Jóhann Rúnar Björgvinsson