Dagblaðið Vísir - DV - 14.07.1990, Blaðsíða 22

22
LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 1990.
Helgi Magnússon, fyrrverandi endurskoðandi Hafskips:
Embættismennimir
fóru á taugum
- menn sem nú eru ráðherrar höguðu sér eins og sturlaðir
„Sýknudómarnir komu í veg fyrir
að ísland yrði bananalýðveldi í
dómsmálum. Ég get ekki neitað því
að dómarnir eru mikill léttir. Þetta
er afdráttarlaus sigur þeirra sem
hafa verið bomir sökum árum sam-
an. Hafskip varð því miður gjald-
þrota eins og þúsundir annarra fyrir-
tækja. Gjaldþrot er auðvitað ógæfa.
En í öðmm tilvikum hef ég aldrei
orðið var við Qfsóknir ef slíkt hefur
gerst. Það sem meira er er að nú eru
uppi efasemdir um að Hafskip hafi í
raun orðið gjaldþrota. Menn telja að
fyrirtækiö hafi hreinlega verið knúið
í gjaldþrot. Vonandi verður sú saga
sögð sem fyrst, öðmm til viðvörunar
- hvað raunverulega gerðist að
tjaldabaki.
Þama vora ákveðin öfl að verki
sem vildu koma fyrirtækinu fram af
brúninni. Þeim tókst ætlunarverk-
ið,“ segir Helgi Magnússon, fyrrver-
andi endurskoöandi Hafskips, einn
„sexmenninganna" sem voru
hnepptir í gæsluvarðhald vegna Haf-
skipsmálsins vorið 1986.
Fyrir rúmri viku voru kveðnir upp
sýknudómar yfir 14 mönnum í Saka-
dómi Reykjavíkur vegna Hafskips-
málsins. Af 255 ákæruatriðum var
aðeins sakfellt í 5 þeirra. Helga var
gert að greiða 100 þúsund krónur í
sekt fyrir að gæta ekki ýtrustu var-
færni viö áritun á reikningsskil Haf-
skips. Upphæðin telst greidd þar sem
hann sat í þrjár vikur í gæsluvarð-
haldi. Helgi telur að nú sé sigri náö.
„Umsátrinu er lokið," segir hann.
Jón Óttarbaðst
einn afsökunar
- Finnstþérþúveramaðurmeðdjúp
sár eftir þessi flögur ár?
„Ég sé alveg til sólar. Ég hef ekkert
verið ofurseldur Hafskipsmálinu. En
ég er fyrst og fremst mjög ósáttur við
að hafa lent í þessu vegna þess að
manni finnst það mjög ósanngjarnt.
Ákveðnir utanaðkomandi aðiiar
hafa rænt mann miklum tíma af líf-
inu. En þegar mannorðið hefur verið
hreinsað stendur maður auðvitað
sterkari eftir - maður lærir af allri
lífsreynslu. Ég vil þó ekki óska nein-
um svo ills aö honum verði úthlutað
upplifun af þessu tæi. En ég fékk
þetta viðfangsefni og þurfti að ghma
við það.“
- Hvernig hefur samskiptum ykkar
„Hafskipsmanna" verið háttað á
undanfomum árum?
„Við höfum fyrst og fremst setið
sameiginlega uppi með þetta vanda-
mál. Viðhorf fólks gagnvart okkur
hafa breyst hægt og bítandi. Við vor-
um dæmdir hart í byijun. Síðan hóf-
um við vamarbaráttu, með bókinni
minni og síðan skýrslum Ragnars
Kjartanssonar. Smám saman fóru
okkar sjónarmið að komast á fram-
færi og fólk fór að átta sig á að ekki
var allt sem sýndist í þessu máh. Það
hefur verið ánægjulegt að fylgjast
með því hvemig almenningsáhtið
hefur verið að snúast á síðustu
tveimur misserum.
Samt er það svo að mjög margir
hafa haft uppi stór orð um okkur
opinberlega. En það er aðeins einn
maður sem hefur haft þann kjark og
sýnt þá karlmennsku að biðja Haf-
skipsmenn afsökunar. Það er Jón
Óttar Ragnarsson, sem skrifaði
fræga grein í DV á sínum tíma, sem
hann kahaði „bankarán aldarinnar".
í viðtali við DV nýlega sagði hann
hins vegar að hann hefði á þeim tíma
verið háskólakennari og einfaldlega
ekki haft skilning á gangverki við-
skiptalífsins og leyft sér þar af leið-
andi að dæma út í loftið. Þar sýndi
hann þann drengskap að biðjast af-
sökunar."
Jónatan skilur
ekki viðskiptalífið
„Miöað við orð Jóns Óttars hefur
manni komiö til hugar að Jónatan
Þórmundsson, settur ríkissaksókn-
ari í malinu, hafi allan sinn starfs-
feril verið háskólakennari eða fræði-
maður og greinfiega ekki skihð við-
skiptalífið. Hann hefur ekki haft
jarðsamband við hið daglega líf. Það
er mjög alvarlegt ef of einangraðir
menn hafa mikU áhrif á gang mála
sem fjalla um viðskipti og atvinnu-
rekstur sem þeir bera ekki skyn-
bragð á.
Ferill rannsóknarlögreglustjóra í
Hafskipsmáhnu, Hallvarðs Ein-
varðssonar, sem síðan átti eftir að
verða ríkissaksóknari, er einnig
þyrnum stráður. Hann ákærði í mál-
inu en var dæmdur vanhæfur, ákær-
an var ónýt og Jónatan Þórmunds-
son var þá skipaður. Þáttur þessara
tveggja manna er mjög alvarlegur.
Jónatan hefur þó viðurkennt mistök
sín og ósigur með því að segja af sér.
Það er manneskjulegt.
Þegar Jónatan tók við á sínum tíma
var andrúmsloftið orðið rólegra. Ég
trúði því að hann myndi vera í að-
stöðu til aö horfa á þetta afslappað.
Ef hann kæmi með ákærur yrðu þær
í hóflegri kantinum og að hann
myndi henda bróðurpartinum út af
borðinu. Með því móti hefði máliö
ekki tekið eins langan tíma. Það voru
afglöp að ákæra með þeim hætti sem
hann gerði. Jónatan reiddi of hátt til
höggs. Hann geldur nú fyrir það sjálf-
ur og ríkissaksóknaraembættið
líka,“ segir Helgi.
Einn ágætur íþróttamaður sagði
við mig: „Hvað myndi þjálfari liðs
gera sem hefur tapað leik meö 98
mörkum gegn 2. Jónatan ákærði í 250
liðum en fékk máU sínu aðeins fram-
gengt í 5 þeirra, sem nemur tveimur
prósentum.“
í gæsluvarðhaldi
í þrjár vikur
Helgi segir það hafa verið „óskap-
lega lífsreynslu" að hafa verið
hnepptur í gæsluvarðhald:
„Þó svo aö reynsla sé skóU, sem
gerir manni gagn, vildi ég þó hafa
verið laus við aö ganga í gegnum
hann. Það sem kom mér mest á óvart
við að dvelja í Síöumúlafangelsinu
var hvaö starfsfólkið kom vel fram.
Ég held að það hafi skynjað að við
vorum af öðru sauðahúsi en þeir sem
em fastagestir þarna.
Þegar ég gerði mér grein fyrir því
að ég var virkilega kominn í fangelsi
varð ég að gera upp hug minn.
Hvernig átti ég að bregðast við þessu
óvænta ástandi - alUr vondir við
mann og við vomm ofsóttir? Ég á-
kvað að beijast fyrir rétti mínum.
Strax í gæsluvarðhaldinu tók ég þá
ákvörðun að skrifa bók um Hafskips-
máUð. Þama inni skrifaði ég drög að
henni.
Ég gætti þess að halda mér í formi,
gerði æfingar, trimmaði á Utla úti-
vistarreitnum, og svaf aUtaf vel enda
var samviskan ekkert að naga mig.
Eitt af því sem kom mér mjög til
hjálpar var aö réttargæslumaður
minn, Ólafur Gústafsson, stóð sig
mjög vel. Hann var reiðubúinn aö
heimsækja mig og veita mér alla að-
stoð. Ég hef stundum velt því fyrir
mér að það eru ekki allir svo heppn-
ir aö hafa svo góða lögfræðinga. Rétt-
argæslumaðurinn er sá eini sem
hægt er að treysta á við slíkar að-
stæður. Ef réttargæslumenn leggja
sig ekki fram held ég að staöa þeirra
sem lenda inni verði mjög slæm.“
Tekur á einkalífið
- Hvernighefureinkalífiðgengiðhjá
þér á þessum fiórum árum?
„Þegar maður lendir í svona lög-
uðu skiptir miklu máli hvemig vinir
og ættingjar bregðast viö. Mínir nán-
ustu stóðu mjög vel með mér. Það
trúöi því enginn að ég væri sá mis-
indismaður sem gefið var í skyn. Síð-
ustu ár hef ég þurft að veija miklum
„Jónatan Þórmundsson hefur sýnt
af sér þann manndóm að segja af
sér. Hann reiddi of hátt til höggs og
nú gjalda hann og ríkissaksóknara-
embættið þess,“ segir Helgi Magn-
ússon. Hann vandar Vaidimar
Guðnasyni heldur ekki kveðjurnar:
„Valdimar var orðinn svo flæktur í
atburðarásina að þegar hann bar
vitni fyrir Sakadómi var honum al-
veg fyrirmunað að láta út úr sér hlut-
laust orð.“
tíma í að ræða við fólk og útskýra
þessi mál. Fólk varð mjög hissa eh
það stóð með mér. Þegar svona lagað
gerist sér maöur fljótiega hveijir em
vinir og hveijir ekki.
Mál af þessu tæi eru mikið álag á
fiölskyldur þeirra manna sem fyrir
þeim verða. Það er hrikalegt ábyrgð-
arleysi af hálfu opinberra embætt-
ismanna að misnota vald sitt með
þeim hætti að svipta heiðvirða borg-
ara frelsi sínu að ósekju. Þeir sem
kalla ógæfu af þessu tæi yfir aðra
ættu að prófa að setja sig í spor
þeirra."
„Slagsíða"
þar til í Sakadómi
„Okkur, hinum svokölluðu Haf-
skipsmönnum, hefur tekist að ná
fram rétti okkar. En við höfum þurft
að berjast fyrir því og það þarf þrek
til þess. Ragnar Kjartansson hefur
lagt sig mest fram um að upplýsa
málið. Hans framlag er mjög merki-
legt. Ragnar hefur afar sterka rétt-
lætiskennd. Hann hefur í meira en
fiögur ár verið í fullu starfi við að
halda uppi vörnum og koma sann-
leikanum á framfæri. Ég veit ekki
hvernig þetta hefði þróast ef við hefð-
um ekki haft svona mikið þrek og
metnað til að hreinsa mannorð okk-
ar. Auk þess hafa lögmenn okkar
lagt fram aðdáunarvert starf - þeir
hafa náð að skilja kjarna þessa máls.
Veijandi minn, Jón Steinar Gunn-
laugsson, hefur lagt mikið á sig í
þessu flókna máli.
Það er ekki auðvelt verk að setja
sig inn mál sem snúast um sérhæfð
vinnubrögð eins og reikningsskil.
Lögmenn eru ekki sérhæfðir í slíku.
’Sama verð ég að segja um dómarana.
Mér finnst til fyrirmyndar hvernig
þeir hafa náð að skilja kjamann í
málinu. Málsmeðferð Hafskipsmáls-
ins var þannig að fyrst þegar málið
fór inn í Sakadóm Reykjavíkur fékk
það faglega og málefnalega meðferö.
Fram að þeim tíma var slagsíða á því
og alltaf hægt að brjóta á okkur.
Við og lögmenn okkar fundum
strax að dómararnir voru ekkert til-
búnir að láta saksóknara vaða yfir
okkur - eða að láta okkur vaða yfir
saksóknara. Dómararnir gættu þess
aö báðum aðilum yrði gert jafnhátt
undir höfði við að koma sínum sjón-
armiöum á framfæri. Þetta var í
fyrsta skipti sem við nutum jafnræð-
is. Eftir þetta fór ég að verða bjart-
sýnn.“
Hafskip var
skiptimynt
- Hvaða öfl stóðu að baki því að
koma Hafskipi fram „af brúninni"?
„Það vora meðal annars pólitísk
öfl sem sáu sér hag í því að koma
höggi á Albert Guðmundsson sem
bæði tengdist Hafskipi og Útvegs-
bankanum. Við, sem lentum í þessu,
höfum stundum rætt um að Haf-
skipsmálið hefði aldrei orðið það sem
þáð varð ef nafn Alberts heföi ekki
komið við sögu. Ég hef ákveðnar
grunsemdir - en hef ekkert sannað.
Hins vegar er ég fullviss um að þegar
þessi saga verður sögð í fyllingu
tímans muni margir verða hissa.
Hafskip var notað sem skiptimynt í
endurskipulagningu bankakerfisins.
Það þótti henta að knýja endurskipu-
lagninguna fram með því að koma
Útvegsbankanum endanlega á hnén
og nota Hafskip sem barefli á bank-
ann.
Á þessum tíma var uppsöfnuð firr-
ing í þjóðfélaginu út í atvinnurek-
endur. Þaö er ekki einleikið hvernig
andrúmsloftið var. Þjóðin fór hrein-
lega á taugum. Menn horfðu upp á
póhtískt ofstæki og mikiö fiölmiðla-
fár. Þetta minnti á ofsóknir og
galdrabrennur. Alhr öryggisventlar
brustu. Máhö varð því að þessari
ófreskju.
Það er merkileg lífsreynsla að lesa
þingtiðindi frá haustinu 1985. Það
sem ráðamenn létu út úr sér á Al-
þingi, og er til á prenti, segir mikla
sögu um þingið sjálft. Það væri lexía
fyrir þjóðina að lesa kafla úr Al-
þingistíðindum þar sem fiallaö var
um málefni Hafskips. Þarna fóru
hamforum menn sem nú eru í ríkis-
stjórn íslands. Sumir þeirra höguðu
sér eins og þeir væru sturlaðir. En
það þótti eiga við á þeim tima. Það
eina sem er jákvætt við þetta mál er
að menn geta lært af reynslunni -
svona á ekki að geta endurtekið sig
þó svo að fyrirtæki komist í hann
krappan."
- Hve langt telur þú að eigi að hleypa
mönnum með skuldir og veð upp á
hundruð milljóna króna, takandi
áhættu á kostnað annarra?
„Ég er ekki að réttiæta gjaldþrot. Það
em lög sem segja til um þessi mál.
Lendi menn í gjaldþrotum er skaði
þeirra sjálfra yfirleitt mestur. Á síð-
ustu misserum hafa gjaldþrot verið
mjög algeng. Það hefur verið viss til-
hneiging til að gefa fyrirtækjum
mikla möguleika á að halda út. Ála-
foss, Arnarflug og Stöð 2, sem er með
neikvæða eiginfiárstöðu upp á 700
milljónir, eru nýjustu dæmin. Ég
held að meiri varfærni eigi rætur
sínar að rekja til Hafskipsmálsins.
Menn eru ennþá svo skelfdir yfir þvi
sem þá gerðist. Það er gott ef einhver
hefur lært af því,“ segir Helgi.
Embættismennirnir
fóru á taugum
„Þegar þessi afdráttarlausa dóms-
niðurstaða liggur fyrir er ekki hægt
annað en að velta fyrir sér vinnu-
brögðum hjá þeim embættismönnum
ríkisins er að þessu stóðu. Umræða
almennings og fiölmiðla var mikii á
sínum tíma en maður hélt þó að
embættismennirnir myndu taka fag-
lega og hlutlausa afstöðu. En það
varð nú aldeihs ekki. Það tel ég vera
það alvarlegasta í þessu máh.
Embættismennirnir brugðust og
fóru gjörsamlega á taugum. Þeir
höfðu ekki burði til að vinna sjálf-
stætt. Þeir létu stjórnast af ósköpun-
um sem gengu á úti í þjóðfélaginu.
Málið kom til kasta skiptaráðend-
anna Ragnars Hall og Markúsar Sig-
urbjörnssonar - þeir þoldu ekki álag-
ið og brugðust algjörlega. Skýrsla
þeirra var reyfari með dylgjum og
lygum. Miklu af sannleikanum var
sleppt. Þegar maður les þessa furðu-
legu skýrslu er ekki annað hægt en
að draga þá ályktun að hún hafi fiall-
að um stórglæpamál. Þess vegna
vom viðbrögð saksóknara á sínum
tíma í rauninni fullkomlega eðlileg -
að skipa fyrir um rannsókn og aö
senda málið til rannsóknarlögreglu.
Skýrsla skiptaráðendanna var fyr-
ir neðan allar hellur. Því miður. En
RLR var ekkert að tvínóna og hand-
tók sex friðsama menn sem höfðu
ekki komist áður í kast við lögin.
Þeir áttu að rannsaka málið betur
áður en þeir hnepptu menn í gæslu-
varðhald svo vikum skipti. Við vor-
um yfirheyrðir á sama tima en hver
í sínu iagi - en varðhaldið og hand-
tökuúrskurðinn var þegar búið að
ákveða. Við yfirheyrslurnar í fang-
elsinu kom síðan ekkert saknæmt
fram og það voru afglöp að menn
skyldu ekki sjá að sér og sleppa okk-
ur strax.“