Dagblaðið Vísir - DV - 06.12.1993, Blaðsíða 18

18
MÁNUDAGUR 6. DESEMBER 1993
Menning
Smásögur nóbelshöf undar
í þessari bók eru þrettán smásög-
ur, sem þýðandinn, Ólöf Eldjám,
hefur valið úr þremur smásagna-
söfnum höfundar. Þau birtust á
árunum 1980-91 en Gordimer fékk
nóbelsverðlaunin fyrir tveimur
árum. Þýðingin nær yfir mörg stíl-
svið og er vel orðuð.
Þetta em sundurleitar sögur og
misgóðar. Gordimer nær hér víða
skörpum og minnisstæðum köfl-
um, einkum þegar hún stillir sam-
an myndum af mismunandi lifnað-
arháttum hvítra og svartra í
heimalandi sínu, S-Afríku. Þar er
margt sérkennilegt, svo sem að sjá
lögreglumenn þefa af rúmfótum til
POIAR
RAFGEYMAR
618401
VEGLA
Glersteinn á
qódu verði
AIFABORG t
KNARRARVOGI 4 • * 686755
Bílaleiga
Akureyrar

Útibú í kringum landið
Reykjavfk ........ 91-686915
Akureyri ........... 96-21715
Borgarnes .......... 93-71618
ísafjörður .......... 94-4566
Blönduós ........... 95-24350
Sauðárkrókur ....... 95-35828
Egiisstaðir ........ 97-11623
Höfn í Hornarfirði .. 97-81303
interRent
Europcar
HÖLDURhf.
Nadine Gordimer. Sundurlausar sögur og misgóðar.
að komast að því hvort fólk af mis-
munandi litarafti hafi haft sam-
farir, en það var refsivert skv. lög-
um S-Afríku. Enn nöturlegra er að
Bókmenntir
örn Ólafsson
lesa reikningsskil mannsins sem
starfaði í stjómstöð málaliða. Af-
leiðingamar af skrifborðsvinnu
hans hafa rústað hann.
Þulið
í þessum sögum yfirgnæfir frá-
sögn sviðsetningu á atburðum og
samtölum. Sérstaklega er oft yfir-
Utsfrásögn í sögulok, eftir mynd-
rænt ris sögu. Þaö verður hið
versta hnig, drepur áhrifum sög-
unnar á dreif, færir allt niður á
hversdagslegra svið. Þannig fer t.d.
um sögumar „Sumir hljóta sælu-
gnótt“, „Skjólshús", „Sveitaást" og
„Munnleg geymd". Af þeim verður
nokkur dæmisagnakeimur, því
þeim er svo greinilega ætlað aö
sýna fram á eitthvað. Þaö á þó eink-
um við um „Einu sinni var“. Efnaö
fólk í stéttskiptu þjóðfélagi óttast
ræningja og leitast því við að ein-
angra sig frá samfélaginu. Og fikni
þess í æ fullkomnari öryggiskerfi
setur það í lífshættu.
Betur byggðar þykja mér sögur
eins og „Líkamsrækt". Hvítur efna-
maður er að skokka snemma morg-
uns, þegar hann lendir inn í eina
af þessum morðöldum sem herja á
S-Afríku, hún flæðir bókstaflega
yfir hann. Auðvitað botnar hann
hvorki upp né niður í þessu, veit
ekki hverjir era frá Afríska þjóðar-
ráðinu og hveijir frá Inkata. Þel-
dökk kona bjargar honum og hún
er þá umfram aUt móðurleg gagn-
vart þessum miðaldra fjölskyldu-
foður. Eftir að hann sleppur heim
ætlar hann að ærast yfir truflunum
frá dauðastríði fuglsunga. En ekki
hvarflar að honum að reyna að
gera eitthvað í málinu sjálfur.
Þannig verður enn ljóst hvaða lær-
dóm lesendur eiga að draga af sög-
unni, um getuleysi hvíta minni-
hlutans gagnvart þeim þjóðfélagsá-
tökum sem bana tugum manna á
einni helgi í S-Afríku. Dýpri þótti
mér t.d. sagan „Ruslakistill" sem
stillir saman tvenns konar fólki í
menningarlífinu fyrr og síðar. í
nútímanum era það yfirborðslegar
tildurrófur og snobhar. Ein þeirra
finnur gamalt safn einkabréfa elsk-
enda sem að hætti 5. áratugarins
taka starf sitt mjög alvarlega,
finnst því fylgja mikil ábyrgð.
Reyndar era þau sannfærð um að
þau séu að vinna slík afrek í hstum
og visindum að þau verði hjartfólg-
in mannkyni. Og hér verða sögu-
lokin til að magna heildina þegar
reynt er að bera kennsl á parið.
Sérstætt er „Bréf frá foður". Það
er stílað tfi Franz Kafka aö honum
látnum og sýnir heimsfrægar
hryllingssögur (bókmenntafræð-
inga) af fjölskyldulífi hans, túlkað-
ar á nýstárlegan hátt. Og þó, hér
er allt séð frá sjónarhóli venjulegs
manns sem vinnur hörðum hönd-
um af umhyggju fyrir fjölskyldu
sinni. Vel stfiuð og fyndin saga.
Einna best fannst mér fyrsta sag-
an, titilsaga bókarinnar. Þar segir
smástelpa frá flótta fjölskyldu
sinnar undan hryöjuverkasveitum
í Mósambík. Allar hörmungamar
og hryllingurinn sem dynur yfir
flóttafólkið birtist aðeins í hlut-
lægri frásögn stelpunnar, upptaln-
ingu á atburðum með barnslegu
orðalagi; ttifinningar birtast þar
aðeins óbeint.
Nadine Gordimer:
Ferð allra feröa
Ólöf Eldjárn valdi og þýddl.
MM 1993, 178 bls.
Óttinn læðist
Gunnhfidur Hrólfsdóttir kemur inn á ótal
uppvaxtarvandamál í nýju bókinni sinni,
„Komdu að kyssa“. Söguhetjan Elín er að verða
þrettán ára. Hún á heima í Keflavík og þó aö
það sé ekki sagt í bókinni vitum við sem lásum
„Óttinn læðist" í fyrra að hún er nýflutt þangað
frá Vestmannaeyjum þaðan sem ftölskyldan
flúði undan eldgosi. Foreldrar Elínar era að
reyna að koma yfir sig húsneeði og fjölskyldan
býr í einu leiguherbergi til bráðabirgða.
Sumarið sem sagan gerist lærir Elín margt
um kynferðismál, til dæmis um notkun smokka
og að karlmenn geta gimst unglingsstelpur. Svo
I upplifir hún í fyrsta sinn að strákur faðmar
hana og kyssir. Það er að vonum dásas 'egt
enda dettur Matta ekki í hug að segja „i.J ’u
að kyssa“ viö Elínu. Hann er kannski ekki tWn
upp við hirðsiði en hann tekur á málum eins
og saimur sjentilmaður þar sem þau kúra undir
bát á hvolfi í fiörunni: „Komdu nær. Hann dró
hana til sín og bauð henni handlegg sinn tfi að
hvfla höfuðið á.“ C75).
Bókarheitið og kápumyndin gefa í skyn að
unglingaástir séu aðalefni bókarinnar, en svo
er ekki. Það gefur Elínu og Boggu, vinkonu
hennar, ekki nógu mikið í aðra hönd að passa
böm, og í peningavandræðum sínum bjóðast
þær til að taka til hjá einsetumanni í bænum.
Sú atvinna reynist furðu arðbær en leiðir stúlk-
umar í tvenns konar siðklípu sem verður þeim
þungbær raun áður en lýkur: hvemig á að veij-
ast ágangi fullorðinna manna þegar maður er
bara stelpa, og hvenær er maður orðinn samsek-
ur um glæp. Hér er glögglega sýnt hvað böm
Gunnhildur HróHsdóttir.
geta staðið frammi fyrir erfiðum siðrænum
vanda sem þau verða að kljást við upp á eigin
spýtur - bæði af því að foreldrana grunar ekki
hvað vandamál bama geta verið stór og einnig
af því að fullorðna fólkið á alveg nóg með sín
mál. Til dæmis er faðir Elínar ennþá jafnveikur
fyrir áfengi og í fyrri bókinni, mæðgunum til
hrellingar. Efnisatriði af þessu tagi era sjaldgæf
í bamabókum og Gunnhildur kemst nokkuð vel
frá þeim. Einkum er öll umfjöllunin um hið illa
fengna fé merkfieg og lærdómsrík.
Elín hefur enn sömu einkenni og hún hafði í
fyrri bókinni. Hún er í senn hugrökk, jafnvel
djörf, og feimin, vill ekki missa af ævintýranum
en tekur þau fjarskalega nærri sér eftir á. Og
næmi hennar er enn við bragðið. Vanlíðan og
áhyggjur sækja að henni í draumum eða mar-
tröðum, óttinn læöist að henni sofandi og tekur
á sig óhugnanlega mynd sem hún skilur ekki
Bókmenntir
Silja Aðalsteinsdóttir
en skynjar þó hvað merkir: Það er öryggisleysi
og of þung ábyrgð fyrir bam á hennar aldri sem
þjakar hana. Bogga, vinkona hennar, er eldri
og þroskaðri, kaldari og hugmyndaríkari, en
reynist líka lítil í sér þegar hún heldur að hún
sé föst í neti afbrotamanns. Mæður þeirra fá á
sig nokkuð skýra mynd, einkum móðir Elínar,
en strákamir, vinir þeirra, era óljósir.
Þetta er heilsteyptari bók en sú fyrri. Frásögn-
in er að vísu hröð og yfirborðsleg framan af en
verður hægari og dýpri þegar líður á. Samtöl
era lipur, en frásagnarstfilinn nokkuð talmáls-
legur og hrár. Sagan hefði haft gott af fínpúss-
un, einkum fyrstu kaflarnir.
Gunnhildur Hróllsdóttir. Komdu að kyssa.
148 bls. ísafold 1993