Dagur - 24.12.1946, Blaðsíða 10

VÉR höfum, enn sem komið er, fremur
óljósar hugmyndir um hetjulega bar-
áttu hernumdra þjóða gegn kúgun og of-
beldi nazista á stríðsárunum.
Innri saga þeirrar baráttu, er oss að
mestu leyti ókunn. Það er saga einstaklinga
og smáhópa, er háðu markvisst stríð, árum
saman, upp á líf og dauða, undir hinum erf-
iðustu kringumstæðum, án annarrar foryztu
en sinnar eigin samvizku, réttlætiskenndar
og föðurlandsástar.
Oss væri eflaust hollt, ættum vér þess
kost, að kynnast ofurlítið þeim sönnu og
trúu föðurlandsvinum, er ótilkvaddir og af
sjálfsdáðum gerðust verðir laga og réttar, á
mestu svikaöld þjóðar sinnar, stóðu ýmist
einir eða fáliðaðir uppi í baráttunni fyrir
því, sem þeim var heilagt, og hvikuðu ekki
frá réttum málstað, hversu sem horfði, þÖ að
kostaði þá ihúsrannsóknir, yfirheyrslur,
fangavist, pyntingar eða jafnvel lífið.
Hér verður sagt eitt dæmi þess.
— Eg sat eina kvöldstund, síðastliðið
sumar, á heimili vina minna, menntaskóla-
kennarans P. Myklebust og konu hans í
Ósló. Þau sögðu mér ýmislegt er kom fram
við þau bæði, meðan þau unnu að leyni-
starfsenri heima fyrir og eftir að þau flúðu
til Svíþjóðar, en eg krotaði það niður.
Fyrri þáttur frásögunnar er um kennar-
ann, hinn síðari um konu hans. Eg hefi ekki
séð ástæðu til að breyta neinum nöfnum.
Hjónin bæði voru þekkt orðin um land allt
og hlutu opinbera viðurkenningu að stríðs-
lokum, fyrir þátt sinn í þjóðvarnarbarátt-
unni.
1.
Uppgjöfin í Norður-Noregi og flótti kon-
ungs og ríkisstjórnar til London, hafði í
fyrstu mjög lamandi áhrif meðal lands-
manna. Menn ræddu það helzt í hálfum
hljóðum, er gerzt hafði, og þorðu engu að
spá um framtíðina. Eitt var þó öllum ljóst:
Föðurlandið var í hættu statt! Hitt var
mörgum hulið: Hvað var hægt að gera því
til bjargar?
— Skóli er á stað einum í útjaðri Ósló, er
Fjellhaug heitir. Nokkrir ungir menn, fjór-
ir eða fimm að tölu, komu þar sarnan á
hverju kvöldi, um lengri tíma eftir hernám-
ið. Menntaksólakennarinn, P. Myklebust,
var einn í þeim hópi, eflaust sjálfkjörinn
leiðtogi. Hann hafði verið fimm sumur við
nám í Þýzkalandi, lesið ,,Mein Kampf“ fjór-
um sinnum og kynnt sér áróður og aðrar
starfsaðferðir nazista.
Nú var komið að því, að hann þurfti að
miðla öðrum þeim fróðleik, svo að jreir yrðu
við öllu búnir. Þeir reyndu auk þess, hver
um sig, að fylgjast sem bezt með fréttum og
öllu sem gerðist, einkum í herbúðum
norskra og þýzkra nazista í landinu, og
ræddu síðan viðhorfið sín á milli.
Nazistar reyndu í fyrstu að fara vel að
fólki, en ef það bar ekki tilætlaðan árangur,
var óðar gripið til hótana og ofbeldis.
Ástandið varð æ óbærilegra, — en hvað
gátu þeir aðhafst?
— Seint að hausti birti S. Feyling, sóknar-
prestur í Egersund, grein eftir sig í „Frit
Folk“, blaði quislings-flokksins. Hann var
ánægður með allar aðgerðir flokksins, hvatti
þjóðina til að sætta sig við hernámið, hlýða
kalli hins nýja tíma og ganga ti! fylgis við
flokkinn.
Þar með höfðu þeir fengið nýtt verkefni,
íélagarnir á Fjellhaug.
Feyling hafði verið kennari Myklebusts
og vinur góður. Hann sat nú við það heila
nótt, að skrifa Feyling, svara grein hans og
vara hann við því, að svíkja konunginn, en
afvegaleiða þjóðina. Bréfið sendi hann í
ábyrgðarpósti, en leyniþjónusta föðurlands-
vina komst yfir það (cins og flest önnur bréf
til F.), tók samrit af því og sendi það síðan
til Feylings. Samritið var síðan fjölritað og
því dreift út um land allt.
Afleiðing þess varð meðal annars sú, að
Feyling fékk úr öllum áttum nafnlaus bréf,
öll á einn veg, honum til skapraunar.
F.ftir hátíðar fær Myklebust boð um að
mæta á Victoria Terrase, stjórnarskrifstof-
um nazista. Feyling var þá orðinn skrif-
stofustjóri kirkjumálaráðuneytisins nýja, og
var Myklebust kallaður fyrir hann. Hann
virtist afar móðgaður og krafðist skýringar
á því, hvers vegna samritum af bréfi hans
til sín hafði verið dreift út um land allt.
Myklebust kvaðst ekki geta gefið skýr-
ingu á því, hverjir opnuðu póst skrifstofu-
stjórans, og leiddi síðan talið að þjóðhættu-
legu starfi hans og nazista.
Eftir stundarkarp segir Feyling:
„Sérð þú ekki að djúp er á rnilli þess er
var og hins, er kom?“
„Jú, eg sé það vel,“ svaraði Myklebust.
„Þar er djúp gröf á milli, en í henni liggja
þeir, sem létu lífið fyrir ættjörðina. Annars
vegar við gröfina ert þú, hins vegar er eg.“
Feyling spurði nú eftir fjölskyldu hans.
Myklebust sagði líðan góða, ættu þau hjón-
in dreng, nýskírðan, og héti hann Harald.*)
„Langar þig til að láta setja þig inn?"-
Myklebust kvað nei við því, en þó yrði
baráttan fyrir frelsi fósturjarðarinnar að
ganga fyrir öllu öðru. Hvatti hann síðan
Feyling til að segja upp embætti sínu og
ganga í lið með ættjarðarvinum.
Feyling fyrtist við og hafði í hótunum:
„Gættu þín! Gleymdu ekki litla Haraldi!“
„Eg skal sjá til að drengurinn minn þurfi
ekki að bera kinnroða vegna föður síns.“
Síðan skildust þeir.
Uppfrá þessu höfðu þeir nóg verkefni,
félagarnir, er þeir komu saman.
Myklebust samdi áróðursrit og safnaði
fréttum, en félagarnir fjölrituðu og sendu
*) Það er nafn erfðaprinsins.
fjölda samrita til leynisamtaka, er sáu um
dreifingu þeirra.
Aðgerðir nazista í Noregi gáfu æ ný til-
efni til andmæla. Félagarnir á Fjellhaug
fóru því að gefa út fjölritað blað, er þeir
nefndu „Eidsvoll.“ Venjulega unnu þeir að
hverju tölublaði tvær nætur í röð. — Mikið
efni fengu þeir, sem staðið hafði til að birt-
ist öðru leyniblaði, „Vi vil oss et land“, en
útgefendur þess höfðu fallið í klær þýzku
leynilögreglunnar.
— Nú leið á veturinn. Félagarnir voru
orðnir smeykir um sig og fengu margar að-
varanir.
Tveir þeirra ákváðu að strjúka til Eng-
lands. Svo var það eina nóttina, þegar búið
var að ganga frá nýju númeri af blaðinu, að
þeir héldu dálítið skilnaðarhóf og kvöddust
undir morguninn. Þá tóku strokumennirnir
á sig skíði og bakpoka, og liéldu af stað —
í átt til sænsku landamæranna.
Um vorið, 7. júní var gerð húsrannsókn
á Fjellhaug. Nokkur leyniblöð fundust,
margir voru yfirheyrðir þar á staðnum, en
Myklebust var tekinn og farið með hann til
aðalstöðva ríkislögreglunnar.
Það yrði of langt mál, að skýra hér frá
réttarliöldunum. Sakborningurinn svaraði
jafnan með festu og einurð, og var svo vel
að sér í norskum lögum, að lögfræðingar
nazista voru í vandræðum með hann.
Hann var dæmdur til langrar fangavistar
og sat einn í klefa í átta rnánuði. — Nokkurt
samband höfðu fangar sín á milli, með snúr-
um úr efri gluggum, en stöngum til hliðar-
glugga.
Síðast í aprílmánuði næsta árs var Mykle-
bust sleppt úr varðhaldinu. Kona hans hafði
legið þungt ltaldin á sjúkrahúsi, en kom
heim tveimur dögum síðar en hann, — og
þá börnin líka, en þau höfðu verið hjá öðr-
um.
— Gott var að koma heinr, en samt fannst
þeim Iijónum báðum sér ekki til setu boðið.
Gyðingaofsóknir voru í algleymingi. Þau
tóku á móti flóttamönnum og leyndu þeim
á heimili sínu, þangað til þeim tókst að
strjúka yfir til Svíþjóðar.
Samtök höfðu verið mynduð, með mestu
leynd, flóttamönnum til aðstoðar. Menn í
þýzkum einkennisbúningum og þýzkum
bílum, (öllu stolnu) fluttu þá til landamær-
ainna, venjulega tíu til tuttugu manns í
einu. — Myklebust fór með þeim margar
ferðir.
Þessum flutningum var lokið að mestu
leyti í febrúarmánuði 1943. Tekizt hafði að
koma 500—600 Gyðingum yfir til Svíþjóðar.
Og jrar með var lokið starfi Myklebusts
JÓLABLAÐ DAGS
Sönn sctga um hetjulega baráttu norskra hjóna
á hernámsárunum í Noregi
ÓLAFUR ÓLAFSSON skráði
8