Dagur - 18.12.1954, Blaðsíða 27

JÓLABLAÐDAGS
27
Eftir
Jón Jónsson á Skjaldarstöðum.
Fyrir skömmu síðan barst mér í hendur
bændaríma um Hörgdæli, sem er 90 ára
gömul, kveðin a[ Jóni Þorsteinssyni, föð-
urtöður mínum, sem þá cr til heimilis á
Oxnhóli.
Ekki er það þó handrit gamla manns-
ins, scnt ég hef með höndum. En kunnugt
er mér um, að tvær konur í Hörgárdal
lærðu rímuna á unglingsárum sínum, og
er það vottur um greind og námfýsi
þeirra. Konur þessar voru Guðný Lofts-
dóttir, kona Guðmundar hreþpstjóra Guð-
mundssonar á Þúfnavöllum, og Helga
Jónsdóttir, kona Zóphónfasar Sigurðsson-
ar, bónda í Baugáseli. Hefur Helgi Frið-
finnsson, dóttursönhr Helgu, skrifað rím-
una eftir minni iimmu sinnar, en Eiðtir
Guðmundsson, hreppstjóri á Þúfnavöll-
um liefur skrifað skýringar við rímuna.
Mér dettur í hug að biðja bláðið Dag
að flytja rímuna keim til Ilörgdæla, ef
einhver þeirra hefði gaman af að athuga
á hve mörgum býlum í dalnum búa nú
ættmenn bænda þeirra, sem nefndir eru
í rímunni. (Upphaf rímúnnar, mcð skýr-
ingum, fcr hér á eftir, cn framhald vcrður
í Eyfirzkum jiáttum á næsta ári).
Höfundur rfmunnar, Jóii Þorsteinsson,
afi minn, var fæddur árið 1815, og var
Þorstcinn faðir hans sonttr séra Magnúsar
Einarssonar, sem prestur var að Tjörn í
Svarfaðardal frá 1769 — til dauðadags
1794. — Séra Magnús var talinn skáld gott
á sinni tíð; hafa margir ættmenn hans
verið skáldmæltir meira og minna. Mun
/irni rímnaskáld á Skútum vera Jreirra
kunnastur. Hann var systurson Magnúsar.
Af núlifandi afkómöndum Árna mun Jó-
hannes Sigurðsson, fyrrum bóndi á Engi-
Hér segir Jón Jónsson á Skjald-
arstöðum nokkuð frá Jóni Þor-
steinssyni á Öxnhóli og séra
Magnúsi Einarssyni á Tjörn (dá-
inn 1794) og kvcðskap þeirra. —
mýri, nú á Vindheimum á Þelamörk, vera
einna kunnastur.
Jón Þorsteinsson þótti laglega hagmælt-
ur. En fátt kann ég af kveðskap hans.
Skrifari var hann góður, reit m. a. al-
manök fyrir kunningja sína. Lét hann jrá
stundum vísu fylgja, svo sem jtessa:
Almanakið eignist glaður,
auðnu gæddur von,
valinkunnur vænsti maður,
Vigfús Gunnlaugsson.
Og einnig jtessa:
Lúrast augu, máist mttnd,
mitt er lúið bakið.
Ærumanni Gfsla á Grund
gef ég almanakið.
Séra Magnús Einarsson var eyfirzkur að
ætt; sonur Einars'spítalahaldara í Möðru-
felli, Jónssonar, Jónssonar bónda í Skóg-
um, „lærða“, galdramanns, lllugasonar,
prests á Stað í Kinn, Helgasonar. Eftir að
Magnús útskrifaðist úr Hólaskóla, var
hann skrifari hjá Þórarni Jónssyni, sýslu-
manni á Grund í Eyjafirði. Var Þórarinn
sýslumaður röggsamt yfirvald, en Jrótti
nokkuð harðdrægur, ef því var að skipta.
Hann lét byggja forkunnar vandaða stofu
á Grund, sem stóð fram undir sl. aldamót,
er Magnús Sigurðsson mun hafa rifið
hana. — Var sýslumaður dálítið drjúgur
af smíðinni við kunningja sína. Heyrði
Magnús eitt sinn á jrað tal. Morguninn
eltir, er sýslumaður kom í stofuna, sá
hann vísu þessa krítaða á stofubitann:
Ekki stæra Jtarftu ]>ig,
jiitt scm stolta geðið kaus.
Almúginn hefur upp byggt ntig,
ckkjur og börnin föðurlaús.
Er sýslumaður sá vfsuna, varð honum
að orði:
„Hér hefur Magnús verið að verki."
Köna Þórarins sýslumanns var Sigríður
yngri, Stefánsdóttir frá Höskuldsstöðum.
Synir þeirra hjóna voru: Vigfús sýslurn.
á Hlíðarenda, faðir Bjarna skálds og amt-
manns, og Stefán amtmaður á Möðruvöll-
um.
Eftir lát Þórarins giftist Sigríður Jóni
Jakobssyni, sem sýsluna fékk að Þórarni
látnum. Þeirra sonur var Jón sýslumaður
og árbókahöfundur Espólín.
Frú Sigríður var búkona mikil, sem
hún átti kyn til, en þótti naum við hjú
sín, enda þá oft hart í ári og j>ví ástæða
til sparsemi.
Magnúsi þótti naum vistin og glettist
hann stundum við húsmóður sína f kvið-
lingum. Eitt sinn kvað hann jtessa vísu,
er hann vantaði skó sína og þjónustan
spurði frú Sigríði eftir jreim, en hún kvað
Magnús hafa etið þá:
Húsmóðirin, [>að heilla sprund,
hungrinu mun svo forða,
að skóna hér á góðu Grund
gjörist ei jjörf að borða.
Eitt sinn kornu nokkur tóm eggjaskurn
á borð lyrir Magnús og aðra. Þá kvað
liann:
Iíænni hef ég ei konu séð
við krása framleiðingar.
Hún Sigríður hefur sett það með,
svona til uppfyllingar.
Olt eftir að Magnús varð prestur, fór
hann á fuiul frændfólks síns og vina í
Eyjafirði. — Eilt sinn, er hann kvaddi
kunningja, kvað hann vísu Jtessa:
Mæðan fellur mér í geð,
— mitt vill brjóstið jjvinga,
jtegar ég mér kæra kveð
karlana — Eyfirðinga.
Eitt sinn, ]>á er sr. Magnús reið til
Eyjafjarðar, hittist svo á, að sýslumaður
er að þinga á Grund, og meðal Jtingmála
er barnsfaðernismál, sem mætur bóndi var
við riðinn. Þá var á landslögum að flengja
karlana fyrir smá-yfirsjónir, svo sem fram-
hjátökur. — Sýslumaður var fáanlegur til
að sleppa hýðingunni, ef hlutaðeigandi
grciddi allháa fjárhæð, en hanri gat ]>að
ekki í svipinn, og sýslumaður var ófáan-
legur til að fresta greiðslunni.
Magnús vatt sér J>á inn í Jjingsalinn og
kvað vísu J>essa:
Klæki bætir kringlótt gjald,
kvittun synda færir.
Það réttlætir hóruhald
og hefur úr sæti lagavald.
Það fylgir sögninni, að ekkert hafi orðið
úr hýðingunni, né sektargjaldi bóndans.
Jón Jónsson, Skjaldarstöðum.
Hér á eftir fer svo upphaf þændarím-
unnar