Dagur - 29.08.1987, Page 4

Húsfriðunarsjóður Akureyr-
ar var stofnaður árið 1977 í
því skyni að vinna að friðun
húsa eða húshluta innan
lögsagnarumdœmis Akureyr-
ar. Að frumkvœði sjóðs-
stjórnar, með Gísla Jónsson
menntaskólakennara í for-
sæti, voru níu hús í Innbœn-
um og Fjörunni friðuð sam-
kvæmt þjóðminjalögum árið
1978. Þau skiptast í tvo
flokka, A og B.
í A-flokki eru Aðalstræti 54
(Nonnahús), Aðalstræti 46 (Frið-
bjarnarhús) og Hafnarstræti 11
(Laxdalshús). í B-flokki eru
Aðalstræti 52, Aðalstræti 50,
Aðalstræti 14 (Gudmanns
minde), Hafnarstræti 18 (Túlin-
íusarhús), Hafnarstræti 20
(Höepfnershús) og Hafnarstræti
57 (Samkomuhúsið).
Einnig hefur verið lagt mat á
varðveislugildi húsa og voru 46
hús talin hafa varðveislugildi
hvert um sig og er þeim skipt í 3
flokka eftir mikilvægi. Þá voru
aðgreindar húsasamstæður, raðir
eða þyrpingar sem mynda heild
er beri að varðveita, óháð varð-
veislugildi einstakra húsa innan
heildarinnar. Þetta eru alls 50 hús
og skiptast í átta flokka. Of langt
mál yrði að telja þessi 96 hús upp
hér en bent skal á bók Hjörleifs
Stefánssonar, Akureyri - Fjaran
og Innbærinn, sem Torfusamtök-
in gáfu út í samvinnu við Akur-
eyrarbæ og Skipulagsstjórn ríkis-
ins í fyrra. En lítum á sögu nokk-
urra merkra húsa á Akureyri.
Aðalstrœti 14
(Gudmanns minde)
Þetta er talið eitt elsta tvílyfta
timburhús landsins. Fyrsti eig-
andi: Eggert Johnsen læknir
(1836-1856) en núverandi eigend-
ur eru Jónína Jónsdóttir og Eiður
Baldvinsson, sem eiga suðurhlut-
ann, og Leó Guðmundsson sem
eignaðist norðurhlutann 1946.
Saga hússins er í stuttu máli sú
að Eggert Johnsen, fyrsti íslenski
Iæknirinn á Akureyri, lét byggja
húsið (suðurhluta hússins sem nú
stendur) árið 1836. J.C. Finsen
læknir tók við af Eggerti árið
1856 og virðist jafnframt hafa
tekið við húsinu.
Árið 1872 tilkynnti B. Steincke
verslunarmaður bæjarstjórn
Akureyrar að Gudmann, sem
hafði eignast húsið nokkru á.ður
og byggt við það, vildi gefa
Akureyri 125 ára
bæjarfélaginu húsið undir spít-
ala. Bæjarstjórnin þáð þessa
höfðinglegu gjöf og var spítalinn,
Gudmanns minde, vígður 1874.
Sjúkrastofur voru á efri hæðinni
með 8 sjúkrarúmum og læknis-
bústaður á þeirri neðri. í nýju
viðbyggingunni norður af húsinu
var þvottahús, svo og líkhús.
Einnig var eina baðhús bæjarins í
þessu húsi
Sigtryggur Jónsson trésmíða-
meistari átti húsið á árunum
1899-1934. Oddur Pálmi Sig-
mundsson keypti húsin og bjó
sjálfur í aðalhúsinu. Leó Guð-
mundsson keypti norðurhúsið
árið 1946 en það brann 1961 og
skemmdist risið mikið. Húsið var
þá endurbyggt í þeirri mynd sem
við sjáum það í dag og gerðar úr
því tvær íbúðir.
Aðalstrœti 46,
Friðbjararhús
Talið er að húsið sem stendur á
lóðinni nú sé byggt árið 1856 en
þar var áður íbúðarhús úr timbri
og torfi sem Guðmundur Guð-
mundsson og Jón Jónasson munu
Aðalstræti 14, fyrsti spítalinn a Akureyri. (Myndas. Dags)
er ein hæð með bröttu risi á lág-
um steinhlöðnum sökkli. Austan
megin á þakinu er stór mænis-
kvistur og vestur úr húsinu geng-
ur allstór skúrbygging.
Heimildir segja að árið 1859
hafi Páll Magnússon söðiasmiður
fengið leyfi til að rífa torfstofu í
Wilhelmina Lever er skráður
eigandi 1863 en tveimur árum
síðar eignaðist Sveinn Þórarins-
son amtskrifari húsið, en hann
var faðir Jóns Sveinssonar,
Nonna, sem húsið er kennt við.
Síðar var húsið í eigu ýmissa
manna uns Zontaklúbbur Akur-
Síðast var búið í Nonnahúsi
um 1947. í kringum 1970 var ráð-
ist í gagngerar endurbætur á hús-
inu undir leiðsögn arkitektanna,
Stefáns Jónssonar og Guðrúnar
Jónsdóttur.
Hafnarstrœti 11,
Laxdalshús
Laxdalshús er elsta húsið á Akur-
eyri og mun Kyhn kaupmaður
hafa byggt það árið 1795. Hann
rak verslun í húsinu og t.a.m. var
Hans Wilhelm Lever verslunar-
stjóri frá 1803-1811. Johan
Gudmann er skráður eigandi
hússins á árunum 1817-1857 og
var Andreas Mohr verslunar-
stjóri lengst af.
Næstu eigendur eru Friðrik
C.M. Gudmann 1857, Páll Briem
amtmaður um 1904, Guðlaugur
Guðmundsson sýslumaður um
1905, Carl J. Höepfner 1905-
1913, Jón Stefánsson kaupmaður
og ritstjóri 1913-1942, Guðmund-
ur Bergsson póstmeistari 1942-
1943 og loks Akureyrarbær frá
1943.
Eggert Laxdal, sem húsið er
kennt við, var verslunarstjóri
hússins í tíð Gudmanns eða frá
Friðbjarnarhús, minjasafn templara.
Mynd: SS
Nonnahús er fjölsótt minjasafn. Mynd: ss
hafa reist og var kallað kofinn.
Þar bjó um tíma Jónas Kráksson
póstur og grafari. Steinn Kristjáns-
son keypti húsið og smiðju, sem
þá voru í eign Ingimundar Eiríks-
sonar, árið 1951. Nýja húsið er
talið byggt 1856 og Steinn mun
hafa lengt það til norðurs 1859.
Seinna var húsið hækkað og stór
kvistur með mænisþaki gerður
þvert yfir húsið.
Friðbjörn Steinsson eignaðist
allt húsið eftir daga föður síns.
Gamli torfkofinn var rifinn 1916.
Góðtemplarareglan var stofnuð í
húsinu 1884 sem gekk kaupum og
sölum eftir daga Friðbjarnar uns
Góðtemplarareglan keypti húsið
árið 1961 og stofnaði þar minja-
safn.
Aðalstrœti 54,
Nonnahús
Húsið er að öllum líkindum reist
árið 1849 og fyrsti eigandi þess
var Páll Magnússon söðlasmiður.
Zontaklúbbur Akureyrar hefur
átt Nonnahús síðan 1952. Húsið
Laxdalshús er óvenjulegur veitingastaður í dag. Mynd: ss
suðurenda húss er stóð á bak við
íbúðarhús hans, lengja það um
stofuþykktina og tyrfa það aftur.
Talið er að Páll hafi fyrstur
manna byggt á þessari lóð og að
húsið sé reist árið 1849.
eyrar keypti húsið árið 1952 í því
skyni að gera þar safn til
minningar um Nonna, en sem
kunnugt er hafði hróður hans
borist víða og Nonnabækurnar
verið þýddar á mörg tungumál.
1875-1902. Eggert var framámað-
ur í bæjarlífinu á Akureyri og tók
sæti í bæjarsjórn 1877. Hann
stofnaði Framfarafélag Akureyr-
ar árið 1879 ásamt Friðbirni
Steinssyni.
Akureyrarbær eignaðist húsið
síðla árs 1942 og var það leigt út
til íbúðar allt fram til ársins 1978.
Tvær íbúðir voru þá í húsinu.
Eftir að Laxdalshús var friðað
1978 var farið að huga að viðgerð
á því, enda húsið illa farið. Sverr-
ir Hermannsson húsasmíðameist-
ari annaðist verkið undir leiðsögn
húsfriðunarnefndar og var húsið
tekið í notkun 1984. Nú rekur
Örtl Ingi Gíslason veitingastað í
Laxdalshúsi og hefur matseðill-
inn vakið mikla athygli, enda
frumlegur mjög.
Hafnarstrœti 18,
Túliníusarhús
Túliníusarhús er tvílyft timbur-
hús með háu risi og einnig er í
húsinu stór kjallari. Ein íbúð er í
húsinu. Ottó Túliníus kaupmað-
ur lét byggja húsið árið 1902 og
4-DAGUR
2p,4flíí.st^az