Dagur - 29.08.1987, Qupperneq 21

Akureyri 125 ára
Templarar reistu Samkomuhúsið sem er ein tígulegasta bygging bæjarins í dag.
Mynd: RPB
Upphaf leiklistar á Akur-
eyri má rekja til danskra
kaupmanna á 19. öld, en
Danir gerðu marga góða
hluti í kaupstaðnum og
ekki hœgt að álasa þeim
fyrir þá sök eina að vera
ekki íslendingar. í fyrstu
var leikið á dönsku, en
það kom ekki að sök því
allir bœjarbúar skildu
málið mœta vel.
Talið er að fyrsta leiksýning á
Akureyri hafi verið þann 18.
nóvember 1860 og var hún
endurtekin 27. desember. Sýning-
arnar voru til ágóða fyrir
fátæka, eða eins og auglýst var:
„Til Fordeel for Öefjords Byes
Fattige.“ Verslunarstjórarnir
Bernhard Steincke, E. Möller og
Páll Johnsen léku í þessum sýn-
ingum ásamt Thorarensen lyf-
sala, Finsen lækni, konu hans
Sophie, Möllersdætrum og fleir-
um.
Comedíufélagið var starfandi á
Akureyri í kringum 1864 og
1870-1880 stóð Gleðileik j afélagið
fyrir sýningum. T.a.m. er þess
getið að árið 1873 hafi verið hald-
in tombóla og sýndir sjónleikir til
hagnaðar fyrir kirkjuna. Formað-
ur Gleðileikjafélagsins var Jakob
Havsteen, en brátt kom Páll
Árdal, leikarinn og leikritaskáld-
ið, til sögunnar og skipaði sér í
raðir frumkvöðla þessarar list-
greinar á Akureyri.
Árið 1876 er enn talað um
tombólu og sjónleiki, en árið eftir
voru Útilegumennirnir (Skugga-
Sveinn) eftir séra Matthías
Jochumsson sýndir við mikla
hrifningu. Þá er talið að leikrit
Holbergs, Jeppi á Fjalli, hafi ver-
ið sýnt á Akureyri fyrir 1880.
Á níunda áratugnum var félag-
ið Gaman og alvara stofnað og
stóð það fyrir sýningum á tveim-
ur sjónleikjum árið 1884 og voru
þeir báðir eftir séra Matthías,
Vesturfararnir og Þjóðviljinn
(Hinn sanni þjóðvilji). Enn eitt
Upphaf leiklistar
á Akureyri
it Matthíasar Helvi rnaari rs=s=dnBEBSSSSS
Jóhann Ögmundsson,
góðkunni.
leikarinn
leikrit Matthíasar, Helgi magri,
var sýnt 1890.
Ef nefna ætti fleiri nöfn en
áður hafa verið nefnd koma upp í
hugann þau Anna Schiöth, Svava
Jónsdóttir, Einar Kvaran, Jónas
Jónasson prestur á Hrafnagili og
Valdimar Hallgrímsson, en þetta
fólk ásamt samherjum st'num
lagði grunninn að leiklistarlífi á
Akureyri.
Leikfélag Akureyrar
Árið 1902 lét Góðtemplarareglan
á Akureyri reisa hús á lóðinni
Hafnarstræti 57. Þetta hús stóð
aðeins til ársins 1906 en þá var
templurum heimilað að byggja
nýtt hús á lóðinni og mun stærra.
Þetta var Samkomuhúsið og var
það reist á hálfu ári af smiðunum
Guðbirni Björnssyni og Guð-
mundi Ólafssyni. Húsið var vígt
23. janúar 1907 og átti því 80 ára
afmæli á þessu ári.
í Samkomuhúsinu var dansað,
leikið, haldnar fimleikasýningar
auk þess sem templarar héldu þar
fundi sína. Þetta var aðalsam-
komustaður bæjarbúa og vissu-
lega skref fram á við fyrir leiklist-
ina sem áður var á borð borin í
pakkhúsum, sláturhúsi, salthúsi
og jafnvel í lýsisbræðsluhúsi áður
en eldra samkomuhúsið kom til
sögunnar um aldamótin.
Þáttaskil urðu í sögu Samkomu-
hússins árið 1916 en þá keypti
bæjarsjóður Akureyrar húsið af
Góðtemplarareglunni. Leikfélag
Akureyrar var síðan stofnað
þann 19. apríl 1917 og er því 70
ára um þessar mundir eins og
flestum hlýtur að vera kunnugt.
Fyrstu árin var leiksviðið í Sam-
komuhúsinu lýst upp með kerta-
ljósum, síðan lömpum en raf-
magn kom ekki í húsið fyrr en
1922.
Stofnun Leikfélags Akureyrar
markaði tímamót í sögu leiklistar
í bænum og ekki síður voru það
markverð tímamót er félagið
varð atvinnufélag. Áður þurftu
leikararnir að leggja á sig gífur-
lega sjálfboðavinnu, æfa á kvöld-
in eftir vinnu, drifnir áfram af
Frá vinstri: Páll Vatnsdal, Hallgrímur Sigtryggsson, Jóhann Kröyer, Gísli R. Magnússon,
Sigtryggur Þorsteinsson, Konráð Jóhannsson, Halldór Ólafsson. Framar: Álfheiður Einars-
dóttir, Jóhannes Jónasson, Eva Pálsdóttir. Á myndina vantar sjálfan Skugga-Svein, Jón
Steingrímsson. Úr þessum leikhópi komu nokkrir helstu hvatamenn að stofnun LA 1917.
(Dagur 1987)
brennandi áhuga og krafti. En
uppskeran? Jú, uppskeran var
yfirleitt fólgin í þakklæti áhorf-
enda, þeirri sælutilfinningu að
leggja sig allan fram og fá hrós
fyrir. Góðar viðtökur hljóta að
hafa veitt leikurunum næringu,
a.m.k. andlega. Einnig kom það
fyrir að þeir fengu hlutdeild í
ágóða sýningar, ef einhver var.
„Petta er hneyksli“
Áhugaleikhúsum fylgir sérstakur
andi og þar er varla tekið eins
hart á mistökum eins og hjá
atvinnuleikhúsi, hvort sem
mistökin eru hjá leikurum eða
áhorfendum! Við skulum í lok
þessarar stuttu yfirferðar um
upphaf leiklistar á Akureyri líta á
eitt brot úr minningum leikstjór-
ans, leikarans og söngvarans
Jóhanns Ögmundssonar. (Erling-
ur Davíðsson skráði, Skjaldborg
1981):
„í mörgum hlutverkum lék ég,
en þó ekki sérstaklega eftirminni-
legum fram til ársins 1949 og
1950 er við lékum Uppstigningu
eftir Sigurð Nordal. Búið var að
sýna þetta leikrit í Reykjavík og
fram að síðustu sýningu vissi eng-
inn eftir hvern leikritið var. En
grunur lék á, að einhver hátt sett-
ur maður og vel menntaður hefði
samið verkið og þess vegna, ef til
vill, voru leikdómarar mjög
varkárir í ummælum sínum um
leikritið sjálft og fóru í því efni
með löndum, eins og þeir væru
feimnir.
Það var gaman að leika í þessu
leikriti, sem á þeim tíma var talið
mjög frumlegt. Guðmundur
Gunnarsson lék prestinn sem
gerði uppsteit og neitaði að leika
lengur. Ég lék leikhússtjórann,
sem varð ekki um sel, kom inn á
sviðið og sagði:
„Nei heyrðu nú, Guðmundur
Gunnarsson“.
Allir héldu auðvitað að mér
hefði orðið á hrapallegt mismæli
og heyrðist kurr í salnum, en
ekki nóg með það. Sem leikhús-
stjóri í leiknum varð ég að fara
fram fyrir tjald og afsaka, að því
miður hefði aðalleikarinn neitað
að leika lengur og því yrði að
sleppa hluta úr þættinum og öðr-
um þætti heilum.
Einum leikhúsgesti varð að
orði um þessa sýningu:
„Þetta er hneyksli“. Hann
bætti því við að allir leikararnir
hefðu auðvitað verið fullir og
hefðu svo misst Jóhann
Ögmundsson fram fyrir tjald til
að afsaka mannskapinn. Annað
eins væri til skammar.
Eitt hlutverkið var sjálfur
„hæstvirtur höfundur“. Honum
var heldur ekki rótt og lét þau
orð falla, að margt fólk í salnum
væri auvirðulegt, t.d. konan sem
sæti á sjötta bekk, í áttunda sæti.
Þessi kona reis þá úr sæti og sagði
um leið að það væri til skammar
að þurfa að verða fyrir slíku og
að leikararnir væru að svívirða
sig. Hún hefði keypt sig inn en nú
færi hún og væri ákveðin í að
kæra þetta. Það var upplit á fólk-
inu í salnum í hvert sinn og þetta
kom fyrir, en við skemmtum
okkur vel við þetta bak við
tjöldin! Konan á sjötta bekk var
ævinlega Margrét Steingríms-
dóttir.“ (bls. 146-147) SS
Laugardagur 29. ágúst 1987
DAGUR-21*