Dagur - 29.08.1987, Side 15

Matthías Jochumsson og
Davíð Stefánsson. Nöfn
þessara þjóðskálda og
heiðursborgara eru ná-
tengd Akureyri og bera
œgishálm yfir önnur Ijóð-
skáld sem þar hafa átt
heima. Gjarnan er talað
um að Akureyri hafi verið
rík afskáldum og afþeim
sem rituðu óbundið mál er
Jón Sveinsson, Nonni, sá
sem mest hefur aukið
hróður kaupstaðarins.
Þessir andlegu leiðtogar
eiga það sameiginlegt að
nöfn þeirra eru á hvers
manns vörum þegar rœtt
er um Akureyri og húsa-
kynni þeirra; Nonnahús,
Davíðshús og Sigurhœðir,
eru musteri skáldanna,
varðveitt til að helga minn-
ingu þeirra og standa
fróðleiksþyrstum almenn-
ingi til sýnis.
Vissulega hafa skáld komið úr
röðum Akureyringa og nærsveita-
manna eða komið þangað og
haft þar viðdvöl til lengri eða
skemmri tíma. Sjálfsagt finnst
heimamönnum það sjálfgefið að
skáldin horfi á Akureyri og
Eyjafjörðinn í rósrauðum bjarma
því óneitanlega er náttúrufegurð-
in fyrir hendi. En þótt fegurðin sé
fyrir hendi dæma skáldin, líkt og
aðrir menn, byggðarlögin gjarn-
an eftir því hvernig búið er að
þeim og hvernig þeim líkar dvöl-
in þar. Vitanlega eru allir ekki
jafn ánægðir með hlutskipti sitt
en lítum nú á nokkur dæmi um
það hvernig Akureyri lítur út í
augum skálda.
Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi (1895-1964), hið ástkæra
skáld Eyfirðinga og þjóðarinnar,
virðist ekki hafa haft mikla þörf
fyrir að yrkja lofbrag um kaup-
staðinn Akureyri og raunar
harmar hann það að hafa ekki
getað elskað Eyjafjörð nógu heitt
en hann viðurkennir fegurð hans:
Allt það, sem augað sér,
æskunnar hörpu knýr,
syngur og segir mér,
sögur og ævintýr.
Mild ertu móðir jörð.
Margt hefur guð þér veitt.
Aldrei ég Eyjafjörð
elskaði nógu heitt.
Pó finnst mér ást mín öll,
unaður minn og þrá
tengd við hin fögru fjöll,
fjörðinn og sundin blá.
Hvar sem ég flótta fer
friðlaus um ókunn lönd,
bið ég til bjargar þér,
blessaða Galmarsströnd.
(Sigling inn Eyjafjörð)
Káinn, Kristján Níels Júlíus
Jónsson (1860-1936), fæddist á
Akureyri en fluttist til Vestur-
heims 1878 og bjó í Norður-Da-
kota frá 1893. I Eyfirðingabók
séra Benjamíns Kristjánssonar
segir að Káinn, eða K.N., hafi
unað lífinu vel úti enda hefðu
Dakota-byggðirnar verið með
blómlegustu byggðum íslendinga
í Vesturheimi. „Þessar byggðir
Matthías Jochumsson.
elskaði hann næst íslandi. Og
þegar um það var rætt, hvort
flytja skyldi hann andaðan og
jarða meðal ættingja í Winnipeg,
þá varð niðurstaðan sú, að í þess-
ari sveit mundi hann helzt vilja
bera beinin meðal svo margra
vina, fyrst sú óskin fékk ekki að
rætast, sem fram kemur í þessari
kunnu vísu:
Kæra foldin kennd við snjó,
hvað ég feginn yrði,
mætti holdið hvíla í ró
heima í Eyjafirði. “
(Eyfirðingabók II bls. 176)
Heiðrekur Guðmundsson er
fæddur á Sandi í Aðaldal 1910 en
fluttist til Akureyrar 1930. í for-
mála að bókinni Mannheimar,
sem kom út hjá Almenna bóka-
félaginu 1983, skrifar Gísli Jóns-
son eftirfarandi um tengsl skálds-
ins við Akureyri: „Heiðrekur
Guðmundsson hefur ekki gróið
eins vel við Akureyri og reynivið-
urinn sem hann hefur ræktað á
saltstrokinni eyrinni. Akureyri
hefur ekki verið rífleg fóstra við
þennan skáldgest sinn. Nema þá
of seint. Viðkvæmni sína og róm-
antíska ást til æskustöðvanna
kann hann manna best að brynja:
Lát heldur næða mér á móti svalt,
svo minning þessi verði ekki sár.
Hér fá ei lengur friðland mínar
þrár.
Ég fer á brautu eftir stundarbið.
Draggráa þoku á meðan yfir allt,
svo öðlazt geti ég ró og
vinnufrið. “
(Bæn um frið) (Tilv. Mann-
heimar bls. 9)
Frændi Heiðreks, Bragi Sigur-
jónsson, en þeir eru bræðrasynir,
er fæddur á Einarsstöðum í
Reykjadal en hefur búið á Akur-
eyri um langt skeið. Hann kann
að.meta fegurð bæjarins eins og
ljóðið Haustnótt á Akureyri ber
með sér:
Flauelsmjúk ský eru á ferð yfir
Garðsárdalinn,
um flosofna bliku í suðri hlæjandi
máni
gægist og bregður litrófi um
Ijósofinn dúk.
En höfug og Ijúf af hlýindum
suðlægrar áttar
fer haustnóttin yfir, gengur
döggskóm um túnin
og dokar í skugga við dimmleitan
Öxnafellshnjúk.
Dökkur og sléttur sem demantur
fægður er sjórinn,
deplaður bliki einnar og einnar
stjörnu
og silfraður glömpum, er gægist
tunglið um ský.
En götuljós bæjar speglast á höfði
sem hafi
hundruðum kyndla verið stungið
í Pollinn
og brenni þar kyrrir og botnfastir
vatninu í.
Dimmbláu rjáfri halda Súlur á
herðum.
Heiðin er þögul og myrk undir
slútandi brúnum.
Byggðina dreymir í djúpri
friðsælli ró,
á meðan eyktarlaus tíminn talar
til jarðar
úr takmarkalausu rúmi ókenndra
sviða
ofan af himni, utan frá
stjarnanna sjó.
Kristján frá Djúpalæk er fæddur
árið 1916 að Djúpalæk í Skeggja-
staðahreppi, Norður-Múlasýslu.
Kristján hefur búið lengi á Akur-
Óvenjulegt sjónarhorn af skáldabænum Akureyri. (Myndas. Dags)
Akureyri 125 ára
Davíð Stefánsson.
eyri og hann slær á svipaða
strengi og Bragi í ljóðinu Hugsað
til Akureyrar:
Norðanlands skarta fjöllin með
fjóluslæðum,
falla ár niður dalinn í
silfurstrengjum.
Mannshjartað fagnar önn á miði
og engjum,
angan í lofti, hljómar af
þakkarkvæðum.
Stærsti og fegursti bærinn er
Akureyri,
og ilmur er hvergi meiri.
Skrúðgarðar þínir, skólar og
menntabragur,
skapa þér frægð um byggðir og
héraðslotning.
Sumarlangt ertu hin sjálfkjörna
blómadrottning
Sóleyjarbarna. Vor þitt er
nóttlaus dagur.
Kristján frá Djúpalæk.
Fegurðin blundar í fjarðar-
vogunum þínum
og fjallanna mjúku línum.
Göngum við ofan Oddeyri seint
að kveldi,
undur þá birtast í fegurð og
litavali.
Blámóða sveipar byggðina, fjöll
og dali,
baðast snævangar Kaldbaks í
sólareldi.
Ljósin speglast blágræn og rauð á
bárum,
og bátur fer þar á árum.
Rauðar í skriðum Súlur í vestri
vaka,
verksmiðjureykir byrgja í norður
skyggni.
Pjóðvegur enn er Eyjafjörðurínn
lygni.
Allir, sem kveðja, horfa með þrá
til baka.
Mínum hug ertu bær hins eilífa,
bláa,
og borg hinna grænu trjáa.
Yndi, sem verður aldrei mælt eða
vegið,
auð, sem hvorki mölur né ryð fá
grandað,
góðkvelda þinna, hefi ég að mér
andað,
afþérí veganesti tilminja þegið.
Blessun þú gafst mér hins
brennandi sára trega,
og brosið þitt unaðslega.
Næst ber okkur niður hjá Páli J.
Árdal (1857-1930). Hann fæddist
á Helgustöðum í Eyjafirði og
settist að á Akureyri 1883 þar
sem hann bjó til æviloka. Við
birtum hér kvæðið Hafnarbryggj-
an en því fyigir dálítill skýringar-
texti: „Árið 1905 vargerð hafnar-
bryggja á Akureyri. Bygginga-
meistarinn hjet Olsen, danskur
maður. Ellefu klukkustundum
eftir að bryggjan var fullger,
hrundi hún og steyptist í sjóinn.
Olsen sagði að marbakkinn hefði
sprungið fram.“ (Ljóðmæli -
gömul og ný, Ak. 1923, bls. 117).
Hjer var staurabryggja bygð,
bæjar mesta prýði.
Ellefu stundir stáli trygð
stóð sú listasmíði!
Bakkans kraftur staurum steypti,
stökk í sundur alt og hrundi.
Olsen gapti og andann gleypti
eins og hundur móður af sundi.
Til gamans látum við vísuna
Blaðið fljóta með og vonum bara
að hún hafi verið ort áður en
Dagur hóf göngu sína:
Víst mun þetta veslings blað
verða lítt til þrifa.
Furðu svipað finst mjer að
fjandinn mundi skrifa.
Ég vona að á engan sé hallað þó
að ég láti séra Matthías Jochums-
son slá botninn í þessa stuttu yfir-
ferð um Akureyri í augum
skálda. Matthías Jochumsson
(1835-1920) fæddist að Skógum í
Þorskafirði. Hann ferðaðist mik-
ið og bjó víða. Hann var prestur
á Akureyri á árunum 1887 til
1900 og bjó þar áfram til æviloka.
Akureyri fær fögur ummæli frá
skáldinu eins og þetta brot úr
ljóðinu Akureyri ber með sér:
Heil og blessuð, Akureyrí,
Eyfirðinga höfuðból!
Fáar betri friðarstöðvar
fann ég undir skýjastól:
hýran bauðstu börnum mínum
blíðu-faðm og líknar skjól.
Pú átt flest sem friðinn boðar,
fjarðar drottning mild og holl,
vefur grænum fagurfaðmi
fiskiríkan silfur-„poII“,
en í suðrí Súlur háar
sólargeislum prýða koll.
Skrúðaveggur Vöðluheiðar
verndir að þér betri hlið;
ramlegt fjall með reknar herðar
reisir gafl við hánorðríð;
út og suður svcitaraðir
sumargrænar taka við.
Önnur hönd þín, Eyrin breiða,
afli Ránar bendir mót;
Ægir flanar hrár og harður,
horfir fyrst á blíða snót,
hrekkur svo við hjarta lostinn,
hlær og sofnar við þinn fót.
Pú ert ung og ör í skapi,
áfram vilt, en skortir margt:
Frjálsir menn, erfremdum unna,
færi þig í gull og skart!
Pú munt vaxa, þú munt sigra;
þó að stríðið verði hart.
Lifðu blessuð, Akureyrí!
Auðnu- við þig leiki -hjól,
þó að tímans stríð og stormar
sturli lýð og byrgi sól.
Blessi þig með börnum þínum
blessan Guðs og líknarskjól!
Já, kaupstaðurinn Akureyri er
ungur þegar séra Matthías semur
þetta ljóð 1890 og skortir margt
eins og segir í ljóðinu. Ósk Matt-
híasar til Akureyrar er þessi:
„Frjálsir menn, er fremdum
unna,/ færí þig í gull og skart!“
Þarna minnir skáldið á frelsið;
ísland fyrir íslendinga. Og hvort
mun það ekki hafa gengi eftir
sem séra Matthías segir: „Pú
munt vaxa, þú munt sigra jþó að
stríðið verði hart. “ SS
Laugardagur 29. ágúst 1987
DAGUR-15