Þjóðviljinn - 09.05.1981, Blaðsíða 9

Helgin 9—10. mai 1981 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Blóðsunnudagurinn í Derry brevtti mörgu.
lentu i ymsum blindgötum: til
dæmis voru einhverjir IRA-menn
í makki við bjóðverja skömmu
fyrirstriðog efndu til sprenginga
í Liverpool sem urðu afar illa
þokkaðar. írsk saga og ensk
skerast með þeim hætti að þrjótar
i breskri sögu eru hetjur i irskri
ogöfugt. Irarvoru öldum saman i
þeirri stöðu, að þurfa að vona að
óvinum Englands gengi sem
best: Philippusi Spánarkonungi,
Napóleón, Þýskalandskeisara,
jafnvel Hitler. Enn i dag getur þú
á krám Irlands rekist á menn,
sem vita svosem ósköp litið um
Hitler, nema þeir harma að hann
skyldi ekki þjarma betur að ensk-
um!
Nýtt hlutverk
IRA lá semsagt i hálfgerðu dái
alllengi. En það var mannrett-
indabarátta kaþólska minnihlut-
ans á Norður-írlandi sem vakti
samtökin aftur til lifs og að sumu
leyti til nýs hlutverks.
begar Irlandi var skipt var
óvenju svivirðilega að verki
staðið. Til dæmis eru hvergi við-
hafðar hlutfallskosningar, ekki
einu sinni til bæjarstjórna. Einn
maður er kosinn úr hverj u bæjar-
hverfi, og málum svo háttað að
kaþólskir verði hvergi i meiri-
hlutaaðstöðu. Til dæmis eru
kaþólskir 68% ibúa i Derry, en
þeirkjósa aðeins 8 fulltrúa i borg-
arstjórn, meðan mótmælendur
(32% i'búa) kjósa 12. Kosninga-
réttur var með ýmsum hætti
bundinnn eignarétti, og eigna-
menn, sem sumir höfðu tvöfaldan
kosningarétt voru yfirleitt mót-
mælendur.
Opinber þjónusta var svotil öll i
höndum mótmælenda, og þeir
gátu með efnahagslegu valdi sinu
tryggt sér að áðeins mótmælend-
ur væru teknir i það iðnnám sem
eftirsóknarvert var. Kaþólskum
hverfum og bæjum var haldið
niðri i von um að fólkið flýði land i
atvinnuleit. Lögreglan var að
sjálfsögðu i höndum mótmælenda
og kom einatt fram við ibúa
kaþólsku hverfanna eins og her-
námslið i óvinalandi.
Stigmögnun
Gegn þessu ástandi hófst-
mannréttindabaráttan 1967. Hún
vildi ekkert fremur en beita frið-
samlegum ráðum : það var frem-
ur litið til aðferða bandariska
blökkumannaforingjans Martins
Luthers Kings en sprengjuhefða
IRA. En þegar hreyfingunni óx
fiskur um hrygg magnaðist einn-
igóttimótmælenda um að friðindi
þeirra væru i hættu, og öryggis-
sveitir þeirra ýmislegar og lög-
regla sýndu vaxandi hörku i við-
skiptum við kaþólska. Og þá fær
IRA á ný byr undir vængi sem
verndari og hefnari kaþólsku
hverfanna. StigmÖgnun átaka
varð til þess að Bretar sendu út
lið á vettvang fyrst og lögðu
norðurirska heimastjórn niður.
Kaþólskir vonuðu fyrst að þetta
yrði til batnaðar. En vonbrigði
þeirra urðu mikil, ekki sist eftir
blóðsunnudaginn mikla svo-
nefnda i' janúar 1972, þegar bresk-
ar sveitir skutu 13 manns til bana
imótmælagöngu i Derry. 1 meira
en áratug hefur staðið styrjöld I
sýslunum sex, sem hefur kostað
2100 manns lifið og málalok ekki i
sjónmáli.
IRA og Sinn Fein, hinn pólitíski
armur lýðveldishreyfingarinnar,
urðu aftur að verulegu afli vegna
þess að mótmælendur neituðu
kaþólskum löndum sinum um
mannréttindi og vegna stétta-
skiptingar sem er sögulega tengd
kirkjudeildum. Og vegna þess að
bresk yfirvöld hafa jafnan til-
hneigingu til að draga taum hinna
trúföstu drottni ngarvina sem
kenna sig við rauðgulan lit. Mála-
miðlunartillögur sem fæðst hafa,
hafa jafnan verið hálfvolgar og
einum of seint á ferð.
Of seint?
Það dapurlega við baráttu lýð -
veldissinna, sem miða allt við
þann dyrðardag að landið sam-
einist, er svo það, að það er eins
og þeirra barátta sé að nokkru
leyti of seint á ferð.
Ekki mannréttindabaráttan að
sjálfsögðu. Hún er brýn og nauð-
synleg. Heldur trúin á það, að eft-
ir sameiningu muni eitthvað nýtt
og merkilegt upp risa I samein-
uðu Irlandi.
Bretland og Norður-Irland og
Irland eru allt angar af Efna-
hagsbandalaginu. lrskt atvinnulif
i suðri sem norðri er með ýmsum
hætti útibú, viðbót við hið breska.
Svotil allir tala ensku. Sú sér-
staða er mjög á faralds fæti sem
gefur pólitisku sjálfstæði raun-
hæft inntak. Einna afdrifarikast
er það, að meðan irskir sjálf-
stæðismenn hafa i heila öld haldið
glæsilegar ræður og vitnað i sögu
og arf, hefur irsk tunga verið að
hverfa og er nú séreign nokkurra
tuga þúsunda, — einnig þeir nota
hana æ minna daglega.
Dapurleg þróun
Um þennan dapurlega þátt
irskra sjálfstæðismála segir Sean
O’Tuama:
.,Tilhneigingin til að apa eftir
Englandi og Bandarikjunum hef-
ur þúsundafaldast á undanförn-
um árum. Við lesum æ meira af
bókum þeirra og timaritum, hög-
um okkur i æ rikari mæli eins og
þeir. Getið þið sætt ykkur við það,
að þessi kynslóð verði hin fyrsta i
sögu okkar sem stigur það skref
sem ekki verður aftur tekið, að
gefa irsku upp á bátinn? Og láta
Ira komast að þvi innan tiðar að
land þeirra sé ekkert annað en
snotur eftirmynd af Lancashire
eða Jersey? Var það þetta sem
menn létu lifið fyrir?
Meginástæðan fyrir þvi að við
börðumst fyrir sjálfstæði var sú
að við vorum i veigamiklum
greinum annað fólk en Englend-
ingar. Irsk tunga er kjarni þeirr-
ar sérstöðu. Eigum við nú að gefa
uppá bátinn sjálfa forsendu sjálf-
stæðisins?..
Þeir sem berjast vilja fyrir
eidurreisn irskunnar vilja gefa
ykkur sömu möguleika og aðrar
þjóðir hafa: að þroska sérstæðan
persónuleika ykkar i samfélagi
sem á sér sérstöðu. An sliks tæki-
færis verða Irar vafalaust að
þriðja flokks borgurum i heimin-
um, ibúar útkjálka sem munu i
vaxandi mæli glutra niður frum-
legum hæfileika til menningaraf-
reka, ibúar lands sem vita ekki til
hvers þeir byggja það....”
Hhxtskipti
Það er þvi miður margt til i
þessum dapurlegu vangaveltum
irsks menningarfrömuðar. En
þær slökkva ekki þann eld sem
brennur á hinum snauða minni-
hluta á Norður-lrlandi, sem hefur
sannfærst um að sæmileg mann-
réttindi öðlist hann aðeins i sam-
einuðu írlandi. Tungan er veiga-
mesti þáttur þeirrar sérstöðu sem
orðið þjóð nær yfir — en ekki hinn
eini. Hún er fólgin i ákveðnu hlut-
skipti. Þvihlutskiptisem getur af
sér bæöi Bernadettu Devlin og
svo Bobby Sands, sem — vel á
minnst — hafði kennt sjálfum sér
írskuífangelsinu áður en hungur-
dagar hans hófust.
AB.
Sjötug
Sesselja Sveinsdóttir
Kambsvegi 13
Reykjavík
Stella frænka sjötug — ótrúlegt.
Sinnið svo glatt, fasið svo létt og
kjarkurinn slikur að ómögulegt er
að láta sér detta i hug, að árin séu
orðin þetta mörg.
Hin jákvæðu lifsviðhorf hennar,
sem eru einstök, munu allir finna,
er henni kynnast. Lifsstarf henn-
ar er þegar óvenju mikið Börnin
fimm mannvænleg, vel menntuð
og farsæl I slarfi. Þar er hennar
hlutur stór. Þó gleymi ég ekki
manni hennar Ingólfi Gunnlaugs-
syni, sem lést fyrir aldur fram
fyrir sjö árum. Þeirra takmark
var að styðja börnin til mennta og
manndóms og það tókst svo sann-
arlega.
Stella er mjög víðlesin og fylg-
istvel með öllu, sem er að gerast.
Af þeim sökum er ætið ánægju-
legt og mikill ávinningur aö hitta
hana. Það er traust skjól að koma
á Kambsveg 13 til frændfólksins
þar. Þess vegna eru komur minar
svo tiðar þangað. ,,Þar biða vinir
i varpa sem von er á gesti”.
Hjartanlegar afmæliskveðjur,
Sesselja Nielsdóttir
Aukasýning á KONU í Alþýðuleikhúsinu
Fer í leikför í sumar
Einþáttungarnir KONA eftir
þau Dario Fo og Franca Rame
verða sýndir á aukasýningu i
Alþýðuleikhúsinu á laugardags-
kvöld. Uppselt var á siðustu sýn-
ingu, enda leikur grunur á að
margir hafi látið þetta fyndna
beinskeitta verk fram hjá sér
fara.
Dario Fo hlaut fyrir skömmu
Sonningverðlaunin dönsku fyrir
að hafa auðgaö menningu Evrópu
og er án efa vel að þeim kominn,
enda þótt þessum verðlaunum
hafi ekki verið hrósaö sérstaklega
á undanförnum árum. Hvaö um
það, leikrit Fo eru sýnd á fullu út
um alla Evrópu, þar á meðal
KONA sem hlotið hefur mikla
hylli á Norðurlöndum.
Kona segir frá þremur konum,
samskiptum þeirra við karlkynið,
vinnu utan sem innan heimilis,
einangrun, ást, kynlif, börn ,
uppeldi og allt þetta sem snertir
lif venjulegrar konu. Það var
Guðrún Asmundsdóttir sem setti
verkiö á sviöhér, leikmynd er eft-
ir Ivan Török, en þær Sólveig
Hauksdóttir, Edda Hólm og Guð-
rún Glsladóttir leika konurnar. 1
sumar er fyrirhugað að fara i
leikför út á land, en innan
skamms hverfur Guðrún Gisla-
dóttir af landi brott um sinn til að
leika I Stundarfriði á erlendri
Sólveig Hauksdóttir og Guðrún
Gisladóttir meðan æfingar stóðu
yfir á KONU. Ljósm.gel.
grund. Það eru þvi siöustu forvöð
að sjá þær hressu konur i Alþýðu-
leikhúsinu á laugardagskvöld.
—ká

bá er taúriferið nðna * eignast
Bræðraborgarstíg1-Sími 20080- (Gengiðinn frá Vesturgötu)