Þjóðviljinn - 06.06.1981, Qupperneq 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 6. — 7. júni 1981
DJOWIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjódfrelsis
Ctgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiður Bergmann.
Kitstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan
Ólafsson.
Auglýsingastjóri: Þorgeir Ólafsson.
Umsjónarmaður sunnudagsblaðs: Guðjón Friöriksson.
Afgreiðslustjóri: Valþór Hlöðversson
Blaðamenn: Álfheiður Ingadóttir, Ingibjörg Haraldsdóttir,
Kristin Astgeirsdóttir, Magnús H. Gislason, Sigurdór Sigurdórs-
son.
tþróttafréttamaður: Ingólfur Hannesson.
Útlit og hönnun: Guöjón Sveinbjörnsson, Sævar Guðbjörnsson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Eliasson.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elias Mar.
Auglýsingar: Svanhildur Bjarnadóttir.
Skrifstofa: Guörún Guðvarðardóttir, Jóhannes Harðarson.
Afgreiösla: Kristin Pétursdóttir, Bára Sigurðardóttir.
Simavarsla: ólöf Halldórsdóttir, Sigrlður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún Bárðardóttir.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jóns-
dóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla og auglýsingar: Sfðumúla 6,
Reykjavik, slmi 8 13 33.
Prentun: Blaðaprent hf..
ritstjórnararein_______________
Gengisfellingastefnan
gengin sér til húðar
• Upphaf gengisfellingastefnunnar í íslenskri efna-
hagsstjórn má rekja til áranna 1949 og 1950. Þá tókst
Sjálfstæðisf lokknum að knýja fram stórfelldar
gengisfellingar krónunnar.
• Afleiðingar þessara ráðstafana á íslenskt efna-
hagslíf reyndust geigvænlegar. Samkvæmt opin-
berum hagskýrslum jókst verðbólgan úr um það bil
4% í meira en 30%. Kaupmáttur verkamannalauna
lækkaði um f immtung og hagvöxtur varð enginn.
úr aimanakinu
Gamla Sambandshúsið
• Þá varð það bjargráð þáverandi stjórnarf lokka,
Sjálfstæðisf lokksins og Framsóknarf lokksins, að
fleyta atvinnulífinu áfram með því að taka upp þjón-
ustu við bandaríska herinn í stórum stil. Á fyrstu
árum hersetunnar, 1952—54, námu t.d. gjaldeyristekj-
ur af viðskiptum við bandariska hersetuliðið að
meðaltali nálægt 15% af heildargjaldeyrisöflun lands-
manna. Til samanburðar má þess geta, að þetta hlut-
fall er meira en tvöfalt útflutningsverðmæti allra
íslenskra iðnaðarvara nú á dögum.
• AAeð stjórnarsamvinnu sinni á sjöunda áratugnum
leiddu Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðuflokkurinn
síðan gengisfellingastefnuna til öndvegis í íslenskri
efnahagsstjórn.
• Á tveimur árum, 1960 og 1961, lækkaði ríkisstjórn
þessara flokka opinbert gengi íslensku krónunnar um
2/3. Árangurinn lét ekki á sér standa. Opinberar hag-
tölur sýna, að á þessum árum jókst verðbólgan úr
nálægt 4% árlega í um 12%. Vöxtur þjóðarfram-
leiðslunnar stöðvaðist og kaupmáttur verkamanna-
launa minnkaði um 15%.
• Þennan árangur nefndu Alþýðuflokkurinn og
Sjálfstæðisf lokkurinn viðreisn efnahagslífsins.
• Ef Viðreisnarstjórnin, svonefnda, hefði ekki fall-
ið í lukkupott óvænts uppgripaafla á síldveiðum má
víst telja, að þessi nýja gengisfellingaviðreisn hefði
verð dæmd eftir árangri sínum og hlotið jafnskjóta
greftrun og sú fyrri. Hinum hagstæðu áhrifum
síldveiðanna á efnahagslífið var hins vegar ruglað
saman við efnahagsaðgerðir ríkisstjórnarinnar, og
þegar síldarstofnarnir voru upp ornir, 1967, var
gengisfellingaleikurinn einfaldlega endurtekinn. Ný
verðbólgugusa reið þá yf ir þjóðina og eftirleikurinn er
flestum í fersku minni.
• Ástæðan fyrir því, að Sjálfstæðisflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn hafa gert gengisfellingar að sliku
trúaratriði í efnahagsstefnu sinni er þó ekki ein-
vörðungu glámskyggni þessara flokka á íslenskt
efnahagssamhengi og hagtölur. AAeð gengisfellingum
er hagnaður útf lutningsatvinnuveganna aukinn í einu
vetfangi. Þegar þar við bætist nánast alger skortur á
verðsamkeppni á innlendum neysluvörumarkaði og
máttlítið verðlagseftirlit, jafngilda gengisfellingar
því, að atvinnurekendum sé afhentur aukinn hluti af
þjóðarframleiðslunni,en hlutdeild launþega sé skert.
Það er þetta samhengi, sem formenn Alþýðuf lokksins
og Sjálfstæðisf lokksins hafa i huga þegar þeir endur-
taka það, hver eftir öðrum, að nú sé endilega
nauðsynlegt, að skrá gengi krónunnar „rétt".
• Þegar fyrir er í landinu launþegahreyfing, sem
hefur nægilegan pólitískan styrk til að vernda um-
bjóðendur sína fyrir mestu kjaraskerðingaáhrifum
gengisfellinga eru slíkar aðgerðir atvinnuveganna þó
skammgóður vermir. Innan fárra mánaða hafa
innlendar kostnaðarhækkanir unnið upp hagsbót
útflutningsatvinnuveganna af gengisfellingu og þeir
standa í sömu sporum og fyrr. Afleiðingar gengis-
fellinga við þessar aðstæður eru því fyrst og fremst
þær að knýja verðbólguhjólið áfram með æ meiri
hraða. Kröf ur um gengisfellingar við þessar aðstæður
eru því furðuleg þráhyggja, sem æ fleiri gera sér nú
grein f yrir.
• Alþýðubandalagið hefur ávallt verið andvígt
gengisfellingum sem hagstjórnartæki og hefur barist
fyrir þeirri skoðun sinni í þeim ríkisstjórnum, sem
það hef ur tekið þátt í.
• Núverandi ríkisstjórn hef ur nú markað ef nahags-
stefnu, sem hefur það að hornsteini að halda gengi
krónunnar eins stöðugu og unnt er. Árangur þeirrar
stefnu má sjá í dvfnandi verðbólgu á þessu ári.
Fyrir örfáum dögum var ég
staddur I félagsheimili Sam-
vinnumanna, Hamragörðum.
Upphaf þcss ágæta húss er að
rekja til þess, að árið 1940 ákvað
stjóm Sambands ísl. samvinnu-
félaga að koma upp heimili fyrir
þáverandi skólastjóra Sam-
vinnuskólans, Jónas Jónsson og
Guðrdnu konu hans. Þá höfðu
þau hjón, i tvo áratugi, búið
niðri i Sambandshúsi við Sölv-
hól, í einskonar margbýli við þá
umfangsmiklu starfsemi, sem
þar fór fram. Kunnu þau hjón
þv i sambýli raunar mjög vel
þótt ónæðissamt væri. Þegar
svo llamragarðar höfðu risið, i
handarkrika kaþóli kkanna i
Landakoti, fluttu þau Jónas og
Guðrún þangaö og bjuggu þar
upp frá þvi. Nú fer fram I
Hamragörðum margháttuð fé-
lagsstarfsemi samvinnumanna.
Er það eðlilegt og ánægjulegt
framhald á störfum þess mikla
félagsmálafrömuðar, sem þar
bjó fyrstur manna.
Þegar ég nú var staddur i
þessu húsi varð mér hugsað til
fyrstu kynna minna af Jónasi
Jónssyni og þess, hvernig þau
bar að.
Ætli ég hafi ekki verið svona
17 ára gamall um það leyti. Ég
hafði sótt um skólavist á Laug-
arvatni og Bjarni sagði að ég
mætti koma. Ég bjóst að heim-
an réttfyrir mánaðamótin sept.
- okt. og var förinni heitið til
Reykjavikur, til að byrja með.
Ferðir milli Norður- og Suður-
lands voru þá strjálli en nU og
tóku lengri tima. Frá Varma-
hlíð fór ég með áætlunarbil frá
BSA, —Bifreiðastöð Akureyrar,
— og sat Palli frá óslandi, eins
og Páll Sigurðsson á Kröggólfs-
stöðum var almennt nefndur i
Skagafirði á þessum árum, und-
ir stýri. Við náðum til Borgar-
ness um kvöldið, þáðum ágæta
hressingu hjá VigfUsi minum
,,vert” og siðan fóru farþegar
með skipi til Reykjavikur.
NU er þess að geta, að til
Reykjavikur hafði ég aldrei áð-
urkomið og þekkti þar i raun og
veru ekki nokkra sál, svo ég
vissi til. A hinn bóginp var svo
háttað ferð frá Reykjavík til
Laugarvatns að hUn féll ekki
fyrr en eftir 3 eöa 4 daga og á
meðan varð að standa við i
Reykjavik. Pabbi og Jónas voru
góðir kunningjar. Varð að ráði
að hann skrifaði Jónasi bréf og
bað hann að sjá fyrir ráði minu
á meðan ég yrði að dvelja i
Reykjavik.
Ég var sannast að segj a dálit-
ið kviðinn þegar skipið lagðist
að hafnarbakkanum. Hvað átti
ég að gera við farangurinn?
Hvernig átti ég að hafa upp á
Jónasi? JU, ég vissi að hann bjó
i SambandshUsinu. En hvar var
það? Og var svo einu sinni vlst
að Jónas væri heima? Gat hann
ekki hæglega verið einhvers-
staðar utanbæjar? Ég var sann-
ast að segja ekki ýkja bjartsýnn
á framtíðina þetta haustkvöld á
hafnarbakkanum i höfuðborg-
inni. En Ur rættist, á óvæntan
hátt, aömér fannst. Að mér vék ________v,.Uc... ^amu
sér vingjarnlegur maður, sem aö nota tfmann til að sjá Nátt-
sjálfsagt hefur sýnst ég heldur úru- og forngripasafnið, safn
heimóttarlegur, og spurði hvort Einars á Hnitbjörgum, vinnu-
Þá
var gott
að rotast
ég þyrfti ekki að fá bil. JU, ég
hélt nU það. „Taktu bara með
þér töskurnar”, sagði hann,
„koffortinu verður ekið upp i
geymslu og þar geturðu svo
vitjað um það siðar. Settu þig
svo bara hér inn i bflinn og hvert
á að aka?” „Upp i Sambands-
hUs”, sagði ég, og þótti nU held-
ur vænkast hagur Strympu. Inn-
an stundar vorum við staddir
við SambandshUsið. Hvar var
svo Jónas að finna i þessari
samvinnuhöll? En heppni min
virtist með eindæmum það sem
af var þessu ferðalagi. 1 fyrsta
stiganum, sem ég klifraði upp,
mætti ég hvatlegum manni.
„Hver ert þú og hvern ætlarðu
að finna hér”, spurði hann.
„Jónas Jónsson”, svaraði ég og
sagði til nafns mins. „Ég heiti
Kristinn Hallgrimsson, komdu
með mér” og þreif af mér aðra
töskuna. „Það er nU læst en
styddu á þennan hnapp og þá
verður þér svarað”. Ég studdi á
hnappinn og heyrði siðan sagt,
einhversstaðar inni i djUpi hUss-
ins: „Hver er þar?” Ég nefndi
nafn mitt og sagöi hvern ég ætl-
aði að finna. Innan stundar opn-
uðust dyrnar og mér varð ljóst,
Magnús
H.Gislason
skrifar
að nú stóð ég frammi fyrir stór-
fenglegasta bolsa á Islandi, ef
trUa mátti Morgunblaðinu og
tsafold.
Ég fékk Jónasi bréfið. Hann
las það i skyndingu. „Komdu
inn, við fáum okkur tesopa, þú
verður hér i nótt og svo sjáum
við til á morgun.” Og það stóð
ekki á teinu hjá Guðrúnu. Ég
hafði aldrei smakkað þann
drykk áður. Kannski hefur Jón-
as grunað það þvi hann spurði
hvernig mér smakkaðist teið.
„Hér drekkum við ekki mikið
kaffi en hinsvegar talsvert af
tei, það er miklu hollari drykk-
ur.” Siöan fylgdi Jónas mér
fram i' kennarastofu.
„NU verður þú hér i Reykja-
vik i þrjá daga”, sagði hann,
„og þá þarftu að nota vel. ÞU
getur sofiö hér á þessum divan.
Ég biö MagnUs minn Björnsson
að lofa þér að borða i samvinnu-
mötuneytinuá Gimlihérna niðri
I T 'nH'irrtnfimnl Cl’Xnn kn«R..
brögðin hjá Rikarði á Grundar-
stignum. Svo væri kannski at-
hugandi að fá sér sprett i Sund-
höllinni. Loks þarftu að fara
upp i Landakotskirkjuturn þvi
þaðan er besta Utsýnið yfir
borgina Þetta er gott i bili ef að
timi gefst til þá tökum við fleira
fyrir”. Ég fylgdi þessari for-
skrift og sé ekki eftir.
Á kvöldin kom Jónas til min i
kennarastofuna, spurði mig
hvað ég hefði nú skoðað þennan
daginn og rabbaði um það, innti
mig frétta að norðan þar sem
hann virtist þekkja hvern mann
og vita allt um alla.
NU skal enginn halda að ég
hafi notið einhverrar sérstakrar
náðar fyrir þær sakir, að þeir
Jónas og pabbi voru góðkunn-
ingjar. Ef Jónas fékk færi á
unglingi, sem i fyrsta sinn kom
til Reykjavikur, þá taldi hann
sjálfeagt að visa honum til veg-
ar, benda honum á hvernig hann
ætti að verja timanum svo að
hann nýttist viökomandi sem
best til aukinnar þekkingar og
þroska. Jónas var alltaf að leið-
beina, alltaf að kenna og betri
fræðara hef ég aldrei kynnst.
Kannski hafa hæfileikar hans
hvergi notið sin betur en við
kennslu en það er lika vitt svið.
Næstuöárin bar fundum okk-
ar Jónasar oft saman. Ég heim-
sótti hann i Sambandshúsið, i
Fffilbrekku.fór með honum i Ut-
reiðartUra. Þegar ég hafði lokið
námi á Laugarvatni vildi hann
gera mig að blaðamanni. Það
heillaði mig en ég sagði honum
sem var að aöstaðan heima fyr-
irleyfði ekki að ég færi burtu til
langframa. Hann skildi það en
sagði: „Láttu mig vita þegar
um hægisthjá þér.”Enþess var
langt að biða að svo hægðist um
og þá réði Jónas ekki lengur yfir
blöðum.
Þegar ég kynntist Jónasi fyrst
var hann á flestum sviðum rót-
tækari en þeir menn aðrir, sem
ég hef þekkt. Er frá leið þótti
hann þokast til hægri. Hann
komst upp á kant við flokks-
bræður sina marga. Hann var
ráðrikur eins og mikilhæfum
mönnum er titt, skaplyndið eins
og eldgigur.
Ég átti að mæta á flokksþing-
inu þegar uppgjöriö fór fram
milli Jónasar og þeirra, sem
hann átti höggi við i flokknum.
Ég kveið fyrir þvi. Mér þótti
vænna um Jónas en flesta menn
aðra vandalausa og átti honum
margt og mikið að þakka. En ég
hlaut að vera i andstöðu við
hann eins og komið var og sættir
i flokknum ekki i sjónmáli. En
atvikin eru stundum undarleg.
Við upphaf suðurferðar féll ég
af hestbaki, rotaðist og fékk
heilahristing. Torfi frændi minn
frá Asgarði, sem þá var læknir á
Sauðárkróki, skipaði mér að
halda mig við rúmið i hálfan
mánuð. Það er i eina skiptið á
ævinni, sem ég hef orðið þvi feg-
inn að þurfa að liggja i rúminu.
Sagt er að menn leiti upprun-
ans. Þegar ég, löngu siöar, fór
aö fást við blaðamennsku, m.a.
sem einskonar aðstoðarstjórn-
málaritsfjóri, var Jónas hættur
opinberum afskiptum af stjórn-
málum. En grunnt var á glóð-
ina. Iðulega hringdihann til min
á blaðið, rabbaði um menn og
málefni, gaf mér ráð og leiö-
beiningar. Og að þeim var svo
sannarlega enginn ihaldskeim-
ur. Mér fannst ég lifa á ný
kvöldin i' kennarastofunni i
SambandshUsinu. — mhg